Jan Zieja
Jan Zieja (ur. 1 marca 1897 w Ossie, zm. 19 października 1991 w Warszawie) – polski duchowny, działacz społeczny, tłumacz, publicysta i pisarz religijny, uczestnik wojny z 1920, obrony z września 1939, kapelan Szarych Szeregów i AK (ps. Wojciech, Rybak), uczestnik powstania warszawskiego, działacz opozycji demokratycznej w PRL, podpułkownik WP, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[1].
| Prałat domowy | |
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1 marca 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
19 października 1991 |
| Miejsce pochówku | |
| Kapelan Szarych Szeregów, Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich | |
| Okres sprawowania |
1941–1945 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Prezbiterat |
5 lipca 1919 |
| Odznaczenia | |
     
| |
Życiorys
edytujBył synem ubogich rolników z Kielecczyzny, jednakże od najmłodszych lat wykazywał szczególne zainteresowanie nauką. W 1905, dzięki pomocy proboszcza Antoniego Aksamitowskiego z rodzimej wsi, a także stypendium udzielonego przez jednego z właścicieli ziemskich, mógł rozwijać się w tym kierunku i to mimo sprzeciwu ojca, który uważał, że edukacja nie jest konieczna do prowadzenia gospodarstwa[2]. W tym samym roku Zieja był świadkiem wydarzeń rewolucji 1905 roku: marszów narodowych, odbywających się m.in. pod przewodnictwem księdza Aksamitowskiego, który za pochód na groby powstańców styczniowych został aresztowany przez władze[3]. W 1907 Jan Zieja podjął naukę w warszawskim gimnazjum im. Chrzanowskiego, którą następnie wznowił w roku 1910, po dwuletniej przerwie spowodowanej problemami finansowymi, w warszawskim gimnazjum im. Stanisława Kostki.
Już w okresie szkolnym udzielał się społecznie – był harcerzem, brał czynny udział w wydawaniu i kolportażu pisma „Lud Polski” oraz wstąpił do Narodowego Związku Chłopskiego. W roku 1915 ukończył gimnazjum, lecz z powodów politycznych nie uzyskał świadectwa maturalnego.
Mimo to, w tym samym roku wstąpił do seminarium duchownego w Sandomierzu. 5 lipca 1919 uzyskał z rąk biskupa Mariana Ryxa święcenia kapłańskie. W tym samym roku podjął studia teologiczne na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 zgłosił się na ochotnika do wojska jako kapelan. Służbę tę pełnił w 8 Pułku Piechoty Legionów. W Wojsku Polskim został mianowany kapelanem rezerwy ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[4][5][6]. Po wojnie wznowił studia. W 1922 spędził pół roku w Rzymie, studiując tam w Instytucie Biblijnym i Wschodnim. Zwieńczeniem okresu studiów było uzyskanie absolutorium (bez tytułu naukowego).
W latach 1923–1928 pełnił funkcje kościelne w parafiach w Radomiu, Zawichoście i w Kozienicach. Podjął również próbę życia zakonnego w zgromadzeniu oo. kapucynów, jednakże po 3 miesiącach zrezygnował. W roku 1928 przeniesiony do diecezji pińskiej, gdzie pełnił funkcję m.in. kapelana tamtejszego biskupa, oraz sekretarza generalnego diecezjalnej Akcji Katolickiej.
W latach 1932–1934 studiował judaistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Po odbyciu studiów, wrócił do Pińska, gdzie został wykładowcą katechetyki w Wyższym Seminarium Duchownym oraz pełnił rolę wizytatora nauczania religii w szkołach znajdujących się na terenie diecezji. Został również kapelanem ss. urszulanek w Mołodowie.
W roku 1939 zmobilizowany do wojska, dostał przydział na kapelana w 84. pułku Strzelców Poleskich. Po kapitulacji trafił do Lasek, gdzie na krótko został kapelanem tamtejszego zakładu dla ociemniałych. 10 listopada 1939 w Kościele Garnizonowym przy ul. Długiej w Warszawie przyjmował uroczystą przysięgę organizatorów Tajnej Armii Polskiej – jednym z nich był Witold Pilecki[7]. W czasie okupacji przebywał w Warszawie. W tym okresie pełnił funkcje duszpasterskie w organizacjach konspiracyjnych: był kapelanem przy Komendzie Głównej AK, Szarych Szeregów oraz Batalionów Chłopskich. Współpracował z Frontem Odrodzenia Polski oraz Radą Pomocy Żydom „Żegota”, której dostarczał katolickie metryki chrztu, konieczne do zmiany tożsamości ukrywających się ludzi[8].
W trakcie powstania warszawskiego był kapelanem pułku „Baszta” walczącego na Mokotowie. Po upadku powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie został wywieziony na roboty do Niemiec.
Po zakończeniu wojny trafił na Ziemie Odzyskane, do Słupska. W latach 1945–1949 wypełniał różne funkcje kościelne w tamtejszych parafiach, aktywnie włączając się również w działalność charytatywną (organizacja Domu Matki i Dziecka, kuchni dla ubogich) oraz społeczną (utworzenie biblioteki, Uniwersytetu Ludowego, oraz pierwszego i jedynego przez długi czas pomnika Powstańców Warszawskich).
Następnie powrócił do Warszawy i podjął pracę proboszcza w parafiach na Woli i na Jelonkach. Od 1950 do 1959 pełnił funkcję rektora kościoła ss. wizytek. Od roku 1960 z powodów zdrowotnych zajął się głównie pracą pisarską i duszpasterską. Odtąd znajdował się pod opieką ss. urszulanek w domu przy ul. Wiślanej 2 w Warszawie. W grudniu 1975 był sygnatariuszem protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[9]. Choroba nie przeszkadzała mu w udzielaniu się w życiu społecznym: był jednym z założycieli KOR w 1976 (był przewodniczącym Rady Funduszu Samoobrony Społecznej „KOR”) – jego podpis widnieje pod słynnym „Apelem do społeczeństwa i władz PRL” z 22 września 1976 – a następnie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela w 1977, z której to organizacji wystąpił natychmiast po jej zawiązaniu, czyli tuż po konferencji, na której został wymieniony z nazwiska przez Leszka Moczulskiego, na co nie było zgody. Brak akceptacji wynikał także z protestu wobec nadużywania nazwiska Józefa Rybickiego do uwiarygodnienia ROPCiO, wbrew wiedzy i woli tego działacza KOR[10]. Do końca swojego życia był sympatykiem NSZZ „Solidarność”, wspierał duchowo jej członków.
Został pochowany na cmentarzu w Laskach.
Publikacje
edytuj- Katechizm życia chrześcijańskiego (1949)
- Zasady życia chrześcijańskiego (1960)
- Światłość świata – Życie Jezusa Chrystusa i Jego uczniów opowiadane słowami Ewangelii i Dziejów Apostolskich (1961)
- Przyjdź, Panie! Ewangelia i życie (1966)
- Życie religijne (1967)
- Liturgia życia (1975)
- Wierzę. Katechizm (1979)
- Życie Ewangelią (1991) (spisana przez Jacka Moskwę)
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Pośmiertnie, postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 21 września 2006, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność na rzecz przemian demokratycznych w kraju, został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[11], który przekazany został 23 września tego roku, w czasie uroczystości z okazji 30 rocznicy powstania Komitetu Obrony Robotników[12]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1989)[13]
- Krzyż Walecznych
- Warszawski Krzyż Powstańczy
- Krzyż za udział w Wojnie 1918–1921 (1990)[14]
Uzyskane tytuły kościelne
edytuj- prałat honorowy Jego Świątobliwości papieża Jana XXIII
- kanonik teolog Kapituły Katedralnej Pińskiej
Upamiętnienie
edytuj- Patron Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego im. ks. Jana Ziei w Kolonii Ossa[15]
- Powstał film dokumentalny pt. W duchu i w prawdzie (1992)[16]
- Zieja film biograficzny w reżyserii Roberta Glińskiego z 2020. W jego rolę wcielili się dwaj aktorzy: Mateusz Więcławek i Andrzej Seweryn[17]
- Książka pt. Niewygodny prorok. Ks. Jan Zieja. Biografia autorstwa Jacka Moskwy, Wydawnictwo Znak, 2020[18]
Przypisy
edytuj- ↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976-1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 61.
- ↑ Magdalena Grochowska, Ćwiczenia z niemożliwego, Warszawa: Wydawnictwo Wielka Litera, 2012, ISBN 978-83-63387-44-0, OCLC 823602004.
- ↑ Ks. Jan Zieja: Życie Ewangelią: spisane przez Jacka Moskwę. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010. ISBN 978-83-240-1420-0.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1431.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1302.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 402.
- ↑ Cyra A., Ochotnik do Auschwitz, Oświęcim 2000, s. 56.
- ↑ Władysław Bartoszewski: O Żegocie relacja poufna sprzed pół wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013. ISBN 978-83-01-17191-9.
- ↑ Kultura 1976/01/340 – 02/341 Paryż 1976, s. 236.
- ↑ Jacek Kuroń, Gwiezdny czas, Londyn: Wydawnictwo Aneks, 1991, ISBN 0-906601-88-6.
- ↑ M.P. z 2006 r. nr 84, poz. 848.
- ↑ „Spotkanie po latach” – uroczystości z okazji 30-lecia KOR w Pałacu Prezydenckim. prezydent.pl, 2006-09-23. [dostęp 2012-05-11]. (pol.).
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 97, nr 6 z 15 grudnia 1989.
- ↑ Stefan Oberleitner: Ordery, odznaczenia i odznaki III Rzeczypospolitej Polskiej 1990-1999. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, s. 50–51. ISBN 83-7174-726-8.
- ↑ Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy im. ks. Jana Ziei w Kolonii Ossa. mow-ossa.pl. [dostęp 2024-08-20].
- ↑ W duchu i w prawdzie. gloria.tv. [dostęp 2021-10-19].
- ↑ Zieja w bazie filmpolski.pl
- ↑ Niewygodny prorok. Ks. Jan Zieja. Biografia [online] [dostęp 2022-07-05] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.