Jerzy Turnau

polski ziemianin, literat i malarz

Jerzy Turnau (ur. 10 marca 1869 w Dobczycach, zm. 23 października 1925[1]) – ziemianin z okolic Przeworska, założyciel Wyższych Kursów Ziemiańskich we Lwowie, także literat i malarz. Doprowadził do zmian w polskim rolnictwie, głównie w Polsce południowo-wschodniej[2][3][4].

Jerzy Turnau
Data i miejsce urodzenia

10 marca 1869
Dobczyce

Data śmierci

23 października 1925

Przyczyna śmierci

atak serca

Miejsce spoczynku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Zawód, zajęcie

działacz ziemiański, literat, malarz

Małżeństwo

Helena z Hochbergerów

Dzieci

m.in. Maria Turnau-Morawska

Życiorys

edytuj

Pochodził z rodziny neofickiej nobilitowanej w 1857[5]. Był jednym z dziewięciorga dzieci Henryka Turnaua, właściciela Gaiku koło Dobczyc, oraz Olawii de Semetycze Trzeciak. W wieku 24 lat osiadł w majątku Mikulice koło Przeworska. Do tego momentu nie rolnictwo, ale malarstwo było główną dziedziną jego zainteresowania. Choć studiował rolnictwo w Hochschule für Bodenkultur (obecnie Universität für Bodenkultur) w Wiedniu, był w tej dziedzinie głównie samoukiem, a jedynym jego prawdziwym nauczycielem produkcji rolnej był ojciec.

Był pasjonatem nowości i eksperymentowania. W Mikulicach założył wzorowe i – jak na ówczesne czasy – nowoczesne gospodarstwo hodowlane, gdzie pracował nad tworzeniem nowych odmian zbóż. Miał w tym znaczne sukcesy: wyhodowane przez niego odmiany pszenicy, żyta, owsa i jęczmienia miały takie wzięcie, że niemal cała produkcja zbożowa była sprzedawana jako ziarno siewne. Przysparzało to Mikulicom sławy i znacznych dochodów. Odmiana pszenicy „Ostka Mikulicka” znajduje się aktualnie na liście Genetic Resources Information System for Wheat and Triticale (GRIS). Członek i działacz Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członek jego Komitetu (15 czerwca 1902 – 20 czerwca 1914)[6].

W 1919 założył, pod egidą Związku Ziemian, Wyższe Kursy Ziemiańskie, które oparł na swojej książce Nowa szkoła – ideale praktycznie zorientowanego studium rolniczego. W ich organizacji wzorował się na zwiedzonej wcześniej osobiście Hochschule für praktische Landwirte w bawarskim Weihestephan. Kursy, popularnie zwane „Kursami Turnaua”, a po jego śmierci oficjalnie „imienia Jerzego Turnaua”, przez sześć lat prowadził osobiście[7]. W tym czasie zajmował się też malarstwem i powieściopisarstwem. W malarstwie był szczególnie dobry jako portrecista, a w nowelach i powieściach opisywał różne aspekty życia w domach ziemiańskich. Książki te miały u czytelników dość duże wzięcie.

Jednocześnie stale się douczał dzięki ścisłej współpracy z ziemianami. Zdobytą wiedzę, przede wszystkim praktyczną, upowszechniał w swych licznych publikacjach, w tym w bardzo cenionych książkach (5-tomowa Uprawa roli i roślin).

Był mężem Heleny z Hochbergerów i ojcem dwóch córek (m.in. Marii Turnau-Morawskiej) i trzech synów oraz wujem Jerzego Turowicza. Jego wnukiem jest Jan Turnau, a prawnukiem Grzegorz Turnau[8][9].

Jerzy Turnau zmarł na atak serca 23 października 1925[potrzebny przypis]. Spoczywa w grobowcu Hochbergerów na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Wyższe Kursy Ziemiańskie

edytuj

Wyższe Kursy Ziemiańskie zostały założone we Lwowie w 1919 przez Związek Ziemian, z inicjatywy Jerzego Turnaua, właściciela Mikulic koło Przeworska[10]. W statucie Kursów[11], który Turnau opracował wspólnie z Kazimierzem Miczyńskim, czytamy, że te Kursy mają dostarczyć społeczeństwu rolników z wyższym wykształceniem, skierowanym w szczególności ku zawodowi praktycznemu, oraz przygotować słuchaczy do pracy społecznej na wsi.

Studia na Kursach trwały dwa i pół roku, a ich integralną część stanowiły trzy praktyki w nowoczesnych majątkach, łącznie dziewięć miesięcy. Wykładowcami byli profesorowie lwowskich wyższych uczelni (w tym wielu sławnych) oraz rolnicy-praktycy. Spośród tych ostatnich Jerzy Turnau wykładał gleboznawstwo, uprawę roślin oraz rachunkowość rolniczą. (Na podstawie tych wykładów wyszły potem jego podręczniki: 5-tomowa Uprawa roli i roślin oraz O rachunkowości rolniczej). Osobiście też czytał, a następnie omawiał ze wszystkimi słuchaczami na seminarium obszerne sprawozdania składane po każdej praktyce. Do swej nagłej śmierci w 1925 niemal sam spełniał też bezinteresownie funkcję dyrektora i administratora Kursów. Słuchacze kursów, obojga płci, wywodzili się głównie z domów ziemiańskich i pałaców. Z upływem lat coraz więcej miejsc zajmowali studenci, którzy obniżali poziom Kursów. Obniżało to opinię o nich tak dalece, że w 1925, tuż przed śmiercią, Turnau przeprowadził na zebraniu Zarządu WKZ uchwałę o zawieszeniu rekrutacji na pierwszy rok, która nie została wykonana ze względu na utratę dochodów płynących z kursów. Instytucja przetrwała jako „im. Jerzego Turnaua” do wybuchu II wojny światowej.

Publikacje Jerzego Turnaua

edytuj

Książki i broszury o tematyce rolniczej

edytuj
  • O zielonym nawozie i jego praktycznem zastosowaniu do naszych warunków, 1898, Druk. U.J., Kraków.
  • Przechadzka po polach. Kilka uwag o głównych wadach w gospodarstwach włościańskich, 1899, Druk. Udziałowa, Wyd. Towarzystwa Kółek Rolniczych, R. 1, nr 3, Lwów.
  • Główne zasady racyonalnego gospodarstwa, praca odznaczona na konkursie Rolnika i Hodowcz nagrodą pierwszą, 1901, Drukiem Władysława Szulca, Bednarska 22, Warszawa.
  • Kilka uwag o dwucalowej orce Owsińskiego, 1901, Druk C.K.U.J., Kraków.
  • Listy z podróży, 1901, Drukarnia i Litografia Pillera i Spółki, Lwów.
  • Uprawa buraków cukrowych i pastewnych. Zbiór wykładów dla gospodarzy i urzędników gospodarczych, 1902, C. K. Galicyjskie. Towarzystwo Gospodarskie, Lwów; wyd. II, 1909; wyd. III rozszerzone, 1920, Wyd. Polskie, Lwów.
  • Pogadanka o nawożeniu i nawozach, 1905, Lwów.
  • O wyższem wykształceniu rolniczem. Odpowiedź na artykuł w nrze 11 Rolnika, 1907, Druk. Ludowa, Lwów.
  • Z podróży po Wielkopolsce. Sprawozdanie z wycieczki jarosławs kiego Kółka Ziemian, 1908, Wyd. Komitetu C.K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, Lwów.
  • O organizacji gospodarstw folwarcznych w obecnych warunkach. Odczyt J. Turnaua wygłoszony na zjeździe Kółek Ziemian w Krakowie dnia 22 marca 1909 r., 1909, Druk. Lud. Rolnik, Lwów..
  • Parcelacya większej własności, 1909, Druk i Litografia Pillera, Lwów.
  • Die Landwirtschaft Galiziens und der Krieg. Vortrag gehalten im Klub der Land u. Forstwirte, 1915, Wien.
  • O rachunkowości rolniczej. Zbiór wykładów na kursach rolniczych, 1920, Wyd. Polskie, Lwów.
  • O sposobach, korzyściach i opłacalności stosowania nawozów sztucznych. Podręcznik dla praktycznych rolników, 1925, Spółka A. Eksploatacji Soli Potasowych we Lwowie, Lwów.
  • Uprawa roli i roślin. Podręcznik do nauki rolnictwa w 5 tomach, 1921, Wyd. Polskie, Lwów – Poznań; wyd. II (nieautoryzowane), 1926; wyd. III (nieautoryzowane), 1929, Międzynarodowy Instytut Nakładowy M.O. Groh, Katowice.

Artykuły o tematyce rolniczej

edytuj
  • Kilka uwag z dziedziny hodowli bydła, 1898, Rolnik 22 i 23.
  • O rejestrach mleczności, 1898, Rolnik 52.
  • Konie a woły, 1899, Gazeta Rolnicza 22.
  • Wspomnienie z wycieczki do Mycowa, 1900, Rolnik 34.
  • Jeszcze jedna uwaga o hodowli koni, 1901, Tygodnik Rolniczy 45.
  • Nieco o chowie bydła w Galicji. Odpowiedź na artykuł S. Chaniewskiego, 1902, Gazeta Rolnicza 35.
  • Praktyczne uwagi o hodowli bydła mlecznego, 1904, Rolnik 12-15.
  • Grodkowice, 1905, Rolnik 7.
  • O wykształceniu rolniczem i stosunkach rolniczych słów kilka, 1906, Rolnik 11 i 12.
  • O pastwiskach trwałych, ich zakładaniu i użytkowaniu, 1908, Rolnik 23, 25 i 27.
  • Czy wysoka mleczność może szkodzić hodowli?, 1909, Rolnik 32; kontynuacja 1910, Rolnik 5 i 6; przedruk 1917, Rolnik 41.
  • Z bydłem, czy bez bydła? O gospodarstwach bezinwentarzowych, 1911, Rolnik 8, 9 i 25.

Powieści i nowele

edytuj
  • Nowa szkoła. Opowieść ziemiańska, 1919, Wyd. Polskie, Lwów.
  • Mona Lisa. Pamiętnik człowieka żonatego, 1920, w drukarni M. Schmitta i Ski, Kraków; II wydanie 1921, Wyd. Polskie, Lwów.
  • Muszka. Powieść. Z ilustracjami autora, 1920, nakł. Wydawnictwa Polskiego we Lwowie, druk. Zygmunta Jelenia, Tarnów.
  • Sąsiedzi. Opowieść ziemiańska, 1920, Wyd. Polskie, Lwów.
  • Wnuczka pana rotmistrza. Nowele, 1922, Wyd. Polskie, Lwów.
  • Łodzie bez steru. Powieść, 1923, Wyd. Polskie, Lwów.

Przypisy

edytuj
  1. Dane biograficzne na stronie Sejmu Wielkiego
  2. Ziemianie polscy XX w. Słownik Biograficzny cz. 3. Warszawa: DiG, 1996. ISBN 83-85490-60-4.
  3. Śp.Jerzy Turnau (nekrolog). „Czas”, 29 października 1925. Kraków: Spółka wydawnicza Czas. 
  4. Mowa hr. Tarnowskiego na zgromadzeniu Stronnictwa Prawicy Narodowej. „Czas”, 25 listopada 1925. Kraków: Spółka wydawnicza Czas. 
  5. Ludwik Korwin, Szlachta neoficka t. II, Kraków 1939, s. 223
  6. Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902, s. 822; 1903,s. 822; 1904, s. 822; 1905, s. 822; 1906, s. 869; 1907, s. 869; 1908, s. 869; 1909, s. 927; 1910, s. 927; 1911, s. 976; 1912, s. 976; 1913, s. 1004; 1914, s. 1020.
  7. Tadeusz Wieczorek: Zarys dziejów szkolnictwa rolniczego w Polsce do 1939 roku. Warszawa: Państw. Wyd. Szk. Zaw., 1968.
  8. M.J. Minakowski: Jerzy Turnau z Dobczyc h. wł. (ID: zi.3.134.probant). Genealogia potomków Sejmu Wielkiego. [dostęp 2014-04-05]. (pol.).
  9. Rydzyna, czyli początek [online], forumakademickie.pl [dostęp 2023-12-25].
  10. Wyższe Kursy Ziemiańskie im. Jerzego Turnaua we Lwowie. Lwów: Drukarnia Naukowa, 1939.
  11. Statut Wyższych Kursów Ziemiańskich im. Jerzego Turnaua we Lwowie. Lwów: WZK, 1938-11.

Linki zewnętrzne

edytuj
  NODES
admin 1
Idea 1
idea 1