Komańcza (gmina)

Komańcza
	gmina wiejska
	; Siedziba urzędu gminy
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
TERC	1817042
Siedziba	Komańcza
Wójt	Roman Bzdyk
Powierzchnia (2022)	387,72 km²
Populacja (2023); • liczba ludności	; 4170
• gęstość	10,8 os./km²
Nr kierunkowy	13
Kod pocztowy (2022)	38-543, 38-542
Tablice rejestracyjne	RSA
	Adres urzędu:Komańcza 166; 38-543 Komańcza
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	14
Liczba miejscowości	24
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Komańcza
	Położenie na mapie Polski Komańcza
	49°20′N 22°04′E/49,336667 22,068889
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Komańcza – gmina wiejska w południowej części województwa podkarpackiego, w powiecie sanockim, na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krośnieńskim. Pod względem powierzchni jest trzecią co do wielkości gminą w Polsce.

Siedziba gminy to Komańcza.

Według danych z 30 czerwca 2023 roku liczba ludności wynosiła 4170^[4].

Położenie i struktura powierzchni

Gmina Komańcza położona jest w dolinie Osławy i Osławicy, na granicy Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Na jej terenie znajduje się pasmo Chryszczatej. Od południa gmina sąsiaduje ze słowackim krajem preszowskim.

Powierzchnia gminy obejmuje obszar 387,72 km²^[5]. W strukturze użytkowania terenu dominują lasy, które zajmują 74,5% powierzchni gminy, a użytki rolne stanowią około 23%. Na grunty pozostałe przypada 2,5% powierzchni gminy.

Historia

1934–1954

Gmina zbiorowa Komańcza została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie sanockim w woj. lwowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Czystohorb, Dołżyca, Duszatyn, Jawornik, Komańcza, Mików, Osławica, Prełuki, Radoszyce, Turzańsk i Wisłok Wielki^[6]. Gminy te przekształcono 17 września 1934 w 11 gromad (sołectw) gminy Komańcza^[7].

Gmina była w latach 1944–1947 terenem intensywnych walk Wojska Polskiego, Milicji Obywatelskiej i WOP z oddziałami UPA. W dniu 1 maja 1946 UPA spaliła w gminie Komańcza 50 gospodarstw.

Po wojnie gmina znalazła się w powiecie sanockim w nowo utworzonym woj. rzeszowskim. Według stanu z 1 lipca 1952 liczyła nadal 17 gromad^[8].

Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[9]. Jej obszar wszedł w skład nowych gromad: Komańcza i Wisłok Wielki^[10].

1973–

Gminę Komańcza reaktywowano 1 stycznia 1973 w powiecie bieszczadzkim w woj. rzeszowskim w związku z kolejną reformą administracyjną^[11]. Gmina objęła^[12].:

12 sołectw: Czystogarb, Dołżyca, Komańcza, Łupków, Mików, Mokre, Radoszyce, Rzepedź, Smolnik, Turzańsk, Wisłok Wielki i Wola Michowa,
11 obrębów ewidencyjnych: Balnica, Duszatyn, Jawornik, Kulaszne, Maniów, Osławica, Prełuki, Szczawne, Szczerbanówka, Wysoczany i Zubeńsko.

Nowa gmina objęła obszar znacznie większy niż w odsłonie sprzed 1954 roku, ponieważ w jej skład weszły obszary należące dawniej do gminy Szczawne w powiecie sanockim (Kulaszne, Mokre, Rzepedź, Szczawne i Wysoczany) i do gminy Wola Michowa (Balnica, Łupków, Maniów, Smolnik, Szczerbanówka, Wola Michowa i Zubeńsko) w powiecie leskim, których nie reaktywowano.

1 czerwca 1975 roku gmina znalazła się w nowo utworzonym woj. krośnieńskim^[13].

2 lipca 1976 do gminy Komańcza włączono część obszaru sołectwa Wola Niżna (Darów, Jasiel, Moszczaniec, Polany Surowiczne, Rudawkę Jaśliska i Surowicę) ze zniesionej gminy Jaśliska^[14].

1 lutego 1977 od gminy Komańcza odłączono sołectwo Mokre, włączając je do nowej gminy Zagórz^[15].

Od 1999 ponownie w powiecie sanockim, w nowym województwie podkarpackim.

1 stycznia 2017 z gminy wyłączono miejscowości: Darów, Jasiel, Moszczaniec, Polany Surowiczne, Rudawkę Jaśliska i Surowicę, włączając je do reaktywowanej w 2010 roku gminy Jaśliska w powiecie krośnieńskim^[16].

Demografia

Gminę zamieszkuje pewna grupa ludności autochtonicznej rusińskiej, która częściowo uniknęła przesiedleń z lat 1945–1947. Łemkowie osławiaccy kultywują tradycje kultury duchowej i materialnej górali wschodniobeskidzkich. Grupa ta stanowi jednak ok. 10% mieszkańców gminy.

Wśród polskiej ludności można wyróżnić zarówno autochtonów, którzy zamieszkiwali teren gminy przed 1947 rokiem (przed II wojną światową), jak i tych, którzy przybyli na teren gminy po 1947 roku z innych części powiatu sanockiego i bardziej odległych terenów. Polacy stanowią ok. 90% mieszkańców gminy.

Dane z 30.06.2023 roku^[4]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	4170	100	2094	50,2	2076	49,8
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	10.8		5,4		5,4

W spisie w 2011 roku 10,5% mieszkańców zadeklarowało się jako Ukraińcy^[17].

Część gminy położona jest na terenie dwóch parków krajobrazowych: Ciśniańsko-Wetlińskiego i Jaśliskiego.

Piramida wieku mieszkańców gminy Komańcza w 2014 roku

Podział administracyjny

Sołectwa: Czystogarb, Dołżyca, Komańcza, Mików, Nowy Łupków, Radoszyce, Rzepedź "Nad Osławicą", Rzepedź wieś, Smolnik, Szczawne-Kulaszne, Turzańsk, Wisłok Wielki, Wola Michowa, Wysoczany^[2]

Pozostałe miejscowości: Duszatyn, Jawornik, Maniów, Osławica, Prełuki, Stary Łupków.

Nieistniejące miejscowości: Balnica, Szczerbanówka, Zubeńsko

Sąsiednie gminy

Baligród, Bukowsko, Cisna, Jaśliska, Rymanów, gmina Zagórz. Od południa gmina sąsiaduje ze słowackim krajem preszowskim.

Przypisy

↑ Gmina Komańcza w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-07-26] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b BIPgminy, sołectwa [dostęp 2019-12-31].
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Rzeszowie (2023)
↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-10-24] .
↑ BiP | Urząd Gminy Komańcza [online], komancza.pl [dostęp 2023-10-24] .
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 649
↑ Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 113
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Uchwała Nr 33/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu sanockiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 19
↑ Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143
↑ Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 11
↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 1134
↑ Gminy, w których udział mniejszości narodowych, etnicznych lub społeczności posługującej się językiem kaszubskim wśród ogółu mieszkańców stanowił w 2011 roku co najmniej 10%. [dostęp 2016-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-16)].

Bibliografia

StanisławS. Żurek StanisławS., UPA w Bieszczadach, Wrocław: Wydawnictwo „Nortom”, 2007, ISBN 978-83-89684-14-1, OCLC 233486718 .

Linki zewnętrzne

Komańcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 297 .
Serwis Gminy Komańcza. komancza.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-22)].

[pwl-1] Gmina Komańcza w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-07-26] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[soł-2] BIPgminy, sołectwa [dostęp 2019-12-31].

[us-3] Urząd Statystyczny w Rzeszowie (2023)

[:0-4] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-10-24] .

[5] BiP | Urząd Gminy Komańcza [online], komancza.pl [dostęp 2023-10-24] .

[6] Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 649

[7] Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 113

[8] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa

[9] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[10] Uchwała Nr 33/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu sanockiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)

[11] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[start-1973-RZ-12] Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).

[13] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 19

[14] Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143

[15] Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 11

[16] Dz.U. z 2016 r. poz. 1134

[17] Gminy, w których udział mniejszości narodowych, etnicznych lub społeczności posługującej się językiem kaszubskim wśród ogółu mieszkańców stanowił w 2011 roku co najmniej 10%. [dostęp 2016-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-16)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]