Kociewie
Kociewie – region etnograficzny na Pomorzu Gdańskim, położony na zachodnim brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich.
| |||||
| Państwa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ważniejsze miejscowości | |||||
| Powierzchnia |
Około 3100 km²[1] | ||||
Położenie na mapie
| |||||
Terytorium
edytujObszar Kociewia wytyczać można z różnych punktów widzenia. Najpopularniejszymi perspektywami, z których opisuje się to zagadnienie, to spojrzenia: administracyjne, geograficzne, językowe.
Pod względem administracyjnym Kociewie leży na terenie województwa pomorskiego (w całości powiat starogardzki, tczewski oraz fragmentarycznie obszar gminy Trąbki Wielkie z powiatu gdańskiego, gminy Liniewa i Stara Kiszewa z powiatu kościerskiego oraz gminy Czersk z powiatu chojnickiego) oraz województwa kujawsko-pomorskiego (powiat świecki z gminą Nowe, Warlubie, Osie, Drzycim, Jeżewo, Dragacz, gmina Świecie z miastem, częściowo gmina Bukowiec i Lniano oraz fragmentarycznie obszar gminy Śliwice z powiatu tucholskiego)[2].
Geograficzne granice Kociewia wykreślił Jerzy Szukalski, który w publikacji „Krajobrazy Kociewia” pisał, że jest to region geograficzno-etnograficzny leżący na lewym brzegu dolnej Wisły w dorzeczu czterech jej dopływów: Wda, Mątawa, Wierzyca oraz Motława. Jego granice były w większości dość naturalne: od wschodu Wisła, od zachodu główny kompleks Borów Tucholskich. Kociewski krajobraz tworzy Pojezierze Starogardzkie, część równiny Borów Tucholskich, Równiny Świeckiej oraz lewobrzeżna część Doliny Kwidzyńskiej, przechodzącej w Żuławy Wiślane[3].
Językowe granice Kociewia wytyczył Kazimierz Nitsch na podstawie swoich badań terenowych z początków XX wieku[4]. Według nich granice Kociewia wyglądają następująco:
- wschodnia granica na około 120-kilometrowym odcinku Wisły od wsi Topolinek koło Świecia do wsi Czatkowy koło Tczewa
- północno-zachodnia granica na linii Trąbki Wielkie – Wysin – Liniewo – Nowe Polaszki – Konarzyny
- południowo-zachodnia granica biegnąca przez Czarną Wodę, Osieczną, Lińsk, Lniano, Bukowiec, Gruczno do Topolinka[5].
Granicą borowiacko-kociewską jest dawna puszcza na północ i zachód od Śliwic i Osówka aż po rzekę Wdę. Pomiędzy tymi dwiema starymi wsiami a odległą o ponad 20 km Wdą, gdzie dopiero znajdowały się osady dzisiejszego Kociewia, znajdował się teren niezamieszkany. Dopiero w ciągu XVII stulecia osadnicy od terenu borowiackiego i od Wdy z terenu Kociewia zaczęli tę część borów zaludniać.
Fale osadnicze borowiackie i kociewskie nachodziły na siebie gdzieś w rejonie wówczas powstałych Osiecznej i Ocypla.
Spośród Kociewiaków wyróżniano następujące grupy etniczne:
- Lasacy[6] – w Borach Tucholskich
- Feteracy – z okolic Pelplina
- Górale – zamieszkujący wyżynne obszary w północnej części regionu
- Piaskarze – w okolicach Śliwic
- Olędracy – zamieszkujący nad Wisłą
- Samburczycy – z okolic Tczewa[7].
Większość tych grup odnotowywana była jednak incydentalnie, przy okazji badań Kociewia w pierwszej połowie XX wieku. Niektóre nazwy, jak Samburczycy, były od razu uznawane za przypadkowe (o czym pisała „odkrywczyni” tej nazwy prof. Zofia Stamirowska)[8]. Dziś poza określeniem „Lasacy”, pozostałe nazwy nie funkcjonują[9].
Historia
edytujPierwszy zapis nazwy w formie Gociewie pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk Hurtiga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego[10]. Kolejne znane zapisy mają już formę Kociewie (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg) – odnotowuje się je od lat sześćdziesiątych XIX wieku[11]. Historycy nie mają jednoznacznej opinii w sprawie historii regionu jako takiego. Jan Powierski początków odrębności Kociewia szukał w okresie nowożytnym, z czym współgrał głos językoznawców, szukających korzeni gwary kociewskiej w XVI wieku. Jednak Gerard Labuda widział w Kociewiu dziedzictwo podziałów plemiennych z wczesnego średniowiecza. W XII- i XIII-wiecznych księstwach świeckim i lubiszewskim (tczewskim) dostrzegał przejaw wcześniejszej odrębności plemiennej względem reszty Pomorza Gdańskiego zamieszkałego przez przodków dzisiejszych Kaszubów. Jego poglądy wspierać mogą odkrycia archeologów w Kałdusie pod Chełmnem, który zdaje się być ważnym ośrodkiem z czasów pierwszych Piastów obejmującym nie tylko Ziemię Chełmińską, ale i większą część dzisiejszego Kociewia. Zdaje się nie budzić wątpliwości fakt, że znaczna część dzisiejszego Kociewia tworzy wyrazisty region także pod względem historycznym, choć dzisiejsza nazwa ma znacznie młodszą metrykę[12].
Sejmik Województwa Pomorskiego, chcąc podkreślić potrzebę zachowania i rozwoju wielokulturowego bogactwa Pomorza, ustanowił rok 2005 Rokiem Kociewskim[13].
W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego jako Światowy Dzień Kociewia[14].
Miasta
edytuj| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia | Województwo |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  Tczew
|
59 105 | 22,26 km² |  pomorskie
|
| 2. |  Starogard Gdański
|
47 272 | 25,28 km² | pomorskie
|
| 3. |  Świecie
|
24 987 | 16,50 km² |  kujawsko-pomorskie
|
| 4. |  Pelplin
|
8065 | 4,45 km² | pomorskie
|
| 5. |  Skarszewy
|
7103 | 11,96 km² | pomorskie
|
| 6. |  Gniew
|
6791 | 6,04 km² | pomorskie
|
| 7. |  Nowe
|
5787 | 3,57 km² | kujawsko-pomorskie
|
| 8. |  Skórcz
|
3609 | 3,67 km² | pomorskie
|
| 9. |  Czarna Woda[a]
|
2841 | 9,94 km² | pomorskie
|
Kultura
edytujOd 1995 r. co 5 lat na Kociewiu odbywają się Kongresy Kociewskie, na których spotykają się samorządowcy oraz regionaliści, aby dyskutować o sprawach związanych z regionem.
Hymn Kociewski
edytuj7 marca 2003 r. ustanowiono herb i hymn Kociewia, którego słowa są autorstwa ks. Bernarda Sychty[15]:
- Pytasz sia, gdzie Kociewiaki
- Majó swoje dómi,
- Swe pachnące chlebam pola,
- Swoje sochy, bróny
- ref. Gdzie Wierzyca, Wda
- Przy śrebnym fal śpsiwie
- Nieso woda w dal,
- Tam nasze Kociewie (x2)
- Czy to my tu na Kociewiu,
- Czy Borusy w borach,
- Czy Lasaki, czy Kaszuby
- Na morzu, jeziorach
- ref. Jedna Matka nas,
- Wszystkich kolybała,
- Pokłóńma sie w pas:
- Tobie, Polsko, chwała (x2)
Turystyka
edytujKociewskie Trasy Rowerowe to projekt realizowany od kilku lat przez Lokalną Organizację Turystyczną „Kociewie” przy wsparciu Lokalnych Grup Działania „Wstęga Kociewia” i „Chata Kociewia”, a także lokalnych samorządów. Na Kociewskie Trasy Rowerowe składa się ponad 400 kilometrów oznakowanych szlaków, łączących miasta Kociewia – Tczew, Starogard Gdański, Pelplin, Czarną Wodę, Gniew, Skórcz, Nowe i Świecie[16].
Znane osoby pochodzące z Kociewia
edytuj- Teresa Budzisz-Krzyżanowska – aktorka
- Wojciech Cejrowski – dziennikarz radiowy, satyryk, fotograf, podróżnik, pisarz
- Grzegorz Ciechowski – muzyk
- Kazimierz Deyna – sportowiec (piłka nożna)
- Danuta Dziawgo – ekonomistka, profesor zwyczajna, prorektor ds. ekonomicznych i rozwoju Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
- Magdalena Gabig-Cimińska – profesor nadzwyczajna Polskiej Akademii Nauk (Instytut Biochemii i Biofizyki PAN)
- Grzegorz Gajdus – lekkoatleta, biegacz długodystansowy, były rekordzista Polski w maratonie
- Andrzej Grubba – sportowiec (tenis stołowy)
- Krzysztof Kosedowski – sportowiec (boks)
- Leszek Kosedowski – sportowiec (boks)
- Henryk Jankowski – ksiądz
- Ryszard Karczykowski – śpiewak operowy
- Jan Klimek – pocztowiec; bronił Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsk w 1939; rozstrzelany przez hitlerowskich Niemców w październiku 1939 r.
- Grzegorz Kołodko – ekonomista
- Dorota Landowska – aktorka
- Roman Landowski – pisarz, regionalista
- Włodzimierz Łajming – malarz
- Bronisław Malinowski – sportowiec, mistrz olimpijski z Moskwy z 1980 r.
- Marcin Mięciel – piłkarz
- Oktawia Nowacka – pięcioboistka, brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich (2016)
- Zygmunt Nowak – architekt
- Albin Ossowski – aktor
- Edward Pałłasz – kompozytor
- Paweł Papke – siatkarz
- Kazimierz Piechowski – polski żołnierz, więzień i uciekinier z niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau
- Teresa Piotrowska – polityk, samorządowiec, posłanka na Sejm IV, V, VI, VII i VIII kadencji, od 2014 do 2015 minister spraw wewnętrznych
- Marcin Prus – siatkarz
- Sławomir Pstrong – reżyser, scenarzysta, autor opowiadań.
- Danuta Rosani – lekkoatletka dyskobolka, trzykrotna mistrzyni Polski i olimpijka
- Tomasz Schuchardt – aktor
- Ania Szarmach – piosenkarka, kompozytorka i autorka tekstów
- Paulina Tyszewska – członkini polskiego wywiadu
- Bogdan Wenta – trener polskiej reprezentacji piłki ręcznej; zdobywca wicemistrzostwa świata w 2007 roku
- Urszula Zajączkowska – poetka, botanik i artystka wizualna
- Kazimierz Zimny – lekkoatleta
Uwagi
edytuj- ↑ Miasto leży na pograniczu borowiacko-kociewskim.
Przypisy
edytuj- ↑ Opis Kociewia [online], Powiat Starogardzki oficjalny serwis informacyjny [dostęp 2023-06-05] (pol.).
- ↑ Kociewie | Pomorskie | Turystyka Starogard Gdański [online], Starogard Gdański - Tu rodzą się gwiazdy, 23 kwietnia 2015 [dostęp 2023-07-10] (pol.).
- ↑ J. Szukalski, Krajobrazy Kociewia. Atlas turystyczny, Starogard Gdański 2008, s. 5–6.
- ↑ Z. Stamirowska, Kociewie i inne nazwy grup językowo-terytorialnych na pierwotnym Pomorzu, „Język Polski”, 1937, nr 3, s. 82–83.
- ↑ Z. Stamirowska, op. cit., s. 85; J. Golicki, Kociewie, „Kociewski Magazyn Regionalny”, nr 1, 1986, s. 3–8; Kociewie Pomorska Kraina, oprac. M. Kargul, Tczew 2008, s. 2–4.
- ↑ Lasaki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 210.
- ↑ Kalendarz Wydarzeń 2016, LOT Kociewie.
- ↑ Z. Stamirowska, op. cit., s. 82–85.
- ↑ Kociewie Pomorska Kraina, s. 8.
- ↑ Pogląd ten próbował podważyć B. Kruszona w publikacji „Kociewie czy Kociołki”, ale jego interpretacja została obalona, gdy udowodniono jej niezgodność ze źródłami m.in. przez. M. Kurowskiego (który w polemice z B. Kruszoną opublikował „Kociewskie Początki”), czy M. Kargula. Zob. [1], [2], [3], [4].
- ↑ Najstarsza znaleziona wzmianka w tej formie pochodzi z 1863 roku. Zob. M. Kurowski, „Kociewie w gazecie” – tytuł prześmiewczy, ale sprawa poważna, Wirtualne Kociewie, 03.08.2015; https://web.archive.org/web/20200921084156/http://kociewiacy.pl/gminy/starogard_gdanski/index.php?option=com_content&task=view&id=770&Itemid=33.
- ↑ J. Powierski, O historycznych podstawach regionalnej odrębności Kociewia, [w:] Kociewie II, pod red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1992, s. 23–52; G. Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. I., Gdańsk 2006, s. 129–130.
- ↑ Uchwała Nr 506/XXXI/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 31 stycznia 2005 r. ws. przyjęcia rezolucji ustanawiającej rok 2005 Rokiem Kociewskim.
- ↑ LOT KOCIEWIE, czyli Kociewski odLOT.
- ↑ Roszak M., Mały słowniczek polsko-kociewski, Gdynia 2008.
- ↑ Szymon Nitka: Kociewskie Trasy Rowerowe. Pomorskie kołem się kręci. Znajkraj, 2017-07-07. [dostęp 2017-08-09].
Bibliografia
edytuj- Kociewie II, pod red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1992.
- M. Kurowski, Kociewskie początki, Starogard Gdański, 2015. (Rozwinięcie zawartych w tej publikacji tez w dyskusji na portalu Wirtualne Kociewie: [5])
- Kociewie Pomorska Kraina, zeb. i oprac. M. Kargul, Tczew 2008. [6]
- J. Golicki, Kociewie. Nazwa, granice, dialekt, grupy etnonimiczne, „Kociewski Magazyn Regionalny”, nr 1, 1986, s. 3–8. [7]
- Zofia Stamirowska, Kociewie i inne nazwy grup językowo-terytorialnych na pierwotnym Pomorzu, „Język Polski”, 1937, nr 2-4. [8]
- Tomasz Żuroch-Piechowski, Struktura społeczno-gospodarcza Kociewia w XVIII-XIX wieku
Linki zewnętrzne
edytuj- O Kociewiu. kociewiacy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-18)]., [w:] Wirtualne Kociewie
- Kociewie. skarbnicakociewska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-19)]., [w:] Skarbnica Kociewska
- Kociewiacy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 228.
- Kociewie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 230.