Lepidozamia
Lepidozamia Regel – rodzaj roślin z rodziny zamiowatych (Zamiaceae) z klasy sagowcowych. Obejmuje dwa gatunki[5][3]. Oba rosną we wschodniej i północno-wschodniej Australii – Lepidozamia hopei w północno-wschodnim Queenslandzie, a Lepidozamia peroffskyana w okolicach granicy tego stanu i Nowej Południowej Walii[6]. Zasiedlają wilgotne lasy równikowe i wilgotne lasy twardolistne (podzwrotnikowe) w rejonie wybrzeża (do ok. 600 m n.p.m.), rosnąc na głębokich, gliniastych glebach[6][7]. Kwiaty zapylane są przez ryjkowce[5], które jednocześnie należą do poważnych szkodników niszczących te rośliny[8].
 Lepidozamia hopei | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Lepidozamia |
| Nazwa systematyczna | |
| Lepidozamia Regel Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 30(I): 182 (1857)[3][4] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
L. peroffskyana E. Regel[4] | |
Ze względu na atrakcyjny wygląd, relatywnie znaczną odporność na niskie temperatury, szybki wzrost, brak kolców czy cierni – rośliny te są cenionymi roślinami ozdobnymi[7] (zwłaszcza bardziej odporna L. peroffskyana[9]). Młode uprawiane bywają w pojemnikach we wnętrzach[6]. Nie mogą być pozyskiwane z natury – oba gatunki ujęte są w załączniku do Konwencji CITES[7]. W przeszłości okazałe nasiona po rozcięciu, wydrążeniu i połączeniu zawiasami używane były w Australii jako pudełka na zapałki[8]. Aborygeni australijscy spożywali wnętrze nasion po ich obróbce termicznej[9].
Morfologia
edytuj
- Pokrój
- Rośliny przypominające palmy – z pojedynczym zwykle pniem zwieńczonym pióropuszem pierzastych liści (rozwidlają się tylko w przypadku uszkodzenia)[7], nie tworzą odrośli[6]. L. hopei osiągająca 17,5 m wysokości (według części źródeł do 20 m[5][6]) i 1,6 m średnicy pnia jest najbardziej okazałym przedstawicielem sagowców. L. peroffskyana osiąga ok. 7 m wysokości[7]. Pień pokryty jest trwałymi nasadami liści i łuskowatymi katafilami[7]. Młode części roślin są owłosione[6].
- Liście
- Zróżnicowane na liście łuskowate i asymilacyjne[10]. Liście asymilacyjne wyrastają skrętolegle na szczycie pędu, tworząc na jego szczycie pióropusz. Są pierzasto, pojedynczo złożone[10]. Liście są liczne (do 150) i okazałe – osiągają do 3 m długości. Są łukowato wygięte i błyszcząco zielone[7]. Listki są całobrzegie i nigdy niezredukowane do cierni, bez widocznej żyłki centralnej i całobrzegie[6].
- Organy zarodnionośne
- Rośliny dwupienne[11]. Organy męskie i żeńskie skupione w szyszkowate strobile wyrastające na szypułach w kątach liści[6].
- Mikrospory powstają w mikrosporangiach mających kształt kulisty i powstających w dużej liczbie na dolnej stronie mikrosporofili. Te łuskowate męskie liście zarodnionośne zebrane są w szyszkowaty mikrostrobil[11]. Rozwija się on pojedynczo i ma kształt eliptyczny, z zewnątrz jest gęsto, brązowo owłosiony. Początkowo jest prosto wzniesiony, ale po uwolnieniu pyłku pokłada się[7].
- Zalążki rozwijają się parami w bocznej pozycji na makrosporofilach (żeńskich liściach zarodnionośnych)[11]. Liście zarodnionośne na końcach wywinięte, ale bez kolca tworzą jajowaty, pojedynczy, prosto wzniesiony, siedzący i krótko, brązowo owłosiony makrostrobil[7].
- Nasiona
- Okazałe zwykle dwa, czasem trzy na jednym sporofilu. Zwykle czerwone, rzadko żółte, osiągają 4–6 cm długości[7].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny zamiowatych (Zamiaceae) stanowiącej grupę siostrzaną względem sagowcowatych Cycadaceae z klasy sagowcowych Cycadopsida[2][11].
Rodzaj jest siostrzany względem rodzaju zgłowień Encephalartos[12]. Gatunki z rodzaju Lepidozamia zostały wyodrębnione ostatecznie w 1959 w osobny rodzaj, wcześniej klasyfikowane były zwykle w obrębie makrozamia Macrozamia, aczkolwiek pierwszy opis rodzaju na podstawie okazu L. peroffskyana z ogrodu botanicznego w Peterburgu sporządził Eduard von Regel[13][6]. Ślady kopalne rodzaju znane są z eocenu z Nowej Południowej Walii (poza współczesnymi, opisano także dwa gatunki wymarłe – trzeciorzędowe)[6].
- Wykaz gatunków[3]
- Lepidozamia hopei (W.Hill) Regel
- Lepidozamia peroffskyana Regel
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-12-02] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Lignophytes, and Cycadales in particular, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-12-02] (ang.).
- ↑ a b c Lepidozamia Regel. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-02].
- ↑ a b Lepidozamia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-12-02].
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 519, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j Christopher J. Earle: Lepidozamia. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2021-12-02].
- ↑ a b c d e f g h i j Loran M.Whitelock: The Cycads. Portland: Timber Press, 2002, s. 244-245. ISBN 0-88192-522-5.
- ↑ a b Loran M.Whitelock: The Cycads. Portland: Timber Press, 2002, s. 29, 51. ISBN 0-88192-522-5.
- ↑ a b Janet Marinelli (red.), Wielka encyklopedia roślin, Warszawa: "Świat Książki", 2006, s. 374, ISBN 83-7391-888-4, OCLC 749655915.
- ↑ a b Divya Darshan Pant: An introduction to Gymnosperms, Cycas and Cycadales. Birbal Sahni Institute of Palaeobotany, 2002, s. 198-205. ISBN 81-86382-01-1.
- ↑ a b c d Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 142-143. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ K.D. Hill, M.W. Chase, D.W. Stevenson, H.G. Hills, B. Schutzman. The Families and Genera of Cycads: A Molecular Phylogenetic Analysis of Cycadophyta Based on Nuclear and Plastid DNA Sequences. „International Journal of Plant Sciences”. 164, s. 933–948, 2003. DOI: 10.1086/378538.
- ↑ Divya Darshan Pant: An introduction to Gymnosperms, Cycas and Cycadales. Birbal Sahni Institute of Palaeobotany, 2002, s. 175-177. ISBN 81-86382-01-1.