Wikipedia

Kenia (góra)

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Kirinyaga”. Zobacz też: Kirinyaga (zbiór opowiadań).

Kenia[1] (ang. Mount Kenya, suahili Mlima Kenya[1][a]) – masyw wulkaniczny w Kenii, wysokość 5199 m n.p.m. (szczyt Batian), najwyższy szczyt w Kenii i drugi szczyt w Afryce, po Kilimandżaro. Leży nieznacznie na południe od równika, około 150 km na północ od stolicy Kenii – Nairobi.

Kenia
Ilustracja
Państwo

 Kenia

Pasmo

Wielki Rów Wschodni

Wysokość

5199 m n.p.m.

Wybitność

3825 m

Pierwsze wejście

1899
Halford John Mackinder

Położenie na mapie Kenii
Mapa konturowa Kenii, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Kenia”
Ziemia0°09′22″N 37°19′05″E/0,156111 37,318056
Multimedia w Wikimedia Commons

Góra jest ważnym źródłem wody dla dużej części populacji Kenii – swe źródła mają tu dwie największe rzeka Kenii – Tana i Ewaso Ng'iro.

W 1997 roku Park Narodowy Góry Kenia został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Jej południowe, nawietrzne stoki i pola uprawne są zamieszkane przez bantuski lud Embu.[2]

Historia

edytuj

Pierwszym Europejczykiem, który odkrył Kenię, był w 1849 roku niemiecki misjonarz Johann Ludwig Krapf (1810–1881)[3], przebywający w regionie wraz z Johannesem Rebmannem(inne języki) (1820–1876) – odkrywcą Kilimandżaro[4]. Społeczność naukowa tamtych czasów nie chciała wierzyć w jego opowieści o śniegu i lodzie tak blisko równika[5]. Potwierdzenie tych faktów nastąpiło dopiero w 1883 roku, kiedy górę zobaczył Joseph Thomson (1858–1895)[5][6]. JAko pierwszy opisał wzniesienie pod względem geologicznym, uznając, że masyw to wygasły wulkan[6]. W 1887 roku Sámuel Teleki potwierdził istnienie krateru[6]. W 1893 roku ekspedycja pod kierownictwem Johna Waltera Gregory'ego(inne języki) osiągnęła lodowiec Lewis Glacier na wysokości 5000 m.[7] Najwyższy szczyt masywu (Batian – 5199 m n.p.m.) po raz pierwszy zdobył Halford John Mackinder (1861–1947) w 1899 roku[8]. Dziś na szczyt prowadzi wiele szlaków oraz tras wspinaczkowych, a najpopularniejsze to „Naro Moru”, „Chogoria” i „Sirimon”[9].

Geografia

edytuj
 
Główne szczyty i lodowce Kenii

Kenia to masyw wulkaniczny leżący nieznacznie na południe od równika[10]. Dawny stratowulkan powstały w pliocenie[11], zbudowany jest z bazaltów, trachitów, fonolitów i kenitów[12].

Najwyższy szczyt masywu – Batian osiąga wysokość 5199 m n.p.m. – jest to najwyższy szczyt w Kenii i drugi – po Kilimandżaro – pod względem wysokości szczyt w Afryce[13]. Jego wybitność wynosi 3825 metrów[14].

Góra jest ważnym źródłem wody dla dużej części populacji Kenii – swe źródła mają tu dwie największe rzeka Kenii – Tana i Ewaso Ng'iro[15].

Najwyższe szczyty masywu

edytuj

Lista podana za Balliett (2016)[16]:

  • Batian – 5199 m n.p.m.
  • Nelion – 5188 m n.p.m.
  • Point Lenana – 4985 m n.p.m.
  • Coryndon Peak – 4960 m n.p.m.
  • Point Piggot – 4958 m n.p.m.
  • Point Dutton – 4885 m n.p.m.
  • Point John – 4882 m n.p.m.
  • Point John Minor – 4974 m n.p.m.

Zlodowacenie

edytuj

Szczyt przez tysiące lat pokryty był lodowcem, co spowodowało daleko posuniętą erozję wierzchołka i zboczy. Przypuszczalnie pierwotna wysokość wulkanu wynosiła około 6000 m, czyli więcej niż Kilimandżaro[16]. Pozostałością po lodowcach górskich są U-kształtne doliny oraz moreny. Najniżej schodziły one do wysokości 3300 m. Obecnie lodowce nie schodzą niżej niż 4650 m.

W 2015 roku znajdowało się tam 9 małych lodowców[17]:

Zdjęcie Nazwa Powierzchnia w 1947 (km²)[18] Powierzchnia w 2015 (km²)[18] Opis
  Krapf Glacier 0.043 0.006
  Gregory Glacier 0.094 0.000 Lodowiec zanikł w latach 2006–2011[19].
Cesar Glacier 0.049 0.008
Joseph Glacier 0.034 0.000 Lodowiec zanikł w latach 1993–2004[19].
Northey Glacier 0.039 0.002
  Lewis Glacier 0.400 0.088 W 2016 roku powierzchnia lodowca wynosiła 73 300 m², a lodowiec był największym w regionie[20].
Mellhuish Glacier 0.005 0.000 Lodowiec zanikł w latach 1947−1987[19].
Darwin Glacier 0.040 0.005
Diamond Glacier 0.007 0.001
Forel Glacier 0.037 0.011
Heim Glacier 0.025 0.004
Tyndall Glacier 0.101 0.024 W 2016 roku powierzchnia lodowca wynosiła 38 000 m², a lodowiec był drugim największym w regionie[20].

Deglacjacja postępuje stopniowo od początku XX w.[19] W 1929 roku na górze odnotowano 17 lodowców, w 2004 rok – 10 a w 2016 – 9[21]. Według prognoz wszystkie lodowce mogą zaniknąć całkowicie do 2050 roku[22].

Flora i fauna

edytuj
 
Lobelia na zboczu Kenii

Do wysokości 1200 m górę porastają lasy równikowe, do 3200 m wilgotne lasy górskie i sawanny, wyżej łąki wysokogórskie a najwyższe partie pokrywają śnieg i lodowce[13].

Występuje tu 13 gatunków roślin endemicznych[23], m.in. Dendrosenecio(inne języki) i lobelie[24]. Do endemicznych gatunków zwierząt zalicza się m.in. Tachyoryctes rex(inne języki) i Surdisorex polulus(inne języki)[24].

Ochrona środowiska

edytuj

Powyżej 3300 m góra objęta jest ochroną w ramach Parku Narodowego Góry Kenia (ang. Mount Kenya National Park)[13]. W 1932 roku ustanowiono tu rezerwat przyrody, a w 1949 roku – park narodowy o powierzchni 715 km²[25]. W 1978 roku park został ustanowiony rezerwatem biosfery UNESCO[24]. W 1997 roku Park Narodowy Góry Kenia został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[26].

Kultura i religia

edytuj

Tradycyjne społeczności, m.in. Kikuju, Meru czy Embu uznają Kenię za świętą górę[25]. Śnieg na szczycie uznawany jest za boski[25]. Na górze znajduje się wiele świętych miejsc – wzniesień, jezior, jaskiń czy zagajników[25]. Porastający górę Ficus natalensis(inne języki) czczony jest jako święte drzewo[25].

Kikuju wierzą, że bóg, stwórca świata Ngai rezyduje na ziemi na górze Kenia[27]. Według mitu stworzenia, Ngai pokazał pierwszemu Kikuju stworzony przez siebie świat ze szczytu Kenii i zapowiedział, że jeśli kiedykolwiek będzie w potrzebie, to ma złożyć ofiarę i wznieść ręce w stronę góry[27]. Wszystkie najważniejsze obrzędy Kikuju – związane z poświęceniem domu, zawarciem związku małżeńskiego czy rozstrzyganiem sporów – wymagają zwrócenia się w stronę góry i prośby o błogosławieństwo Ngai[28]. Góra pełni ponadto centralną funkcję w inicjacji w wiek dorosły oraz w rytuałach sprowadzających deszcz[28].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Encyklopedia PWN podaje, że nazwa w języku suahili to Kirinyaga, zob. Encyklopedia PWN ↓. Natomiast Maxon i Ofcansky (2014) podają, że Kirinyaga lubKereNyaga („Góra Jasności”) to nazwy góry w języku kikuju, zob. Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b KSNG 2019 ↓, s. 518.
  2. ↑ Pierre Camberlin i inni, Climatic gradients along the windward slopes of Mount Kenya and their implication for crop risks. Part 1: climate variability, „International Journal of Climatology”, 34 (7), 2014, s. 2136–2152, DOI: 10.1002/joc.3427, ISSN 0899-8418 [dostęp 2023-12-31] (ang.).
  3. ↑ Gregory 2018 ↓, s. 161.
  4. ↑ Coe 1967 ↓, s. 1.
  5. ↑ a b Coe 1967 ↓, s. 2.
  6. ↑ a b c Gregory 2018 ↓, s. 163.
  7. ↑ Gregory 2018 ↓, s. 173.
  8. ↑ Coe 1967 ↓, s. 3.
  9. ↑ Mountain Club of Kenya 2023 ↓.
  10. ↑ Encyclopædia Britannica 2023 ↓.
  11. ↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 71.
  12. ↑ Scoon 2022 ↓.
  13. ↑ a b c Encyklopedia PWN ↓.
  14. ↑ Helman 2005 ↓.
  15. ↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 46.
  16. ↑ a b Balliett 2016 ↓.
  17. ↑ Chen, Wang i Guo 2018 ↓.
  18. ↑ a b Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1271.
  19. ↑ a b c d Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1279.
  20. ↑ a b Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 4.
  21. ↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 2.
  22. ↑ UNESCO i IUCN 2022 ↓, s. 24.
  23. ↑ Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.
  24. ↑ a b c UNESCO 2020 ↓.
  25. ↑ a b c d e Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 49.
  26. ↑ UNESCO ↓.
  27. ↑ a b Bernbaum 2022 ↓, s. 189.
  28. ↑ a b Bernbaum 2022 ↓, s. 190.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kenia_(góra)&oldid=73840248”
  NODES
Done 1
eth 1