Manul stepowy

Manul stepowy
	Otocolobus manul
	(Pallas, 1776)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	kotowate
Podrodzina	koty
Rodzaj	Otocolobus; Brandt, 1842
Gatunek	manul stepowy
Synonimy
	Rodzaju: Trichaelurus Satunin, 1905; Gatunku: Felis manul Pallas, 1776; Felis nigripectus Hodgson, 1842; Trichaelurus manul: Satunin, 1905; Trichaelurus manul mongolica Satunin, 1905; Felis manul satuni Lydekker, 1907; Otocolobus manul ferrugineus Ognev, 1928;
	Rodzaju: Trichaelurus Satunin, 1905; Gatunku: Felis manul Pallas, 1776; Felis nigripectus Hodgson, 1842; Trichaelurus manul: Satunin, 1905; Trichaelurus manul mongolica Satunin, 1905; Felis manul satuni Lydekker, 1907; Otocolobus manul ferrugineus Ognev, 1928;
Podgatunki
	O. m. manul (Pallas, 1776); O. m. nigripectus (Hodgson, 1842);
	O. m. manul (Pallas, 1776); O. m. nigripectus (Hodgson, 1842);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Manul stepowy^[11], manul^[12]^[a] (Otocolobus manul) – gatunek małego drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w rodzinie kotowatych (Felidae). Pojawił się przed około 2 milionami lat.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1776 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas, nadając mu nazwę Felis manul^[4]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Pallas wskazał „tatarsko-mongolską pustynię”^[4] (Kulusutai w Borzji w Kraju Zabajkalskim)^[13]. Jedyny przedstawiciel rodzaju manul^[11] (Otocolobus) który opisał w 1842 roku niemiecko-rosyjski przyrodnik Johann Friedrich von Brandt^[2].

Tradycyjnie uznawane są trzy podgatunki^[13]^[14], ale ostatnie analizy ograniczyły je do dwóch^[15]^[16].

Etymologia

Otocolobus: gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; κολοβος kolobos „okaleczony”^[17].
Trichaelurus: gr. θριξ thrix, τριχος trikhos „włosy”^[18]; αιλουρος ailouros „kot”^[19].
manul: mong. мануул manuul „manul”^[20]^[21].
nigripectus: łac. niger „czarny”; pectus, pectoris „pierś”^[22].

Zasięg występowania

Manul stepowy występuje w Azji, zamieszkując w zależności od podgatunku^[16]:

O. manul manul — Kazachstan na południe do Iranu i Pakistanu, w tym niziny na południe od Kaukazu i na zachód od Morza Kaspijskiego do Armenii i obszarów jeziora Bajkał na południe przez Mongolię do północno-zachodniej i północnej Chińskiej Republiki Ludowej.
O. manul nigripectus — Kaszmir do Nepalu, Wyżyna Tybetańska i na wschód do środkowej i południowo-zachodniej Chińskiej Republiki Ludowej.

Wygląd

Długość ciała (bez ogona) 46–65 cm, długość ogona 20,6–31 cm; masa ciała 2,5–4,5 kg^[14]. Szata długa i gęsta, po stronie brzusznej blisko dwa razy dłuższa niż na grzbiecie. Maść szarawa do rudej, z niewyraźnymi ciemnymi pasami na łapach i ogonie oraz znaczeniami na głowie. Nieco dłuższy niż kot domowy, ma krótkie i masywne nogi, krótką, szeroką głowę z małymi, zaokrąglonymi uszami. Przez dłuższy czas zaliczano go do rodzaju Felis — sądzi się, że jest blisko spokrewniony ze żbikiem (F. silvestris). Jednak z powodu pewnych różnic w budowie czaszki oraz — wyjątkowej u małych kotów — okrągłej źrenicy, stworzono dla niego odrębny rodzaj Otocolobus.

Ekologia

Pokarm

Głównym składnikiem diety są szczekuszki, drobne gryzonie i ptaki.

Rozmnażanie

Samica osiąga dojrzałość płciową po pierwszym roku życia. Ciąża trwa 66–75 dni. Przeciętny miot to 3–4 młode, zdarzają się mioty po 6 kociąt. Długość życia do 12 lat.

Tryb życia

Środowisko życia to stepy, skaliste pustynie, równiny i pozbawione drzew obszary górskie. Można go spotkać do 5190 m n.p.m.^[23] Na większości obszaru swego występowania jest chroniony. Manul prowadzi nocny tryb życia, za dnia ukrywa się w norach innych zwierząt, małych jaskiniach i rozpadlinach skalnych. Są to koty skryte i samotnicze, rewiry samców zajmują obszar ok. 4 km². Manul znany jest ze sprawności, z jaką wspina się po stromych skałach. Dużą rolę w porozumiewaniu się między osobnikami odgrywa ocieranie.

Uwagi

↑ Nazwa manul używana jest również w odniesieniu do rodzaju Otocolobus.

Przypisy

↑ Otocolobus manul, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b J.F. von Brandt. Observations sur le Manoul (Felis Manul Pallas). „Académie Impériale des Sciences de Saint Petersbourg”. 9 (2-3), s. 38, 1842. (fr.).
↑ Satunin 1905 ↓, s. 495.
↑ ^a ^b ^c P.S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs. Cz. 3: Reise aus Sibirien zurück an die Wolga im 1773sten Jahr. St. Petersburg: Kayserl. Akademie der Wissenschaften, 1776, s. 692. (łac.).
↑ B.H. Hodgson. Notice of the mammals of Tibet, with descriptions and plates of some new species. „The journal of the Asiatic Society of Bengal”. 11 (1), s. 276, 1842. (ang.).
↑ Satunin 1904 ↓, s. 496.
↑ Satunin 1904 ↓, s. 501.
↑ R. Lydekker: The game animals of India, Burma, Malaya, and Tibet; being a new and revised edition of 'The great and small game of India, Burma, and Tibet,'. London: R. Ward, limited, 1907, s. 334. (ang.).
↑ С.И. Огнeв. [On a new form of the steppe cat from the Transcaspian region]. „Доклады Академии Наук СССР”, s. 308, 1928. (ros.).
↑ S.S. Ross S.S. i inni, Otocolobus manul, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-08] (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 191, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Felis manul. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].
↑ ^a ^b M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 161. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 21–22, 2017. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 404. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 487, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 236.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 7.
↑ manul. Merriam-Webster. [dostęp 2022-04-08]. (ang.).
↑ Small wild cat names etymology. Felis-UK. [dostęp 2022-04-08]. (ang.).
↑ nigripectus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-07] (ang.).
↑ Niezwykłe odkrycie na Mount Everest. To bardzo rzadki gatunek kota [online], WP Tech, 28 stycznia 2023 [dostęp 2024-01-23] (pol.).

Bibliografia

K.A. Satunin. Trichaelurus, eine neue Feliden-Gattung, und die Arten derselben.. „Ежегодникъ Эooлoгическагo Музея Императорскoй Акaдeмiи Нaукъ”. 9, s. 495–506, 1904. (niem.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).

[a-13] Nazwa manul używana jest również w odniesieniu do rodzaju Otocolobus.

[itis-1] Otocolobus manul, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Brandt-2] J.F. von Brandt. Observations sur le Manoul (Felis Manul Pallas). „Académie Impériale des Sciences de Saint Petersbourg”. 9 (2-3), s. 38, 1842. (fr.).

[CITEREFSatunin1905[https://www.biodiversitylibrary.org/page/9489251_495]-3] Satunin 1905 ↓, s. 495.

[Pallas-4] P.S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs. Cz. 3: Reise aus Sibirien zurück an die Wolga im 1773sten Jahr. St. Petersburg: Kayserl. Akademie der Wissenschaften, 1776, s. 692. (łac.).

[Hodgson-5] B.H. Hodgson. Notice of the mammals of Tibet, with descriptions and plates of some new species. „The journal of the Asiatic Society of Bengal”. 11 (1), s. 276, 1842. (ang.).

[CITEREFSatunin1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/9489252_496]-6] Satunin 1904 ↓, s. 496.

[CITEREFSatunin1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/9489257_501]-7] Satunin 1904 ↓, s. 501.

[Lydekker-8] R. Lydekker: The game animals of India, Burma, Malaya, and Tibet; being a new and revised edition of 'The great and small game of India, Burma, and Tibet,'. London: R. Ward, limited, 1907, s. 334. (ang.).

[Ognev-9] С.И. Огнeв. [On a new form of the steppe cat from the Transcaspian region]. „Доклады Академии Наук СССР”, s. 308, 1928. (ros.).

[iucn-10] S.S. Ross S.S. i inni, Otocolobus manul, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-08] (ang.).

[Cichocki&inni-11] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-12] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 191, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Wilson&Reeder-14] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Felis manul. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].

[Sunquist-15] M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 161. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[Kitchener&inni-16] A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 21–22, 2017. (ang.).

[Burgin&inni-17] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 404. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Palmer-18] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 487, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=266_236]-19] Jaeger 1944 ↓, s. 236.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=47_7]-20] Jaeger 1944 ↓, s. 7.

[mw-21] ul. Merriam-Webster. [dostęp 2022-04-08]. (ang.).

[felis-22] Small wild cat names etymology. Felis-UK. [dostęp 2022-04-08]. (ang.).

[23] nigripectus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-07] (ang.).

[24] Niezwykłe odkrycie na Mount Everest. To bardzo rzadki gatunek kota [online], WP Tech, 28 stycznia 2023 [dostęp 2024-01-23] (pol.).

[11]

[12]

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]