Kaława
Kaława (niem. Kalau) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Międzyrzecz, przy dawnej drodze krajowej nr 3 (E65).
| wieś | |
 Zabudowania wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
369[2] |
| Strefa numeracyjna |
95 |
| Kod pocztowy |
66-305[3] |
| Tablice rejestracyjne |
FMI |
| SIMC |
0184023 |
Położenie na mapie gminy Międzyrzecz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu międzyrzeckiego  | |
 52°22′07″N 15°32′00″E/52,368611 15,533333[1]
| |
W latach 1945–1954 siedziba gminy Kaława. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kaława. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego (granica z województwem zielonogórskim przebiegała ok. 2 kilometry na południe od wsi).
Historia
edytujMiejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od początku XIII wieku. Wymieniona została po raz pierwszy w łacińskojęzycznym dokumencie z 1236 pod nazwą „Colva”, w 1257 „Calava”, 1307 „Kalow”, 1412 „Kalo”, 1443 „Kalewi”, 1508 „Calawa”, 1510 „Calaua”, 1528 „Kalawa”, 1563 „Caliawa”[4].
Wieś podobnie jak wiele innych okolicznych wsi dzięki darowiznom stała się własnością klasztoru cystersów w Paradyżu. Archiwalny dokument z 1257 mówi o tym, że książę wielkopolski Przemysł I zatwierdził posiadłości klasztoru; w tym m.in. wieś o nazwie Kaława. Wziął je wszystkie pod swoją opiekę nadając im zwolnienia immunitetowe oraz zezwalając na ich lokację na prawie niemieckim[4].
Kościół istniał tu już w 2 połowie XIII w., była to budowla murowana, prawdopodobnie utrzymana w stylu gotyckim. W XV wieku miejscowość była siedzibą własnej parafii w dekanacie międzyrzeckim i leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1460 król polski Kazimierz Jagiellończyk ustalił wymiar ciężarów i robocizny świadczonych ze wsi należących do klasztoru paradyskiego (w tym również Kaławy) dla zamku międzyrzeckiego. W 1528 król Zygmunt Stary rozsądzał spór pomiędzy mieszczanami z Międzyrzecza a karczmarzami z wsi klasztornych Wysoka i Kaława, zatwierdzając dawne prawa tych karczmarzy do warzenia i sprzedaży piwa, co poświadcza tradycje piwowarskie w regionie sięgające średniowiecza. W 1564 Kaława była wsią sołecką opata paradyskiego i liczyła 25 śladów, na których gospodarowali kmiecie płacący do zamku w Międzyrzeczu 40 groszy i 9 denarów podatku wieprzowego. Oprócz tego każdy z nich płacił w naturze oddając po ćwiertni żyta, 1,5 ćwiertni owsa, jednej kurze oraz 15 jaj. Oprócz płatności chłopi ze wsi mieli także obowiązek rozwożenia przez jeden dzień mierzwy, koszenia łąk oraz grabienia i zwożenia siana do zamku, a także zwiezienia tam 4 wozów drewna rocznie[4].
Miejscowość wspominały historyczne dokumenty prawne, własnościowe i podatkowe. W 1443 Antoni opat klasztoru w Paradyżu był w sporze sądowym z Barbarą kmiotką z Kęszycy w sprawie dotyczącej wsi Kaława. W 1508 odnotowany został pobór podatków we wsi z 28 łanów oraz od karczmy. Miejscowy sołtys posiadał z 3 łany, ale zwolniony został z opłaty, ponieważ zapłacił wiardunki wojenne, których inni nie płacili. W 1563 odnotowano pobór z 25 łanów kmiecych, 2 łanów sołysich i jednego łana lennego należącego do feudała, a także od 8 komorników. W 1580 płatnikiem podatków ze wsi był opat paradyski, który zapłacił od 29 łanów, 10 zagrodników, dwóch rzemieślników i 8 komorników[4].
Podczas potopu szwedzkiego w 1655 r. kościół został złupiony i spalony przez Szwedów, odbudowany w latach 1668–1669 spłonął w 1733 r. Świątynia została odbudowana w stylu barokowym z inicjatywy opata paradyskiego Józefa Górczyńskiego. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów wieś duchowna, własność opata cystersów w Paradyżu pod koniec XVI wieku leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[5].
Miejscowość po rozbiorach Polski znalazła się w zaborze pruskim. W 1796 r. dobra kościelne zostały znacjonalizowane przez państwo pruskie. W 1860 r., po kolejnym pożarze wyremontowano kościół i wymieniono jego wyposażenie. W 1909 r. wybudowano linię kolejową z Międzyrzecza do Toporowa. W latach trzydziestych XX w. obok Kaławy wzniesiono umocnienia centralnej części Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, które przełamane zostały w nocy z 29 na 30 stycznia 1945 r. w sąsiednim Pniewie.
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[6]:
- kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja, murowany z lat 1668–1699, przebudowany w XIX wieku. Nawa kościoła przekryta jest pozornym sklepieniem kolebkowym[7].
- obiekty Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, z lat 1934–1945, dec. → Międzyrzecz, Centralny Odcinek MRU:
- schrony bojowe: Pz.W. nr: 716; 716a; 719; 720
- cztery kopuły pozoracyjne
- stanowisko bojowe nr 717 w grupie warownej Scharnhorst, murowane z 1939 roku
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 48756
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 420 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d Jurek 1991 ↓.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 23–24. [dostęp 2013-01-27].
- ↑ Józef Pilch, Stanisław Kowalski, Leksykon zabytków architektury Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Wydawnictwo ARKADY sp. z o.o., 2012, ISBN 978-83-213-4730-1.
Bibliografia
edytuj- Tomasz Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. II (I – Ł), zeszyt 2, hasło „Kaława”. Wrocław: Ossolineum, 1991, s. 106.
- Jarosław Lewczuk, Błażej Skaziński, Bożena Grabowska: Zabytki północnej części województwa lubuskiego. Gorzów Wlkp.: WUOZ, 2004. ISBN 83-921289-0-7.
- Artur Kubasik, Bogusław Świtała, Igor Jakubowicz: Obiekty sakralne powiatu międzyrzeckiego = Sakralobjekte des Kreises Międzyrzecz. Bydgoszcz: Pomorska Oficyna Wydawniczo-Reklamowa, 2001, s. 14. ISBN 83-88091-32-8.