List 34

List 34 – dwuzdaniowy list protestacyjny polskich intelektualistów przeciw cenzurze w PRL, skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza, złożony 14 marca 1964 w Urzędzie Rady Ministrów przez Antoniego Słonimskiego. Nazwa listu odwołuje się do liczby osób, które go podpisały.

Treść

Do Prezesa Rady Ministrów
Józefa Cyrankiewicza

Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej. Niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu.

List podpisali:

Opis

Autorem tekstu był Antoni Słonimski, współorganizatorem zbierania podpisów zaś Jan Józef Lipski.

Treść listu była prywatnie rozprowadzana do wielu osób. 23 marca służby MSW próbowały przechwycić wysłane kopie, a u Lipskiego przeprowadzono rewizję^[1], aresztując go na dwa dni^[2]. 26 marca informacja o liście pojawiła się w Agencji Reutera, a potem w Radiu Wolna Europa^[3]^[4].

18 kwietnia w brytyjskim dzienniku „The Times” ukazał się list krytykujący władze PRL, podpisany przez 21 pisarzy i artystów, m.in. przez Arthura Koestlera i Allana Bullocka^[4]. Niedługo potem zrobili to pisarze amerykańscy, m.in. Susan Sontag, William Styron, Hannah Arendt, Saul Bellow, Elia Kazan, Norman Mailer i Arthur Miller, profesorowie Harvardu (13^{[potrzebny przypis]}) i Berkeley. Ponadto we włoskim „Il Mondo” wystąpiło 15^{[potrzebny przypis]} intelektualistów włoskich z Alberto Moravią^[3].

W Polsce treść listu (bez listy nazwisk) po dwóch miesiącach opublikowała „Współczesność”^[2].

Z 34 sygnatariuszy Listu prof. Konrad Górski wycofał swój podpis, po czym napisał list do premiera Cyrankiewicza, w którym za wciągnięcie go do tej sprawy obwinił Jerzego Turowicza. List ten został odczytany przez Zenona Kliszkę na zebraniu Związku Literatów.

28 kwietnia^[a]^[5]^[6] dziesięciu z sygnatariuszy Listu 34 podpisało inny list do „The Times”, zawierający stwierdzenie, że List 34 miał mieć charakter wewnętrzny, oraz dyskredytujący prasę zachodnio-niemiecką i Radio Wolna Europa. List podpisali: Aleksander Gieysztor, Konrad Górski, Leopold Infeld, Julian Krzyżanowski, Kazimierz Kumaniecki, Edward Lipiński, Wacław Sierpiński, Jan Szczepański, Władysław Tatarkiewicz i Kazimierz Wyka^[3]^[7].

Pomimo tego, polskich intelektualistów poparli intelektualiści z innych krajów i listy poparcia opublikowano we włoskim „Il Mondo”, francuskim „Le Figaro Littéraire”, 13 profesorów Harvardu podpisało list do ambasadora PRL, podobnie postąpili profesorowie Berkeley^{[potrzebny przypis]}.

Represje

Nagłośnienie Listu wywołało nagonkę i represje władz PRL wobec jego sygnatariuszy (zakaz wymieniania ich nazwisk w radiu i telewizji) oraz „Tygodnika Powszechnego” (zmniejszenie nakładu o 10 tys.), 14 pisarzy otrzymało zakaz publikowania, wielu innym odmówiono wydania paszportu^[4].

Najsurowsze represje spotkały Melchiora Wańkowicza, którego aresztowano na kilka tygodni i oskarżono o "rozpowszechnianie fałszywych wiadomości o Państwie Polskim i jego organach". Skazano go na trzy lata więzienia, skrócone po amnestii do półtora roku. Jednak władze, ze względu na protesty w kraju i za granicą, nie zdecydowały się na wykonanie wyroku.

Osobny artykuł: Melchior Wańkowicz#List 34. Oskarżenie o współpracę z Radiem Wolna Europa. Aresztowanie i proces.

Wobec Jana Józefa Lipskiego zastosowano rewizję, dwudniowy areszt^[2] i zakaz publikacji.

Stanisławowi Cat Mackiewiczowi planowano wytoczyć proces o działalność na szkodę socjalistycznego państwa poprzez publikacje w emigracyjnej „Kulturze”. W listopadzie 1965 został usunięty ze Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Sprawę umorzono z uwagi na śmierć Mackiewicza w 1966^[8].

Inne osoby

Osoby nie będące sygnatariuszami, ale mające proces lub wszczęte śledztwo przez List 34^[9]:

Kontrlist 600

W odpowiedzi na List 34 z inicjatywy egzekutywy POP Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich powstał w kwietniu^[10] 1964 roku Kontrlist polskich literatów przeciw „uprawianej na łamach prasy zachodniej oraz na falach dywersyjnej rozgłośni radiowej Wolna Europa zorganizowanej kampanii oczerniającej Polskę Ludową”^[7]. Do 12 maja podpisało się pod nim stu kilkudziesięciu literatów, m.in. prezes ZLP Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Brzechwa, Igor Newerly, Julian Przyboś, Tadeusz Różewicz, Jarosław Marek Rymkiewicz^[4]^[7]. Łącznie podpisało go około 600 literatów^[2], jednak część później protestowała, że podpisywała list o innej treści niż ostateczna^{[potrzebny przypis]}. Kontrlistu nie podpisali niektórzy ówcześni członkowie PZPR, m.in.: Jacek Bocheński, Kazimierz i Marian^[11] Brandysowie, Tadeusz Konwicki, Julian Stryjkowski, Wiktor Woroszylski^[2].

Zobacz też

Uwagi

↑ To mogła być data publikacji w „The Times”.

Przypisy

↑ ŁukaszŁ. Garbal ŁukaszŁ., Jak powstawał List 34 – Kolportaż, „Wolność i Solidarność”, 2012 (nr 4), 17 grudnia 2013, s. 42–46, 48–50, ISSN 2543-4942 [dostęp 2022-12-13] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e CecyliaC. Kuta CecyliaC., List 34. Przeciwko cenzurze, w obronie wolności słowa. Ile kosztuje odwaga cywilna? [online], historia.interia.pl, 14 marca 2014 [dostęp 2022-12-20] (pol.).
↑ ^a ^b ^c JurekJ. Depa JurekJ., Historia / Z dziejów PRL – list Gęgaczy i lista słuchaczy [online], PANORAMA – Magazyn Radia Polonia CFMB – Montreal, Kanada [dostęp 2022-12-13] .
↑ ^a ^b ^c ^d 45 lat temu ogłoszono "List 34" [online], Nauka w Polsce, 14 marca 2009 [dostęp 2022-12-13] (pol.).
↑ Bunt starców [online], Rzeczpospolita, 14 marca 2014 [dostęp 2023-03-20] (pol.).
↑ AleksandraA. Ziolkowska-Boehm AleksandraA., Proces Melchiora Wańkowicza 1964, Nowe Wydawn. Polskie, 1990, s. 13, ISBN 978-83-85135-08-1 [dostęp 2023-03-21] (pol.).
↑ ^a ^b ^c Polityka kulturalna jest wspólną sprawą inteligencji twórczej i kierownictwa politycznego. Protest pisarzy przeciw antypolskiej kampanii, „Dziennik Polski” (111 (6303)), Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW "Prasa", 12 maja 1964, s. 2 [dostęp 2022-12-13] .
↑ AnnaA. Augustyniak AnnaA., Cat-Mackiewicz, polemista zaciekły, „Gazeta Wyborcza”, 27 września 2010 [dostęp 2019-11-12] .
↑ MaciejM. Łuczak MaciejM., A imię jego 34. Postępowania karne wobec sygnatariuszy Listu 34 i popierających go pisarzy, Instytut Studiów Politycznych PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2022 [dostęp 2022-12-19] (pol.).
↑ Res publica nowa, Batory Press spółka z o.o., 1994, s. 17 [dostęp 2023-03-20] (pol.).
↑ MariuszM. Kubik MariuszM., MARIAN BRANDYS (25. I. 1912 – 20. XI. 1998), „Gazeta uniwersytecka” (4 (60)), Gazeta Uniwersytecka UŚ, styczeń 1999 [dostęp 2022-12-20] (pol.).

Bibliografia

Jerzy Eisler, List 34, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, ISBN 83-01-11347-2.
Aleksandra Ziółkowska Proces Melchiora Wańkowicza 1964, Nowe Wydawnictwo Polskie, Warszawa 1990, ISBN 83-85135-08-1.
Aleksandra Ziółkowska-Boehm Na tropach Wańkowicza po latach, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, 2 wydanie 2009, ISBN 83-7180-349-4, ISBN 978-83-7648-261-3.
Aleksandra Ziółkowska-Boehm Melchior Wańkowicz Poland’s Master of the Written Word, Rozdział: The Trial of Melchior Wańkowicz: 1964 (strony: 29-103), Lexington Books, USA 2013, ISBN 978-0-7391-7590-3.
Aleksandra Ziółkowska-Boehm Wokół Wańkowicza, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66272-13-2.

Linki zewnętrzne

Joanna Kuciel-Frydryszak. Antoni Słonimski i „List 34”. „Pamięć.pl”. 2012 (1), s. 38–41. Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 2084-7319. [dostęp 2016-07-19].
[Wystawa internetowa] List 34 pół wieku później. Archeologia pamięci [online], Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie [dostęp 2023-03-20] .

[5] To mogła być data publikacji w „The Times”.

[1] ŁukaszŁ. Garbal ŁukaszŁ., Jak powstawał List 34 – Kolportaż, „Wolność i Solidarność”, 2012 (nr 4), 17 grudnia 2013, s. 42–46, 48–50, ISSN 2543-4942 [dostęp 2022-12-13] (pol.).

[:3-2] CecyliaC. Kuta CecyliaC., List 34. Przeciwko cenzurze, w obronie wolności słowa. Ile kosztuje odwaga cywilna? [online], historia.interia.pl, 14 marca 2014 [dostęp 2022-12-20] (pol.).

[:2-3] JurekJ. Depa JurekJ., Historia / Z dziejów PRL – list Gęgaczy i lista słuchaczy [online], PANORAMA – Magazyn Radia Polonia CFMB – Montreal, Kanada [dostęp 2022-12-13] .

[:0-4] 45 lat temu ogłoszono "List 34" [online], Nauka w Polsce, 14 marca 2009 [dostęp 2022-12-13] (pol.).

[6] Bunt starców [online], Rzeczpospolita, 14 marca 2014 [dostęp 2023-03-20] (pol.).

[7] AleksandraA. Ziolkowska-Boehm AleksandraA., Proces Melchiora Wańkowicza 1964, Nowe Wydawn. Polskie, 1990, s. 13, ISBN 978-83-85135-08-1 [dostęp 2023-03-21] (pol.).

[:1-8] Polityka kulturalna jest wspólną sprawą inteligencji twórczej i kierownictwa politycznego. Protest pisarzy przeciw antypolskiej kampanii, „Dziennik Polski” (111 (6303)), Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW "Prasa", 12 maja 1964, s. 2 [dostęp 2022-12-13] .

[9] AnnaA. Augustyniak AnnaA., Cat-Mackiewicz, polemista zaciekły, „Gazeta Wyborcza”, 27 września 2010 [dostęp 2019-11-12] .

[10] MaciejM. Łuczak MaciejM., A imię jego 34. Postępowania karne wobec sygnatariuszy Listu 34 i popierających go pisarzy, Instytut Studiów Politycznych PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2022 [dostęp 2022-12-19] (pol.).

[11] Res publica nowa, Batory Press spółka z o.o., 1994, s. 17 [dostęp 2023-03-20] (pol.).

[12] MariuszM. Kubik MariuszM., MARIAN BRANDYS (25. I. 1912 – 20. XI. 1998), „Gazeta uniwersytecka” (4 (60)), Gazeta Uniwersytecka UŚ, styczeń 1999 [dostęp 2022-12-20] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]