Order Krzyża Wolności (Estonia)
Order Krzyża Wolności[1][2] (est. Vabadusrist) – najwyższe estońskie odznaczenie wojskowe ustanowione w 1919.
 Awers krzyża III kategorii, I klasy | |
 Awers krzyża II kategorii, II klasy | |
 Awers krzyża III kategorii, III klasy | |
| Ustanowiono |
24 lutego 1919 |
|---|---|
| Wydano |
3224 ordery |
| Projektant |
Nikolai Triik |
Historia
edytujOrder Krzyża Wolności został ustanowiony 24 lutego 1919[3] roku przez ówczesnego premiera Estonii Konstantina Pätsa w celu uhonorowania osób zasłużonych w wojnie o niepodległość Estonii i dzielił się na trzy kategorie:
- I kategoria – nadawana za służbę wojskową
- II kategoria – nadawana za bohaterstwo i odwagę w boju
- III kategoria – nadawana osobom cywilnym
Każda z kategorii dzieliła się na trzy klasy. Projektantem odznaczenia był artysta estoński Nikolai Triik. Pierwsze nadania miały miejsce 2 sierpnia 1919 kiedy 7 krzyży nadano zasłużonym brytyjskim marynarzom[1]. W okresie międzywojennym Orderem Krzyża Wolności zostały odznaczone 3 224 osoby[4], m.in. wielu Polaków, Anglików, Duńczyków, Estończyków, Finów, Łotyszy, Niemców bałtyckich, Rosjan, Szwedów i innych. Odznaczonym Orderem Krzyża Wolności przysługiwało w okresie międzywojennym wiele przywilejów.
19 czerwca 1925[1][4] Parlament Estonii, Riigikogu, zatwierdził ustawę kończącą nadawanie Orderu Krzyża Wolności, ponieważ uznano, iż wszystkie osoby, które zasłużyły się podczas wojny Estonii o niepodległość zostały już uhonorowane. Zachowano jednak możliwość dalszego wręczania Orderu Krzyża Wolności, ale wyłącznie jako odznaczenia wojennego[4]. Możliwość taka została utrzymana do czasów obecnych. W okresie okupacji sowieckiej (1940-1991) odznaczenie nie było nadawane. Ostatnim żyjącym kawalerem orderu był Karl Jaanus zmarły 6 października 2000[4] roku w Estonii. W 1998 Poczta Estonii wydała znaczek pocztowy z wizerunkiem Krzyża Wolności[5], a na wiosnę 2005[4] Parlament Estoński postanowił, że zostanie wzniesiony pomnik ku czci poległych w wojnie Estonii o niepodległość. Pomnik ten powstał w 2009[4], a jego głównym elementem jest wyobrażenie Krzyża Wolności.
Opis odznaki
edytujOdznaką Orderu Krzyża Wolności jest krzyż łaciński, na końcach ramion laskowany (krukiewny), z umieszczonym pośrodku medalionem wyobrażającym zbrojne w miecz ramię i literę „E”[3] (w wersji dla osób cywilnych tylko literę „E”). Kolor krzyża różni się w zależności od kategorii:
kategoria nadawana za służbę wojskową: kolor emalii biały, medalion czarny, kolor wstążki czarny z niebieskim i białym paskiem wzdłuż obu brzegów wstążki
kategoria nadawana za bohaterstwo na polu walki: kolor emalii czarny, medalion czerwony, kolor wstążki niebieski z czarnym i białym paskiem wzdłuż obu brzegów wstążki
kategoria nadawana cywilom: kolor emalii niebieski, medalion biały, kolor wstążki biały z niebieskim i czarnym paskiem wzdłuż obu brzegów wstążki.
Każda z kategorii dzieliła się na trzy klasy:
- I klasa: obramowanie krzyża złote
- II klasa: obramowanie krzyża srebrne
- III klasa obramowanie krzyża czarne.
Rewers krzyża był identyczny z awersem, tyle że w medalionie znajdowała się data ustanowienia odznaczenia (24/II/1919).
Odznaczeni
edytujPomiędzy odznaczonymi Orderem Krzyża Wolności byli[4]:
- Albert I, król Belgów
- Chrystian X, król Danii
- Winston Churchill
- Georges Clemenceau
- Gustaw V, król Szwecji
- Jerzy V, król Wielkiej Brytanii
- Józef Piłsudski
- Władysław Sikorski
- Kaarlo Juho Ståhlberg, prezydent Finlandii
- Kārlis Ulmanis, prezydent Łotwy.
Odznaczono także miasto Verdun[4] we Francji i groby nieznanego żołnierza we Francji, Wielkiej Brytanii i we Włoszech[4] w uznaniu bohaterstwa żołnierzy alianckich podczas Wielkiej Wojny.
Lista Polaków odznaczonych Orderem Krzyża Wolności
edytuj- I kategoria – nadawana za służbę wojskową
- I/1: Józef Piłsudski
- I/2: Kazimierz Porębski, Józef Dowbor-Muśnicki, Józef Haller, Tadeusz Rozwadowski, Władysław Sikorski, Kazimierz Sosnkowski, Stanisław Szeptycki, Konstanty Ablamowicz, Stanisław Prus-Bogusławski, Edmund Kessler, Michał Bajer, Tadeusz Kutrzeba, Edward Rydz-Śmigły
- I/3: Stanisław Haller, Wacław Iwaszkiewicz, Edward Rydz-Śmigły, Leon Piskor, Józef Rybak, Romuald Brzozowski, Bronisław Żuk, Stanisław Laudański, Ignacy Matuszewski, Aleksander Myszkowski, Wacław Jędrzejewicz, Wiktor Tomir Drymmer, Eugeniusz Hinterhoff, Michał Talikowski, Jan Stankiewicz
- III kategoria – nadawana osobom cywilnym
- III/1: Wacław Tadeusz Dobrzyński, Władysław Grabski, Stanisław Haller, Józef Piłsudski, Maciej Rataj, Władysław Sikorski, Aleksander Skrzyński, Stanisław Thugutt, Wojciech Trąmpczyński, Stanisław Wojciechowski, Leon Wasilewski
- III/2: Franciszek Charwat, Juliusz Łukasiewicz, Władysław Neumann, Henryk Stefan Étienne Przeździecki
- III/3: Marian Szumlakowski
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 11-16. ISBN 978-83-64178-88-7.
- ↑ Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 323.
- ↑ a b Robert Werlich: Orders and Decorations of All Nations: Ancient and Modern, Civil and Military, wyd. 2. Waszyngton 1974, str. 124
- ↑ a b c d e f g h i War of Independence and the Cross of Liberty. estemb.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-23)].
- ↑ Michel Europa-Katalog. Nordeuropa (Estland), Schwaneberger Verlag GMBH, Unterschleissheim 2009, ISBN 978-3-87858-884-9
Bibliografia
edytuj- War of Independence and the Cross of Liberty. estemb.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-23)]. [dostęp 10.XII.2010]
- Estonian State Decorations [dostęp 10.XII.2010]