Kiściec nepalski

Kiściec nepalski
	Lophura leucomelanos
	(Latham, 1790)
	; Samiec sfotografowany w Indiach u podnóża Himalajów
	; Samica sfotografowana w okolicy Khurpatal w indyjskim stanie Uttarakhand
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodzina	kurowate
Podrodzina	bażanty
Plemię	Phasianini
Rodzaj	Lophura
Gatunek	kiściec nepalski
Synonimy
	Phasianus leucomelanos Latham, 1790;
	Phasianus leucomelanos Latham, 1790;
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kiściec nepalski (Lophura leucomelanos) – gatunek dużego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae). Występuje w Himalajach i na części Półwyspu Indochińskiego. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał John Latham w 1790. Holotyp pochodził z Indii. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Phasianus leucomelanos^[3]. Obecnie (2018) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza kiśćca nepalskiego w rodzaju Lophura. Wyróżnia 9 podgatunków^[4], podobnie jak autorzy Handbook of the Birds of the World. Najprawdopodobniej kiśćce nepalskie krzyżują się ze srebrzystymi (L. nycthemera) na terenach na wschód od rzeki Irawadi. Dwa podgatunki, kiściec białosterny (L. l. lineata) i L. l. crawfurdii były niegdyś uznawane za podgatunki kiśćca srebrzystego. Ptaki podgatunku L. l. moffitti na wolności stwierdzono raz^[5], podgatunek opisał w 1938 japoński ornitolog Masauji Hachisuka na podstawie okazu przetrzymywanego w niewoli w Kalifornii^[6].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki^[4]^[5]:

L. l. hamiltonii (Gray, JE, 1829) – zachodnie Himalaje od północnego Pakistanu (dokładniej okolic Indusu) na wschód po zachodni Nepal
kiściec nepalski^[7] (L. l. leucomelanos (Latham, 1790)) – centralny i wschodnio-centralny Nepal
L. l. melanota (Hutton, T, 1848) – skrajnie wschodnia część Nepalu (dolina Mai), północne Indie (Sikkim) i zachodni Bhutan (na wschód po rzekę Sankosz)
L. l. moffitti (Hachisuka, 1938) – na wolności stwierdzony raz w centralnym Bhutanie; podgatunek znany z niewoli
kiściec łuskowany^[7] (L. l. lathami (Gray, JE, 1829)) – wschodni Bhutan i wschodni Bangladesz na wschód po północno-wschodnie Indie (Asam, Arunachal Pradesh), południowe Chiny (skrajnie południowo-wschodnia część Tybetu i północno-zachodni Junnan), północna Mjanma (najpewniej na wschód po Irawadi)
L. l. williamsi (Oates, 1898) – zachodnia Mjanma, być może i północno-wschodnie Indie (wschodni stan Manipur)
L. l. oatesi (Ogilvie-Grant, 1893) – Góry Arakańskie w zachodniej Mjanmie
kiściec białosterny^[7] (L. l. lineata (Vigors, 1831)) – południowa Mjanma (na wschód od Irawadi) na południe po zachodnią Tajlandię
L. l. crawfurdii (Gray, JE, 1829) – południowo-wschodnia Mjanma (Taninthayi) i część Tajlandii leżąca na półwyspie

Ptaki podgatunku L. l. leucomelanos introdukowano na Hawaje^[5] w 1962 jako zwierzynę łowną. Wprowadzone zostały na Puʻu Waʻawaʻa Ranch na Hawaiʻi, głównej wyspie Hawajów, i po 14 latach zajęły większość terenów leśnych na wyspie, poszerzając zasięg średnio o 8 km na rok. Przed rokiem 2003 lub w 2003 wprowadzono kiśćce nepalskie również na Oʻahu^[8].

Morfologia

Długość ciała samca wynosi 63–74 cm (na ogon przypada 21–35 cm), samicy – 50–60 cm (z czego 19–23,5 cm stanowi ogon); masa ciała: 564–1025 g^[5]. Opis dotyczy ptaków podgatunku nominatywnego. Dookoła oka występuje naga czerwona skóra. Tęczówka pomarańczowobrązowa. Nogi mają barwę od szarych po fioletowobrązową. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. U ptaków obu płci obecny jest luźny czub i długi ogon, u samca ze środkowymi sterówkami szerszymi i dłuższymi, zwężającymi się ku końcowi. U samca czoło, ciemię, gardło, szyja i wierzch ciała mają niebiesko-czarną, połyskliwą barwę, pióra na tych obszarach wyróżniają się słabo widoczną białą stosiną. Niższa część grzbietu, kuper i pokrywy podogonowe wyróżniają się szerokimi białymi końcówkami. Skrzydła i ogon czarnobrązowe z zielono-niebieską opalizacją. Spód ciała czarny, matowy. Lancetowate w kształcie pióra na piersi i bokach mają białe krawędzie. Samce uzyskują szatę dorosłą po roku życia. U samicy większość upierzenia jest jednolicie matowobrązowa, ozdobiona drobnymi czarnymi prążkami. Ogon ciemnobrązowy z jaśniejszą środkową parą sterówek, którą dodatkowo pokrywa czarno-płowe prążkowanie. Osobniki młodociane podobne są do samic, jednak pióra na spodzie ciała zwieńczone są białymi plamkami, zaś te na wierzchu ciała mają ciemny pasek przed końcem i płowe krawędzie^[9].

Ekologia i zachowanie

Środowiska życia kiśćców nepalskich są różnorodne, od wtórnej roślinności i porzuconych upraw po lasy każdego rodzaju (z udziałem damarzyków mocnych, dębów, świerków i różaneczników oraz innych drzew wiecznie zielonych lub zrzucających liście) z gęstym podszytem. Kiśćce nepalskie odnotowywano od 5 m n.p.m. w Bangladeszu po 3700 m n.p.m. w Nepalu. Żerują nad ranem lub późnym popołudniem, zbierając pokarm z ziemi, wygrzebując go lub wykopując^[9]. Są wszystkożerne, jedzą zarówno nasiona, jak i owoce, bezkręgowce i niewielkie kręgowce^[5]. Na Hawajach przyczyniają się do rozprzestrzeniania męczennicy miękkiej (Passiflora mollissima) i jeżyn (Rubus)^[8]. Odpoczywają grupowo na drzewach do około 15 m nad ziemią^[9].

Lęgi

Nie jest pewne, jaki system kojarzenia występuje u kiśćców nepalskich. Różna liczba samic obserwowana przy samcach sugeruje, że występuje zarówno monogamia, jak i poligamia. Gniazdo ma formę wygrzebanego w ziemi zagłębienia osłoniętego roślinnością, zwykle mieści się blisko wody. Zniesienie przeważnie liczy 6–9 jaj. Inkubacja trwa 20–22 dni, im chłodniejszy region życia kiśćca, tym dłużej. Wysiaduje jedynie samica^[9].

Status i ochrona

IUCN uznaje kiśćca nepalskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2018). BirdLife International ocenia trend populacji jako spadkowy^[10]. W Chinach w 2015 w lokalnej Czerwonej Księdze gatunek widniał jako bliski zagrożenia (NT, Near Threatened)^[11].

Przypisy

↑ Lophura leucomelanos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Lophura leucomelanos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ John Latham: Index ornithologicus. T. 2. 1790, s. 633.
↑ ^a ^b Frank Gill & David Donsker: Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v8.2), 25 czerwca 2018. [dostęp 2018-09-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e McGowan, P.J.K. & Kirwan, G.M.: Kalij Pheasant (Lophura leucomelanos). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-09-24].
↑ Masauji Hachisuka. Description of a New Kaleege Pheasant. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 58, s. 91–93, 1938.
↑ ^a ^b ^c P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Phasianini Horsfield, 1821 (wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-29].
↑ ^a ^b Stephen M. Mosher, Philip E. Taylor & Matthew D. Burt: Kalij Pheasants Established in the Wai`anae Mts. on O`ahu: Is Eradication Too Late?. University of Hawaiʻi at Mānoa, 2010. [dostęp 2018-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 listopada 2016)].
↑ ^a ^b ^c ^d Steve Madge, Phil McGowan: Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton University Press, 2002, s. 96, 298–300. ISBN 978-0-691-08908-9.
↑ Kalij Pheasant Lophura leucomelanos. BirdLife International. [dostęp 2018-09-24].
↑ Red List of China’s Vertebrates. „Biodiversity Science”. 14 (5), s. 513, 2016.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Lophura leucomelanos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Lophura leucomelanos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[oryg-3] John Latham: Index ornithologicus. T. 2. 1790, s. 633.

[ioc-4] Frank Gill & David Donsker: Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v8.2), 25 czerwca 2018. [dostęp 2018-09-24].

[hbwa-5] McGowan, P.J.K. & Kirwan, G.M.: Kalij Pheasant (Lophura leucomelanos). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-09-24].

[bboc-6] Masauji Hachisuka. Description of a New Kaleege Pheasant. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 58, s. 91–93, 1938.

[uj-7] P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Phasianini Horsfield, 1821 (wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-29].

[hawaje-8] Stephen M. Mosher, Philip E. Taylor & Matthew D. Burt: Kalij Pheasants Established in the Wai`anae Mts. on O`ahu: Is Eradication Too Late?. University of Hawaiʻi at Mānoa, 2010. [dostęp 2018-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 listopada 2016)].

[pdf-9] Steve Madge, Phil McGowan: Pheasants, Partridges, and Grouse: A Guide to the Pheasants, Partridges, Quails, Grouse, Guineafowl, Buttonquails, and Sandgrouse of the World. Princeton University Press, 2002, s. 96, 298–300. ISBN 978-0-691-08908-9.

[birdlife-10] Kalij Pheasant Lophura leucomelanos. BirdLife International. [dostęp 2018-09-24].

[chinyiucn-11] Red List of China’s Vertebrates. „Biodiversity Science”. 14 (5), s. 513, 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]