Katarynka (instrument muzyczny)
Katarynka – przenośne pudło grające, instrument muzyczny mechaniczny z grupy aerofonów z piszczałkami wargowymi, na którym gra się za pomocą korby wprawiającej w ruch miech (ew. miechy) i tzw. mechanizm rozdzielający powietrze[1].
Kręcenie korbą powoduje ruch miechów, tłoczących powietrze do wiatrownicy, a także obraca wałek melodyczny, którego zadaniem jest otwieranie w odpowiedniej kolejności i na odpowiedni czas kanałów, kierujących powietrze do właściwych piszczałek[1]. Na drewnianym wałku zakodowana jest melodia, zgięte druciki lub drewniane kołeczki ułożone są według określonego schematu i przesuwane pod mechanizmem odczytującym otwierają wentyle nad konkretnymi piszczałkami[2]. Mechanizm katarynki mieścił się w ozdobnej obudowie skrzynkowej, często na wieczku znajdowały się figurki obracające się podczas gry instrumentu[3].
Katarynkę wynalazł Giovanni Barberi z Modeny w 1 poł. XVIII wieku. W Polsce występowała od drugiej połowy XVIII wieku[3]. Gra na katarynce nie wymaga żadnego przygotowania muzycznego – sprowadza się jedynie do kręcenia korbą. Repertuar katarynek to popularne pieśni ludowe, fragmenty oper i operetek, czasem pieśni narodowe[2].
Polska nazwa katarynka pochodzi od laleczki zwanej Katarzynką (niem. Kathrinchen), umieszczanej na wieczku tych instrumentów w Niemczech[4][1].
Katarynka w XIX wieku stosowana była także jako instrument domowy, nieco większy od ulicznego. Towarzyszyła pokazom, teatrzykom lalkowym itp.[2]. Odmianą i prototypem katarynki była serynetka, stosowana od XVII wieku do nauki śpiewu ptaków[2]. Do katarynek można dodać własny utwór.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Mała encyklopedia muzyki (red. Stefan Śledziński). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
- ↑ a b c d Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ a b Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
- ↑ Katarynka – Muzeum Etnograficzne – etnomuzeum [online], etnomuzeum.eu [dostęp 2019-07-01] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj
- Argentinian Barrel Organ Museum – Official website