Wikipedia

Kalendarz żydowski

system rachuby czasu

Kalendarz żydowski (hebr. luach ha-szana)[1] lub kalendarz hebrajski[2] – system rachuby czasu oparty na cyklu księżycowym i słonecznym[3], w którym rok składa się z dwunastu miesięcy (hebr. chodaszim) liczących po 29 lub 30 dni, które rozpoczynają się od nowiu księżyca, a różnice w stosunku do kalendarza słonecznego są niwelowane za pomocą dodatkowego, trzynastego miesiąca. Rok żydowski w ujęciu kalendarza słonecznego liczy 354 dni 8 godzin 48 minut i 40 sekund[4]. Rok przestępny przypada siedem razy w ciągu dziewiętnastu lat, czyli co dwa lub trzy lata i składa się z trzynastu miesięcy. Trzynastym jest adar szeni. Rok świecki zaczyna się jesienią, a rok liturgiczny – wiosną[1]. Doba rozpoczyna się i kończy o zachodzie słońca[1][5]. Pora dzienna jest dzielona na 12 godzin, więc godzina hebrajska trwa nie 60 minut, ale 1/12 część czasu, jaki upływa pomiędzy wschodem słońca a jego zachodem[5][6]. Ma to znaczenie w odniesieniu do porządku modlitewnego, bowiem określone modlitwy winny być odprawiane w konkretnych porach dnia[5].

Kalendarz żydowski z 1831 (5591), (הלוח העברי)

Informacje historyczne

edytuj

W czasach prahistorycznych rytm bytowania ludów koczowniczych wyznaczało światło naturalne, a mitologia hebrajska koncentrowała się na odniesieniach do sił przyrody, w tym światła księżyca[7], lecz brak informacji na temat kształtowania się żydowskiego kalendarza[8]. W okresie starożytnym rozpoczęcie kolejnego miesiąca (a raczej Rosz Chodesz – początek odnowie­nia miesiąca[7][a]) ogłaszał Sanhedryn, po uprzednim potwierdzeniu wystąpienia nowiu księżyca[1]. Informację ogłaszali kapłani dmąc w trąby na wieży[7], a na wzgórzach rozpalane były ogniska, by w ten sposób przekazywać informację na odległość. Dalej wiadomość zanosili specjalni posłańcy. Opóźnienie, jakie mogło powstać przy przekazywaniu wiadomości, legło u podstaw ustanowienia zwyczaju dodawania w diasporze jednego dnia świątecznego „na zapas” (hebr. jom tow szeni szel galujot = dosł.: drugi dzień świąteczny dla wygnania)[1][9]. Lata przestępne były wyznaczane i ogłaszane przez radę złożoną z co najmniej trzech rabinów. Akceptację musiał wyrazić nasi, który przewodził Sanhedrynowi[8].

W czasach biblijnych bramy dziedzińca świątynnego były otwierane podczas nowiu[7][10], by lud mógł składać ofiary całopalne przepisane przez Prawo[11][12][13]. Podczas nowiu świętowano, ucztowano i powstrzymywano się od pracy[7]. W czasie nowiu nie wolno było pościć, a kobiety nie śpiewały pieśni żałobnych kinot. Na przestrzeni wieków nów tracił na znaczeniu jako święto. Talmud zezwalał już na wykonywanie pracy. W średniowieczu kobiety żydowskie powstrzymywały się jednak od szycia, a traktat „Szulchan aruch” pochwalał ten obyczaj. Żydówki grywały w tym dniu w karty. Na stołach pojawiały się lepsze potrawy. Chasydzi podtrzymywali tradycję wieczornych uczt, w skład których wchodziły ryby, mięsa i piwo[7].

W 359 roku patriarcha palestyński, nasi Hillel II przeprowadził reformę kalendarza, która doprowadziła do uzgodnienia roku lunarnego z cyklem solarnym. U podstaw reformy leżały precyzyjne obliczenia, które pozwalały na rezygnację z konieczności prowadzenia obserwacji księżyca dla wyznaczenia początku nowego miesiąca. Ustała już także konieczność uzależniania dat świątecznych od decyzji Sanhedrynu i dodawania do kalendarza dni i miesięcy dodatkowych. Od tego czasu Żydzi żyjący w diasporze mogli samodzielnie ustalać daty świąt. Reforma Hillela II wyznaczyła obowiązujący standard żydowskiego kalendarza, który w niezmienionej formie funkcjonuje już od ponad 1600 lat[1][14].

Rachuba lat

edytuj

W kalendarzu żydowskim rachuba lat zaczyna się od dnia stworzenia świata, które wg ustaleń żydowskich autorytetów religijnych nastąpiło 7 października 3761 p.n.e.[15], stąd np. w roku 2024 trwa żydowski rok 5784/5785.

Rok w kalendarzu żydowskim składa się z dwunastu miesięcy (hebr. chodaszim) liczących po 29 lub 30 dni, które rozpoczynają się od nowiu księżyca, a różnice w stosunku do kalendarza słonecznego są niwelowane za pomocą dodatkowego, trzynastego miesiąca[1]. Rok żydowski ma 353, 354 lub 355 dni[8]. Rok księżycowy trwa 354 dni 8 godzin 48 minut i 45 sekund. Rok przestępny przypada siedem razy na przestrzeni dziewiętnastu lat, czyli co dwa lub trzy lata[1][8], wydłuża cykl o 30 dni[5] i składa się z trzynastu miesięcy. Trzynastym jest adar szeni[1][8]. Rok świecki zaczyna się jesienią, a rok liturgiczny – wiosną[1].

Osobny artykuł: Cykl Metona.

Miesiące

edytuj

Rok hebrajski dzieli się na 12 miesięcy liczących 29 lub 30 dni, ponadto co trzy, rzadziej co dwa lata, dla zrównania cyklu solarnego z lunarnym dodawany jest dodatkowy, trzynasty miesiąc – zwany adar szeni. Drugi adar dodawany jest w ramach 19-letniego okresu (cykl Metona), obejmującego następujące po sobie lata, a dodawany jest zawsze do 3, 6, 8, 11, 14, 17 i 19 roku tego okresu. Poszczególne miesiące rozpoczynają się od nowiu księżycowego (Rosz chodesz)[8].

Miesiące kalendarza żydowskiego i wyróżnione dni
(za: Leiman, „Jewish religious year”, Encyclopædia Britannica)[8]
Miesiąc Numer Długość (dni) Odpowiednik w kalendarzu gregoriańskim Wydarzenie / Święto
Nisan 1 30 marzec-kwiecień 15-22 nisan – 7 dni Pesach
Ijar 2 29 kwiecień-maj 5 ijar – święto Niepodległości (od 1948)
18 ijar – Lag ba-Omer (Dzień Liczenia Omeru)
Siwan 3 30 maj-czerwiec 6-7 siwan – Szawuot (w 7. tyg. po Pesach)
Tamuz 4 29 czerwiec-lipiec 17 tamuz – Sziwa Asar be-Tamuz, post upamiętniający zdobycie i zburzenie Jerozolimy
Aw 5 30 lipiec-sierpień 9 aw – Tisza be-Aw upamiętniający zburzenie obu świątyń
Elul 6 29 sierpień-wrzesień
Tiszri 7 30 wrzesień-październik 1, 2 tiszri – Rosz ha-Szana
3 tiszri – Post Gedaliasza (Tzom Gedaliah )
10 tiszri – Jom Kipur,
15-21 tiszri – 7 dni: Sukkot zakończone Szmini Aceret (22 tiszri) oraz Simchat Tora (23 tiszri)
Cheszwan 8 29 lub 30 październik-listopad
Kislew 9 29 lub 30 listopad-grudzień 25 kislew – początek Chanuki
Tewet 10 29 grudzień-styczeń 2-3 tewet – zakończenie Chanuki,
10 tewet – Asara be-Tewet (post dziesiątego dnia tego miesiąca upamiętniający oblężenie Jerozolimy)
Szwat 11 30 styczeń-luty 15 szwat – Tu bi-szwat
Adar 12 29 lub 30 luty-marzec 13 adar – Post Estery (Taʾanit Esther)
14, 15 adar – Purim; czytanie Księgi Estery
Adar II 13 29 marzec-kwiecień

Tydzień

edytuj

W kalendarzu hebrajskim nazwy poszczególnych dni pochodzą wprost od liczb porządkowych (np. niedziela – dzień pierwszy, czyli jom riszon, itd), ale ostatni, siódmy nosi nazwę szabat, która oznacza „odpoczynek”. Zgodnie z tradycją biblijną szabat jest dniem świątecznym przeznaczonym na odpoczynek[16].

Dni tygodnia kalendarza żydowskiego
(za: AKIVO, „Kalendarz żydowski”, 2012)[5] oraz prof. W.Chrostowski, 2016[16]
Dzień Liczebnik porządkowy Nazwa hebrajska Znaczenie nazwy
niedziela 1 jom riszon dzień pierwszy
poniedziałek 2 jom szeni dzień drugi
wtorek 3 jom szliszi dzień trzeci
środa 4 jom rewii dzień czwarty
czwartek 5 jom hamiszi dzień piąty
piątek 6 jom sziszi dzień szósty
sobota 7 szabat odpoczynek

Doba

edytuj

Zgodnie z tradycją żydowską doba rozpoczyna się i kończy o zachodzie słońca[1][5]. Pora dzienna jest dzielona na 12 godzin. W konsekwencji godzina hebrajska trwa nie 60 minut, ale 1/12 część czasu, jaki upływa pomiędzy wschodem słońca a jego zachodem[5][6]. Ma to znaczenie w odniesieniu do porządku modlitewnego, bowiem określone modlitwy winny być odprawiane w konkretnych porach dnia[5]. Konsekwentnie – połowa nocy (północ) nie występuje o godzinie 0.00, ale w połowie czasu między zachodem a wschodem słońca. Podobnie południe w hebrajskiej rachubie godzin nie występuje o godzinie 12.00, lecz w połowie czasu, jaki upływa między wschodem a zachodem słońca[6].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Por. traktat Synhedrin 42 a: „Błogosławiony niech będzie Ten, który odnawia miesiące”

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k Magdalena Bendowska, Zofia Borzymińska: Kalendarz żydowski. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny Delet. [dostęp 2021-05-02]. (pol.).
  2. ↑ sztetl.org.pl: Kalendarz hebrajski לוח השנה העברי. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2018-03-11]. (hebr.).
  3. ↑ kalendarz żydowski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-09].
  4. ↑ Peninei Halakhah, Zemanim 14:3 Przypis 3 (hebrajski / angielski)
  5. ↑ a b c d e f g h Aktivo: Kalendarz żydowski. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, 2012-06-28. [dostęp 2018-03-11]. (pol.).
  6. ↑ a b c TorahCalendar.com: Determining the Hebrew Hour. TorahCalendar.com. [dostęp 2018-03-11]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f Regina Liliental: Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości – tom. II. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. 111.
  8. ↑ a b c d e f g Jewish religious year, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-03-11] (ang.).
  9. ↑ Aktivo: Rabin Pash. Paraszat Acharej Mot. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, 2010-04-19. [dostęp 2018-03-11]. (pol.).
  10. ↑ Biblia Tysiąclecia (Ez 46, 1-7). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  11. ↑ Biblia Tysiąclecia (Lb 28,11-15). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  12. ↑ Biblia Tysiąclecia (Edz 3,5). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  13. ↑ Biblia Tysiąclecia (Neh 10,34). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  14. ↑ Rafał Żebrowski: Hillel II. [w:] Polski słownik judaistyczny [on-line]. Żydowski Instytut Historyczny Delet. [dostęp 2021-05-02]. (pol.).
  15. ↑ anno mundi, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-03-11] (ang.).
  16. ↑ a b Waldemar Chrostowski. Trzecie przykazanie (11 stycznia 2016). „Konferencja biblijna”, s. 29, 2016-01-11. (pol.). 

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kalendarz_żydowski&oldid=74047873”
  NODES
Chat 1
Done 1
Story 5