Katabaza
Katabaza (gr. κατάβασις 'zejście' od κατά 'w dół' i βαίνω 'iść') – literacki topos zejścia bohatera do świata umarłych[1].
Motyw ten wielokrotnie pojawia się w mitologii greckiej, chociaż jest obecny także w tradycji innych kręgów kulturowych, np. w mitologii sumeryjskiej, co poświadcza Epos o Gilgameszu. Wśród mitów greckich słynna jest katabaza Orfeusza, który schodzi do Hadesu po ukochaną, czy dwunasta z prac Heraklesa, w której heros udaje się po Cerbera, uwalniając przy okazji innego bohatera, który choć udał się do starożytnych piekieł, nie mógł się z nich wydostać – Tezeusza[2].
Wątek obecny jest także w VI księdze Eneidy Wergiliusza, w której Eneasz, za radą wieszczki Sybilli udaje się do podziemia, by zdobyć informacje dotyczące jego podróży[3]. Od tej pory takie przedstawienie "zejścia" stało się modelem, do którego często powracano w literaturze, zwłaszcza w eposach.
W chrześcijaństwie motyw ten jest obecny w nauce na temat zstąpienia Chrystusa do piekieł[4], przypisuje się jednak temu zdarzeniu szczególny, zbawczy sens. Katabaza w kręgu kultury chrześcijańskiej występuje także w bardziej klasycznej formie. Na średniowiecznej katabazie opiera się Boska komedia[5]. Do piekieł schodzi także Alstolf z Orlanda szalonego Ludovica Ariosta[6].
Katabaza i wyobrażenie zaświatów na wzór starożytny są ponadto typowe dla ludowej twórczości nowogreckiej.
Innym rodzajem spotkania ze zmarłymi jest nekia, w której to dusze "wychodzą" do bohatera. Pierwszą nekię opisał Homer w XI księdze Odysei, kiedy to Odyseusz kopie dół, w który wlewa ofiarę z owcy, tworząc możliwość przejścia dla mar[7]. Z nekią mamy także do czynienia w drugiej części Dziadów Adama Mickiewicza.
Przypisy
edytuj- ↑ Antyk. Sławomir Żurawski (red.). T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 152, seria: Epoki literackie. ISBN 978-83-01-15501-8.
- ↑ Radcliffe Edmonds III, When I walked the dark road of Hades: Orphic katabasis and the katabasis of Orpheus, Bryn Mawr College, 2015 (ang.).
- ↑ Philip Hardie, The Last Trojan Hero: A Cultural History of Virgil's Aeneid, I.B.Tauris, 2014, s. 21-22, ISBN 978-1-78076-247-0.
- ↑ Eric Pyle, William Blake's Illustrations for Dante’s Divine Comedy: A Study of the Engravings, Pencil Sketches and Watercolors, McFarland, 2014, s. 105, ISBN 978-0-7864-9488-0.
- ↑ Eric Pyle, William Blake's Illustrations for Dante’s Divine Comedy: A Study of the Engravings, Pencil Sketches and Watercolors, McFarland, 2014, ISBN 978-0-7864-9488-0.
- ↑ Stephen Cushman i inni, The Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics: Fourth Edition, Princeton University Press, 2012, s. 441, ISBN 978-1-4008-4142-4.
- ↑ Maureen Alden, Para-Narratives in the Odyssey: Stories in the Frame, Oxford University Press, 2017, s. 43, ISBN 978-0-19-252427-0.