Kastracja
Kastracja, zwana też wytrzebieniem – jedna z metod ubezpłodnienia, polegająca na chirurgicznej amputacji w obrębie zazwyczaj pierwszorzędnych (usunięcie gonad), też łącznie z drugorzędnymi cech płciowych zazwyczaj osobników męskich zwierząt (zarówno domowych, hodowlanych, jak i dzikich) i ludzi. Termin jest też niewłaściwie stosowany w przypadku kuracji farmakologicznej obniżania popędu płciowego u mężczyzn nazywanej kastracją chemiczną. Kastracja powoduje niepłodność, a także zaburzenie funkcjonowania układu hormonalnego. Współcześnie kastracja ludzi jest stosowana w przypadkach onkologicznych (np. rak jądra, rak jajnika). Kastracja była skutecznym sposobem hamowania wzrostu raka prostaty, jednak obecnie leki z grupy analogów gonadoliberyny wyparły kastrację chirurgiczną w tych przypadkach. Kastruje się także osoby poddające się operacji korekty płci.
Mężczyzn poddanych zabiegowi kastracji nazywano i nazywa się kastratami lub eunuchami, trzebieńcami i rzezańcami, choć stosuje się też rozróżnienie na kastratów – mężczyzn z usuniętymi tylko jądrami i eunuchów – z usuniętymi jądrami i prąciem. Słownikowo (według „Słownika języka polskiego” PWN) eunuch to mężczyzna pozbawiony jąder, a kastrat to mężczyzna po kastracji i synonim eunucha.
Etymologia nazwy
edytujW czasach starożytnych wierzono, że zaatakowany bóbr (łac. castor, od którego pochodzi słowo kastrować) odgryza sobie jądra i porzuca je na przynętę napastnikom, zyskując tym możliwość ucieczki[1].
Historia
edytujWedług podań pierwszych kastracji dokonano na zlecenie królowej Semiramidy w IX wieku p.n.e., gdyż po śmierci męża miała otaczać się kastratami. Natomiast w Mezopotamii jeńców kastrowano i obcinano im prawą dłoń, ponieważ te części ciała uznawano za symbol męskiej mocy, siły i odwagi. Na dworach bliskowschodnich władców epoki starożytności kastraci zajmowali często wysokie stanowiska państwowe, okresowo byli także wodzami wojsk. Władca perski Cyrus stworzył z eunuchów najbardziej zaufaną straż przyboczną[2].
W starożytności kastrację stosowano jako sposób terapii różnych chorób, m.in. trądu, podagry, padaczki i chorób psychicznych. W przypadku trądu uzasadnieniem była wyższa zapadalność wśród mężczyzn, stąd chorobę traktowano jako karę za lubieżność[2].
Kastracja była częsta wśród kapłanów bogini Kybele. Według tych wierzeń zakochany w bogini pasterz Attis miał opiekować się jej świątynią, a w zamian miał zostać jej wierny. Gdy nie zdołał dochować wierności, dokonał autokastracji. Kapłani Kybele, zwani gallami podczas Dies sanguinis dokonywali autokastracji[3], a obcięte narządy rzucali na ziemię, co miało zapewnić jej płodność. Rzymianie przejęli ideę kastracji od ludów bliskowschodnich oraz licznych w cesarstwie wyznawców bogini Kybele[2]. Prawo rzymskie surowo i konsekwentnie zabraniało kastrowania obywateli rzymskich, jednak wobec niewolników podobne zakazy stosowano z nikłym skutkiem[3]. Zakazy takie wprowadzili Domicjan oraz Nerwa. Hadrian zrównał odpowiedzialność zleceniodawcy, sprawcy i ofiary zabiegu, o ile nań przyzwoliła. Zakazy były mało konsekwentne (dopuszczalny był handel okaleczonymi pochodzącymi spoza Imperium), równocześnie cesarze obsadzali kastratami ważne stanowiska (np. Narses), by zapobiec dziedziczeniu tychże stanowisk[4].
W starożytności także chrześcijanie z grupy wyznaniowej walezjan dokonywali kastracji i odrzucali małżeństwo, ponieważ wierzyli, że męskie narządy płciowe przeszkadzają w zbliżeniu do ich Boga. Walezjan potępił sobór nicejski, który zakazał kastracji. Kastracja ponownie pojawiła się w chrześcijaństwie za sprawą rozwoju muzyki, szczególna popularność kastrowanych śpiewaków przypadła na okres od XVII do końca XIX wieku. Kastrowano chłopców w wieku 6−7 lat, dzięki czemu ich głos zachowywał barwę chłopięcą lub kobiecą, a praktykom tego typu poddawano ich często z inicjatywy rodziców, którzy chcieli w ten sposób zapewnić dziecku dostatniejsze życie. Jedynym tego typu śpiewakiem, którego głos zarejestrowano był Alessandro Moreschi. Wśród wyznawców prawosławia kastracja występowała u skopców, którzy od XVIII do początków XX wieku stosowali kastrację mężczyzn, a kobietom amputowali piersi i łechtaczki[2].
Koran zabraniał kastrowania wyznawców tej religii, ale zabiegowi temu muzułmanie często poddawali innowierców, szczególnie z Afryki i Azji Mniejszej, ale także okresowo Ukrainy. Kastraci bardzo często pełnili funkcję strażników haremów władców[2], nazywano ich eunuchami (od gr. eunuchos – strażnik łoża).
W Cesarstwie Chin kastraci zdarzali się bardzo często. W odróżnieniu od tradycji bliskowschodniej, w Chinach odcięte genitalia zamykano w skrzyneczce, którą kastrat musiał się opiekować przez całe życie, by po śmierci móc być pochowanym w całości. Tylko kastrat pochowany wraz z genitaliami ponownie stawał się mężczyzną. Do czasów współczesnych kastraci często występują w Indiach jako trzecia płeć. Grupa ta zajmuje się głównie żebractwem i prostytucją, ale według wierzeń ich obecność na ślubie gwarantuje małżonkom szczęście i potomstwo[2].
Kastrację stosowano też wobec osób homoseksualnych w ramach prób zmiany ich orientacji seksualnej[5][6].
Medyczne skutki kastracji u ludzi
edytujWygląd kastratów zależał od wieku, w jakim dokonano zabiegu – jeśli stracili jądra młodo, pozostawali smukli, jeśli już po okresie dojrzewania – stawali się otyli. Eunuchowie żyją przeciętnie o 14 lat dłużej niż inni mężczyźni[7]. Odsetek stulatków wśród eunuchów jest o 3% wyższy niż wśród innych mężczyzn[8].
Prawo karne
edytujKodeks karny (1997) w art. 156 § 1 pkt 1 za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka m.in. przez pozbawianie zdolności płodzenia grozi karą pozbawienia wolności od 3 lat. Działanie nieumyślne zagrożone jest pozbawieniem wolności do lat 3, spowodowanie śmierci w wyniku wspomnianego ciężkiego uszczerbku – od 5 lat albo dożywotnim pozbawieniem wolności.
Kastracja u zwierząt
edytuj
Zabieg kastracji wykonuje się często u zwierząt przeznaczonych na tucz, aby zapobiec nabieraniu przez mięso charakterystycznego zapachu w czasie dojrzewania płciowego zwierząt:
- wół, wolec – kastrowany byk
- wieprz – kastrowany knur
- skop – kastrowany baran
- kapłon – kastrowany kogut – znaczenie historyczne
- wałach – kastrowany ogier
- skop – kastrowany kozioł (cap)
Jest to także rutynowy zabieg chirurgiczny wykonywany u psów i kotów w celu poprawy ich zdrowia (u kotek i suk kastracja zapobiega ropomaciczu i nowotworom narządów rodnych) oraz ograniczenia nadpopulacji i bezdomności zwierząt. Kastracja samic zwana jest potocznie sterylizacją.
Kastracja chemiczna
edytujKastracją chemiczną nazywa się farmakologiczne obniżenie popędu przy pomocy anty-androgenów. Efekt mija po odstawieniu leków.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ The Etymology of “castration” and its association with the self-castrating beaver. „European Urology Supplements”, 2008. DOI: 10.1016/S1569-9056(08)60011-1.
- ↑ a b c d e f Sporus, Farinelli i hidźrowie, czyli kastratów skomplikowane dzieje. [w:] Nauka w Polsce [on-line]. PAP SA, 2014-05-10. [dostęp 2014-05-10]. (pol.).
- ↑ a b Maarten Jozef Vermaseren, A. M. H. Lemmers: Cybele and Attis: The Myth and the Cult. Thames and Hudson, 1977, s. 126–127. ISBN 978-0-500-25054-9.
- ↑ (Rzymianie i ich „prawo medyczne”, s. 81–86).
- ↑ E.S. Talbot, Havelock Ellis. A Case of Developmental Degenerative Insanity, with Sexual Inversion, Melancholia, Following Removal of Testicles, Attempted Murder and Suicide. „Journal of Mental Science”. 42, s. 341–344, 1896. DOI: 10.1192/bjp.42.177.340.
- ↑ Results of Castration in Sexual Abnormalities. „Urologic & Cutaneous Review”. 33, s. 351, 1929.
- ↑ Why Women Live Longer.
- ↑ Upside to castration? Eunuchs lived longer, study finds. [dostęp 2013-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-27)].
