Katsudō-shashin
Katsudō-shashin (jap. 活動写真; „ruchomy obraz”) – (1) przestarzały termin używany w odniesieniu do kina niemego[1][2], (2) tu: użyty jako tytuł najstarszej, zachowanej do dziś japońskiej animacji. Powstała przed 1912, odnaleziona została w 2005. Jej autor jest nieznany.
 Klatka z filmu | |
| Rok produkcji |
przed 1912 |
|---|---|
| Kraj produkcji | |
| Czas trwania |
3 sekundy |
Opis
edytujNie jest znany oryginalny tytuł filmu. Animacja nazywana jest tytułem Katsudō-shashin (od słowa pojawiającego się w niej) lub Matsumoto furagumento (jap. 松本フラグメント; „fragment Matsumoto”, od nazwiska osoby, która przyczyniła się do jej odkrycia)[3].
Katsudō-shashin składa się z 50 obrazków uwiecznionych na celuloidowej taśmie[a] i odtwarzanych z prędkością 16 kl./s. Końce taśmy były ze sobą spięte, tak by film mógł odtwarzać się w sposób zapętlony. Trzysekundowa animacja przedstawia chłopca w marynarskim ubraniu i czerwonej czapce na głowie, który pisze na tablicy od prawej do lewej[b] znaki kanji składające się na słowo katsudō-shashin (jap. 活動写真; pol. ruchomy obraz). Następnie chłopiec odwraca się do widza, zdejmuje czapkę i kłania się[3][4][5].
W przeciwieństwie do tradycyjnego sposobu tworzenia filmu animowanego, gdzie poszczególne klatki tworzy się przez fotografowanie obrazów, filmik Katsudō-shashin został stworzony przy użyciu szablonu, za pomocą którego odbito poszczególne klatki na taśmie[6]. Wykorzystano do tego metodę drukowania szablonowego kappa-zuri (jap. 合羽刷り; technika stosowana w twórczości drzeworytniczej), używaną także w tworzeniu przeźroczy do latarni magicznej[7].
Znaczenie „tytułu”
edytujSłowo katsudō-shashin (jap. 活動写真) zostało stworzone z połączenia dwóch rzeczowników: katsudō (jap. 活動) → działalność, aktywność i shashin (jap. 写真) → fotografia, zdjęcie, obraz. Jest to ówczesna nazwa „filmu”, obecnie eiga (jap. 映画)[8][2].
Odnalezienie
edytujW grudniu 2004 sprzedawca towarów używanych z Kioto skontaktował się z Natsukim Matsumoto[6], ekspertem w dziedzinie ikonografii z Akademii Sztuk Pięknych w Osace[9]. Sprzedawca otrzymał od pewnej rodziny kolekcję taśm 35 mm, projektorów i szklanych przeźroczy do latarni magicznej, po których odbiór Matsumoto zjawił się w następnym miesiącu[6]. Wśród otrzymanych przedmiotów odnaleziony został filmik Katsudō-shashin; taśma była w złym stanie[9].
Na podstawie dowodów, takich jak technika wykorzystana do stworzenia klatek, rodzaj użytego materiału oraz data produkcji projektora znalezionego w kolekcji, Matsumoto i historyk animacji Nobuyuki Tsugata ustalili, że animacja powstała w późnym okresie Meiji, a więc przed 1912[10][11]. Z kolei historyk Frederick S. Litten ocenił, że film powstał ok. 1907, stwierdzając, że „data produkcji przed 1905 lub po 1912 jest mało prawdopodobna”[12]. W tamtym czasie kina były rzadkością w Japonii[5]. Dowody wskazują, że Katsudō-shashin był produkowany masowo, a rynkiem docelowym byli bogaci właściciele domowych projektorów[13], które wówczas były już dostępne i reklamowane w japońskiej prasie[14]. Z racji tego, że w kolekcji znajdowały się 3 taśmy z animacjami produkcji zagranicznej[15], Litten uznał, że Katsudō-shashin mogło zostać wykonane na wzór niemieckiej lub innej zachodniej produkcji[16]. Twórca animacji pozostaje nieznany[9]. Według Matsumoto, słaba jakość filmu i technika użyta do jego wyprodukowania wskazują, że był on dziełem mniejszej firmy[16].
Odkrycie Katsudō-shashin było szeroko opisywane przez japońskie media[6]. Biorąc pod uwagę jego prawdopodobną datę powstania, jest to animacja, która powstała w tym samym czasie, a być może nawet wyprzedziła pierwsze animacje produkcji amerykańskiej i francuskiej[17]. Choć Nobuyuki Tsugata w wywiadzie dla Asahi Shimbun zwrócił uwagę, że nazywanie Katsudō-shashin animacją we współczesnym znaczeniu może być kontrowersyjne, i tak podkreślił wagę odnalezienia filmu, stwierdzając: „jest to duże odkrycie – w okresie Meiji istniały animowane filmy”[17].
Uwagi
edytuj- ↑ Oryginalnie była to taśma 35 mm, lecz od czasu powstania skurczyła się ona do 33,5 mm.
- ↑ W ówczesnym języku japońskim, w przypadku zapisu poziomego, pisano znaki od prawej strony ku lewej.
Przypisy
edytuj- ↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 759. ISBN 4-7674-2015-6.
- ↑ a b 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 278. ISBN 978-4-385-13107-8.
- ↑ a b Litten 2014 ↓, s. 13.
- ↑ Christopher Macdonald: Oldest Anime Found. Anime News Network, 7 sierpnia 2005. [dostęp 2021-06-11]. (ang.).
- ↑ a b 日本最古？明治時代のアニメフィルム、京都で発見. j.people.com.cn, 1 sierpnia 2005. [dostęp 2021-06-11]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (jap.).
- ↑ a b c d Matsumoto 2011 ↓, s. 98.
- ↑ Matsumoto 2011 ↓, s. 116.
- ↑ 広辞苑. Tokyo: Iwanami Shoten, 1980, s. 432.
- ↑ a b c López 2012 ↓, s. 584.
- ↑ Matsumoto, Tsugata 2006 ↓, s. 101.
- ↑ Matsumoto 2011 ↓, s. 115.
- ↑ Litten 2014 ↓, s. 14, 15.
- ↑ Matsumoto 2011 ↓, s. 116–117.
- ↑ Litten 2014 ↓, s. 14–15.
- ↑ Litten 2014 ↓, s. 12.
- ↑ a b Litten 2014 ↓, s. 15.
- ↑ a b López 2012 ↓, s. 585.
Bibliografia
edytuj- Frederick S. Litten: Japanese color animation from ca. 1907 to 1945. litten.de, 2014. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- Antonio López: A new perspective on the first japanese animation. W: International Conference on Illustration & Animation. 2012. ISBN 978-989-97567-6-2. (ang.).
- Natsuki Matsumoto: 映画渡来前後の家庭用映像機器. W: Kenji Iwamoto: 日本映画の誕生. Shinwa-sha, 2011. ISBN 978-4-86405-029-6. (jap.).
- Natsuki Matsumoto, Nobuyuki Tsugata. 国産最古と考えられるアニメーションフィルムの発見について. „Eizōgaku”. 76, s. 86–105. 2006. ISSN 0286-0279. (jap.).