Karlików
Karlików (j. łemkowski Карликів) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko[4][5].
| wieś | |
 Greckokatolicka cerkiew parafialna św. Paraskiewy (zbudowana w 1840, spalona w 1946) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
105[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-505[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0346626[4] |
Położenie na mapie gminy Bukowsko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°26′08″N 22°04′01″E/49,435556 22,066944[1]
| |
W latach 1340–1772 wieś położona była w ziemi sanockiej, w województwie ruskim. Następnie w latach 1772–1852 leżała w cyrkule leskim, później sanockim. Od 1867 miejscowość leży w powiecie sanockim, w gminie Bukowsko w Galicji.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Geografia
edytujWieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację, na Pogórzu Bukowskim i częściowo w Beskidzie Niskim.
Najniższe wzniesienie tego obszaru to szczyt Płonna o wysokości 439 m n.p.m., najwyższym jest szczyt Tokarnia wznoszący się na wysokość 777 m n.p.m.
Historia
edytujWłaścicielem tej miejscowości w 1529 r. był Mikołaj Herburt Odnowski. Wieś była częścią kompleksu dóbr hrabiów Ossolińskich i Stadnickich. W XIX wieku należała do Katarzyny z Bołoz-Antoniewiczów Romaszkanowej, żony Piotra Romaszkana, od której w 1832 roku kupili ją Wiktor (1792-1840) i Łucja z Ostaszewskich (1802-1894) Gniewoszowie. W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Karlikowie był Ludwik Gniewosz i rodzeństwo[6]. Pod koniec XIX wieku[7] dziedzicem Karlikowa był syn Wiktora i Łucji, Feliks Gniewosz (1836–1901). W 1905 Janina Gniewosz wraz z dwoma współwłaścicielami posiadała we wsi obszar 162,5 ha[8]. W 1911 właścicielem tabularnym był syn Feliksa, Wiktor Gniewosz, posiadający 70 ha[9]. W 1916 Wiktor Gniewosz odsprzedał dobra w Karlikowie Eustachemu Ściborowi-Rylskiemu.
W roku 1898 wieś liczyła 343 mieszkańców zamieszkujących 53 domostwa, powierzchnia wsi wynosiła 6,23 km², dodatkowo obszar dworski zajmował 1,27 km² powierzchni, przeważała ludność rusińska oraz niewielka społeczność żydowska (<5%). W roku 1900 wieś liczyła 388 mieszkańców, całkowita pow. wsi wynosiła 629 ha oraz 56 domy[10]. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Republika Komańczańska. Po roku 1944 miejscowi Rusini zostali przesiedleni na Ukrainę i na tzw. ziemie Odzyskane[11].
We wrześniu 1944 na przyległych wzgórzach toczyły się ciężkie walki między oddziałami AK i SS, wieś została zdobyta 18 września 1944[12].
W 1946 toczyły się tu walki pomiędzy oddziałem "Stiaha" (UPA) a WP. 24 stycznia 1946 roku 34 pułk piechoty WP wkroczył do wsi Karlików z zamiarem zlikwidowania przebywającego tam oddziału powstańców UPA. W trakcie walk zabity został współpracujący z UPA ksiądz greckokatolicki Ołeksander (Aleksander) Malarczyk[13]. W tym czasie zostały zniszczone również ukryte na terenie wsi liczne schrony UPA.
Dawne nazwy
edytuj- Karlykow – rok 1483
- Karlowa – rok 1488
- Karlikow – rok 1557
- Karlikow – rok 1589
- (ukr. Karlikiv, Карликiв, łem. Karłykiw, s-c-s. Карликôвъ) – rok 1867
Nazwa pochodzi od osoby Karla lub karlika (karzełka).
Religia
edytujW Karlikowie znajdowała się w XIX w. cerkiew parafialna św. Paraskiewy, do której uczęszczało 467 wiernych, tj. cała populacja wsi, zamieszkiwanej wyłącznie przez Rusinów[14] (erygowany ok. 1840 roku, należący do dekanatu sanockiego). Parafia greckokatolicka w Karlikowie posiadała filie w Przybyszowie (w roku 1867 było 453 wiernych) oraz w Woli Piotrowej (w 1867 roku 282 wiernych)[14]. Terytorium wsi należało równocześnie do łacińskiej parafii w Bukowsku[15].
Pod koniec XIX wieku parafia liczyła ok. 1200 wiernych. Kolatorką świątyni była Łucja Gniewosz. Cerkiew nie zachowała się - pozostało po niej cerkwisko, murowana plebania sprzed I wojny światowej oraz cmentarz z zachowanymi nielicznymi nagrobkami.
Turystyka
edytuj- W sezonie zimowym czynny był wyciąg narciarski (wcześniej należący do klubu piłkarskiego Stal Sanok). Jest to najdłuższy wyciąg orczykowy na Pogórzu Bukowskim. Obecnie (2020 r) wyciąg nie jest czynny.
- Przez wieś przebiega szlak śladami dobrego wojaka Szwejka.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 50623
- ↑ Raport o stanie gminy Bukowisko za 2020 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 21 maja 2021 [dostęp 2021-07-23] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 420 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 84.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 82.
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego : wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 8.
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.
- ↑ Dnia 28 kwietnia 1947 o godz. 4:00 rozpoczęto wysiedlanie miejscowej ludności ukraińskiej i mieszanej z miejscowości Płonna, Tokarnia, Przybyszów, Wola Sękowa, Roztoki, Karlików i Wola Piotrowa. Ogółem wysiedlono 1252 osoby. Z tego 228 osób przewieziono do punktu zbornego Bukowsko. [w:] Eugeniusz Misiło. Akcja "Wisła": dokumenty. 1993. str. 172, 185, 204.
- ↑ ВОВ-60 - Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
- ↑ Eugeniusz Misiło, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USSR 1944–1946, t. 2, s. 124
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III, s. 841.
- ↑ Historia Parafii [online], Parafia Bukowsko, 26 lutego 2015 [dostęp 2019-12-07] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Karlików, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 841.
- Strona wyciągu narciarskiego w Karlikowie
- Stephen Rapawy: WAR COMES TO KARLYKIV. [dostęp 2024-02-26]. (ang.).