Leżachów
Leżachów – wieś w południowo-wschodniej Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Sieniawa[4][5], oddalona od Sieniawy o 3 km.
| wieś | |
 Kościół filialny w Leżachowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
484[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-530[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0611235[4] |
Położenie na mapie gminy Sieniawa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
 50°08′54″N 22°37′09″E/50,148333 22,619167[1]
| |
Według danych z 31 grudnia 2006 wieś miała 523 mieszkańców[6].
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Jarosław Lubomirskich[7]. W latach 1853–1975 miejscowość administracyjnie należała do powiatu jarosławskiego.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Wieś Lezechow należąca do jarosławskich dóbr szlacheckich, położona była na przełomie XVI i XVII wieku w powiecie przemyskim ziemi przemyskiej województwa ruskiego[8].
Od południowej strony miejscowości, w pobliżu DW 870 znajduje się „Utires”, zajmujący się utylizacją odpadów.
W miejscowości znajduje się drewniany, nieczynny kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (dawna cerkiew greckokatolicka św. Nykyty).
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0611241 | Chałupki | część wsi |
| 0611258 | Kliny | część wsi |
Historia
edytujPierwsze udokumentowane wzmianki o Leżachowie są już w dokumencie ustanowienia Ordynacji Jarosławskiej z 1470 roku. Wzmiankowane są Jarosław, Przeworsk i wsie; obok Leżachowa są w pobliżu wymieniane: Dobra, Manasterz, Radawa, Nielepkowice, Dąbrownica, Las Gorliczyna, Gniewczyna, Tryńcza, Grodzisko i inne. W 1519 roku ordynacja ta została zniesiona.
Następnie wieś wzmiankowana jest w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej w 1515 roku jako Lyazechow[9] i 1589 roku, jako Lezechow[10][a]. Po podziale obszaru Jarosławskiego ziemie te weszły w skład dóbr Sieniawskich, a następnie Czartoryskich.
Wieś była również wzmiankowana jako Lezechow w 1628[11], 1651[12], 1658[13] i 1674[14]. W 1674 roku w Leżachowie było 30 domów.
W 1885 roku władze galicyjskie zbudowały drewniany most na Sanie, a w 1887 roku w Leżachowie zbudowały powiatowy kamienny gościniec z Przeworska do Sieniawy[15].
W 1897 roku wybrano zwierzchność gminną w Leżachowie, której naczelnikiem został Jędrzej Midyło, a sekretarzem Fryderyk Lichtenberg. W 1902 roku w Leżachowie było 977 ludzi, zamieszkałych w 168 domach; w obszarze dworskim (podległym pod dwór w Pełkiniach) było 87 ludzi w 6 domach[16].
12 czerwca 1909 roku przez most na Sanie przejeżdżał bp Józef Sebastian Pelczar, który wizytował parafię w Sieniawie[17].
W latach 1914–1915 były walki frontowe nad Sanem wojsk rosyjskich i austriackich, podczas których most został spalony. Po I wojnie światowej decyzją Czartoryskich z Pełkiń, ziemia z folwarku w Leżachowie-Osadzie została rozparcelowana i przekazana chłopom. Na terenie folwarku za Sanem, powstał nowy przysiółek Kolonia Leżachowska, którego mieszkańcami byli Polacy. W 1921 roku w Leżachowie było 175 domów (w tym 27 w Kolonii Leżachowskiej).
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie jarosławskim województwa lwowskiego. Po I wojnie światowej na Sanie był prom linowy, a w 1924 roku władze powiatowe planowały budowę mostu. W 1925 roku zbudowano murowany dom ludowy. W 1933 roku w Leżachowie było zamieszkałych 1010 osób (w tym: 720 Ukraińców, 210 Polaków i 20 Żydów)[18]. W 1934 roku Leżachów wszedł w skład gminy zbiorowej w Sieniawie. W latach 1939–1941 na Sanie była okupacyjna granica niemiecko-radziecka, a Leżachów był w radzieckiej strefie okupacyjnej. W 1940 roku z powodu tzw. czyszczenia 800 m pasa granicznego, część mieszkańców wysiedlono w rejon Kamionki Strumiłowej i do Besarabii, a budynki rozebrano. Mieszkańcy powrócili na swoje miejsca dopiero po wojnie.
W latach 1942–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 11 Polaków (w tym 4-osobową rodzinę za ukrywanie Żydów) oraz 8 ukrywających się Żydów[19]. W lipcu 1944 roku wyzwolicielska Armia Radziecka zbudowała drewniany most na Sanie. Wieś w latach 1944–1945 była atakowana, przez oddziały tzw. „dzikiej partyzantki” z Zasania i z terenu Sieniawskiego. Mieszkańcy przez pewien czas ukrywali się w lesie, a partyzanci z Zasania dokonywali mordów i rabunków na miejscowej ludności[20]. 18 kwietnia 1945 roku partyzanci spalili połowę wsi i zamordowali 10 osób. W maju 1945 roku wysiedlono na Ukrainę 287 mieszkańców z 72 domów[21]. 26 października 1945 roku most został spalony, a później mordów dokonywali już tylko partyzanci z terenu Sieniawskiego. W czerwcu 1947 roku podczas Akcji „Wisła”, Wojsko Polskie, wysiedliło 38 osób na ziemie odzyskane. We wsi pozostało 320 osób - miejscowi Polacy, koloniści którzy zasiedlili opuszczone gospodarstwa i osoby, które przyjęły wyznanie rzymskokatolickie i obywatelstwo polskie.
22 lipca 1958 roku przez San przepłynął (z Przemyśla do Leżajska) młodzieżowy spływ kajakowy, który prowadził bp nominat Karol Wojtyła[22].
W 1962 roku staraniem Kolonii Leżachowskiej przygotowano projekt techniczny budowy mostu na Sanie[23], ale budowa nie doszła do skutku, a most zbudowano w Ubieszynie.
Z czasem Kolonia Leżachowska, stała się samodzielną wsią jako Leżachów-Osada, która 1 stycznia 1996 roku, przyłączyła się do gminy Jarosław. W 1998 roku na górze Kamień, rozpoczęła się budowa prywatnego pałacu. W 1999 roku prom linowy na Sanie został ostatecznie zlikwidowany. W latach 1999–2000 w centrum wsi zbudowano murowany kościół filialny. W 2015 roku rozpoczęto generalny remont i prace badawczo-konserwatorskie dawnej cerkwi. 8 października 2023 roku oddano do użytku nowo zbudowaną remizo-świetlicę[24].
Oświata
edytujW latach 1868–2008 we wsi istniała szkoła podstawowa.
Kościół
edytujCerkiew w Leżachowie istniała już jakiś czas przed 1515 rokiem. W 1796 roku zbudowano obecną drewnianą cerkiew sprowadzoną z Czerniawki. Była to cerkiew parafialna należąca do dekanatu Jarosławskiego, a od 1921 roku do dekanatu sieniawskiego. Parochia pw. św. Nykyty istniała do 1945 roku.
Rzymsko-katolicy należeli do parafii w Sieniawie. W 1853 roku w Leżachowie było tylko 18 rzymsko-katolików, w 1875 - 36, w 1878 - 68, w 1892 - 93, w 1913 - 206, w 1930 - 274, w 1952 - 398, w 1984 - 561.
W 1950 roku cerkiew została zamieniona na kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. W 1970 roku cerkiew była remontowana.
W 1997 roku podjęto decyzję o budowie nowego murowanego kościoła. W latach 1999–2000 w centrum wsi zbudowano murowany kościół filialny, według projektu mgr inż. Edwarda Makowieckiego, który 15 września 2002 roku został poświęcony przez abpa Józefa Michalika, pw. Podwyższenia Krzyża Świętego[25].
Osoby związane z miejscowością
edytuj- Zdzisław Karpiński (1890–1940) – weterynarz, zamordowany w Katyniu.
- abp Andrzej (Kuszczak) (1901–1986) – ukraiński arcybiskup metropolita Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Stanach Zjednoczonych.
- Jan Czopik-Leżachowski (1938–1977) – poeta, dziennikarz.
- Jan Szul (ur. 1959) – dziennikarz radiowy i telewizyjny.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Z zapisu regestru z 1515 roku wynika że, w Leżachowie istniała już cerkiew (słowo pop oznacza że był duchowny, który był opodatkowany), a wieś posiadała 10 łanów kmiecych. Cerkwie i parochie istniały też w pobliskich wsiach: Dobra, Piskorowice, Laszki, Radawa, Manasterz, Wysocko, Grzęska. W 1589 roku ponownie jest wpis o cerkwi (pop), ponadto we wsi było 4 ogrodników i 2 lokatorów biednych. Dowiadujemy się, że w latach 1515-1589 powstał Dekanat Jarosław (protopop) i kilka nowych cerkwi: Wietlin, Wiązownica, Cetula, Mirocin.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 67982
- ↑ Wieś Leżachów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-12-27], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 649 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego: Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Sieniawa na lata 2007-2013. Przeworsk – Sieniawa: Urząd Miasta i Gminy Sieniawa, 2007, s. 15.
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 2, tam jako Leżakow
- ↑ Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona. (str. 135)
[Cytat: Lyazechow, lan 10, tab. gr. 18, pop gr. 15.] - ↑ Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (str. 4)
[Cytat: Lezechow, lan. 10, pop, taber., hort. c. agr. 4, inq. c. pec. 8, inq. paup. 2.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 184)
[Cytat: Lezechow: de laneis 10 per gr 30; pop de sinagoga fl. 2; tabernator de particula agri gr 6; a propinatione vini cremati gr 6; hortulani in agris residentes 2 per gr 6; inquilini pecora habentes 8 per gr 8; inquilini pauperes 8 per gr 2 ...........................15/14/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1651. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 140)
[Cytat: Lezechow: de laneis 8 per gr 30, sinagoga libera, tabernator de particula agri gr 6, a propinatione vini cremati gr 6, hortulani in agris 2 per gr 6, inquilini cum pecore 8 per gr 8, inquilini pauperes 8 per gr 2 ...........11/14/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1658. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 218)
[Cytat: Lezechow: de laneis 7 cum medio per gr 30, ecclesia libera, tabernator de particula agri gr 6, a propinatione vini cremati gr 6, hortulani in agris 2 per gr 6, inquilini cum pecore 8 per gr 8, inquilini pauperes 8 per gr 2 ..........10/29/0
Lanei vero 2 cum medio, hortulani in agris 2 desolati et abiurati ...........12/27/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 116)
[Cytat: Lezechow, g[e]n[er]osi Grudzinski: a personis subditorum utriusque sexus cum popone n[umer]o viginti novem in summa fl. .......30/0.] - ↑ Niedziela. Pismo tygodniowe dla ludu. Nr 23 Lwów, 7 czerwca 1885 (s. 179)
- ↑ Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na rok 1902 (s. 55) [dostęp 2017-03-03]
- ↑ Kronika Diecezji Przemyskiej. R. IX, z. 7-8 (str. 408)
- ↑ Apokryf Ruski. Nadsanie. Leżachów
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 263, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Apokryf Ruski. Mordy na ludności Ukraińskiej 1944–1947. Czerwona Wola - fragment wspomnień...
[Cytat: ...Jednego razu polska banda złapała w Leżachowie 10-letniego chłopca (...). Wzięła go ze sobą, by zrzucić z mostu leżachowskiego do Sanu. Chłopiec zaczął płynąć do brzegu, więc dostał kulę i popłynął Sanem dalej, jak setki innych Ukraińców...] - ↑ Державний Архів Львівської Області Нові дхерела щодо примусового переселення Українців у 1944-1946 роках (за матеріалами Державного Архіву Львівської Області) (ua) [dostęp 2019-01-19]
- ↑ Artykuł o spływie kajakowym ks. Karola Wojtyły na Sanie
- ↑ Archiwum Państwowe w Rzeszowie [Sygn. akt: AP Rzeszów 59/210/0/-/1007 1962
- ↑ Strażacy z Leżachowa i miejscowa społeczność mają nową remizo-świetlicę [online], www.sieniawa.pl [dostęp 2023-10-10].
- ↑ Historia kościoła w Leżachowie [online], sieniawa.przemyska.pl.
Linki zewnętrzne
edytuj- Leżachów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 193.
- Leżachów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 225.