Ksantos (miasto)

Ksantos – starożytna stolica Licji, rozbudowana w okresie hellenistyczno-rzymskim; obecnie stanowisko archeologiczne w rejonie miasta Kınık w południowo-zachodniej Turcji, od 1988 roku wraz z pobliskim Letoon wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Ksantos-Letoon

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Licyjskie grobowce filarowe w sąsiedztwie teatru
Państwo	Turcja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III
Numer ref.	484
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1988 na 12. sesji
Położenie na mapie Turcji Ksantos-Letoon
36°21′22,3″N 29°19′05,2″E

Historia

Najstarsze znaleziska archeologiczne z Ksantos datowane są na VIII wiek p.n.e., jednak pierwsza wzmianka o mieście w źródłach pisanych pochodzi z roku 540 p.n.e., w związku z podbojem Licji przez perskiego wodza Harpagosa. W kolejnych wiekach miasto (podobnie jak cały region) często podlegało zmiennej władzy – zajmowały je wojska Aleksandra Wielkiego, później Antiocha III, po nich Rodyjczycy, a następnie Rzymianie i Bizantyjczycy.

W swych dziejach miasto dwukrotnie dokonało samozniszczenia, ażeby nie poddać się przeważającym siłom wroga. Według świadectwa Herodota (Dzieje I, 176) najpierw doszło do tego w 540 p.n.e., podczas oblężenia przez perskie wojska Harpagosa, kiedy zgromadzeni na akropolu mieszkańcy podpalili miasto, a następnie dokonali samobójczego ataku na Persów, w którym wszyscy zginęli. Powtórnie nastąpiło to w 42 p.n.e., w trakcie napaści i oblężenia przez wojska Brutusa, co w jego biografii odnotowuje Plutarch (Żywoty równoległe, Brutus XXX-XXXI). Zgodnie z dość szczegółową relacją Appiana (Wojny domowe IV 10, 76-80), w trakcie walk miasto zostało doszczętnie zniszczone i zginęła większość jego mieszkańców.

Stanowisko archeologiczne

Do naszych czasów zachowały się pozostałości grobowców filarowych ze szczytową cellą i sarkofagiem, osadzonych na monolitowych słupach i bogato zdobionych płaskorzeźbami, pochodzących z V-II wieku p.n.e. (głównie z okresu hellenistycznego). Tzw. pomnik Harpii wyposażony był w komorę grobową w kształcie sarkofagu ozdobionego scenami kultu pogrzebowego i postaciami syren. Monumentalny pomnik Nereid architektonicznie nawiązywał do jońskiej świątyni posadowionej na wysokim cokole. Dekoracyjne płaskorzeźby z obu grobowców znajdują się obecnie w British Museum. Odnalezione w Ksantos rzeźby zdradzają silny wpływ sztuki jońskiej, zachowującej tam archaiczny charakter dzięki szczególnemu odosobnieniu miasta.

Poza tym odkryto resztki niewielkiego, słabo zachowanego akropolu w najstarszej części miasta, portyków, rzymskiego teatru i położonej naprzeciw niego agory oraz liczne inskrypcje w języku licyjskim z VI-IV wieku p.n.e., m.in. obelisk z najdłuższym tekstem zachowanym w tym języku, wystawiony w V w. p.n.e. z okazji zwycięstwa nad Ateńczykami. Do rzymskich pozostałości należy także łuk Wespazjana z I w. n.e., a późniejsze to ruiny dwóch bizantyjskich bazylik oraz fundamenty klasztoru i dobrze zachowany miejski mur obronny.

W odległości 4 km, po przeciwnej stronie rzeki Ksantos (tur. Koca Çayı), koło wsi Kumluova Köyü znajdują się ruiny Letoonu – świętego okręgu (temenosu) miasta Ksantos i związkowego sanktuarium federacji licyjskiej. Podtopione przez wody gruntowe sąsiadują w nim trzy świątynie dedykowane Latonie, Artemidzie i Apollinowi, uważanych za główne bóstwa zhellenizowanej Licji. Powstały one zapewne na szczątkach starszego sanktuarium z VII w. p.n.e. poświęconego kultowi Bogini Matki. W miejscu tym zachował się też dobrze antyczny teatr poddany pracom renowacyjnym pod kierunkiem francuskich archeologów.

Galeria

• 
  Pomnik Nereid (częściowa rekonstrukcja muzealna)
• 
  Jeden z grobowców filarowych
• 
  Widownia rzymskiego teatru
• 
  Tzw. Pomnik Harpii
• 
  Obelisk z licyjską inskrypcją

Bibliografia

• Encyklopedia sztuki starożytnej (opr. zbiorowe). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe / Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 346, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)
• Pat Yale, Verity Campbell, Richard Plunkett: Turcja. Przewodnik Pascala. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2006, s. 440-441, ISBN 83-73-04143-5
• Opracowanie zbiorowe: Turcja. Przewodnik ilustrowany (Berlitz). Londyn: Apa Publications, 2014, s. 225-226, ISBN 978-178-005-750-7