Mauzoleum generała Józefa Bema
Mauzoleum generała Józefa Bema – grobowiec zlokalizowany w Parku Strzeleckim w Tarnowie.
 nr rej. A-81[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Typ obiektu | |
| Styl architektoniczny | |
| Projektant | |
| Data odsłonięcia |
30 czerwca 1929 |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°01′15″N 20°59′11″E/50,020833 20,986389
| |
Historia
edytujJózef Bem po śmierci w 1850 spoczął w Aleppo w Turcji (obecnie w Syrii) na muzułmańskim cmentarzu wojskowym Dżebel el Isam. W 1926 zawiązano „Komitet dla sprowadzenia zwłok gen. J. Bema”[2]. Komitet uzyskał poparcie m.in. prezydenta Polski Ignacego Mościckiego oraz marszałka Józefa Piłsudskiego[3].
Adolf Szyszko-Bohusz jako lokalizację mauzoleum wybrał klomb w Parku Strzeleckim[4]. Podczas obrad Rady Miasta Tarnowa w styczniu 1928 roku część radnych sprzeciwiła się tej lokalizacji. Postanowiono wysłać delegację do autora projektu Adolfa Szyszko-Bohusza w skład której weszli: burmistrz Julian Kryplewski, wiceburmistrz Herman Mütz, radca Józef Jakubowski i dyrektor budownictwa miejskiego Witold Gizbert-Studnicki w celu wyboru innego miejsca pod budowę mauzoleum[4]. Ostatecznie przewodniczący Komitetu podpisał umowę z Szyszko-Bohuszem na budowę mauzoleum[5] na wyspie znajdującej się na stawie[6][7]. W lutym 1928 roku rozpoczęto prace przy budowie. Najpierw ścięto drzewa rosnące na wysepce i zniwelowano teren[5]. Konstrukcja z żelazobetonu została wylana już w kwietniu[8]. Szyszko-Bohusz projekt mauzoleum przygotował bezpłatnie, co znacznie obniżyło koszty jego wzniesienia[9]
Pochówek na cmentarzu katolickim nie był możliwy z uwagi na przejście Bema na islam. Prostokątny sarkofag wznosi się na sześciu korynckich kolumnach otoczonych kulami, nawiązującymi do macierzystego rodzaju broni generała, artylerii[10]. Łączące je łańcuchy wykonano z brązu armatniego przekazanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych[6]. Mają one 150 ogniw. Każde waży 6 kilogramów[8]. Na dłuższych bocznych ścianach sarkofagu widnieją napisy: w języku polskim – Iózef Bem (pisane przez I, a nie J, bo tak w XIX wieku zapisywano imię Bema), w języku węgierskim – Bem Apó, a Magyar szabadságharc legnagyobb hadvezére 1848–1849 (Ojczulek Bem, największy wódz walki wolnościowej Węgier 1848–1849)[11], od strony wschodniej w języku tureckim, pismem arabskim – Ferik Murad Pasza[12] oraz daty – 1794 (narodzin), 1850 (śmierci), 1929 (powrotu zwłok do kraju)[10]. W czerwcu 1928 roku podczas wizyty Szyszko-Bochusza w Tarnowie podjęto decyzję o doprowadzeniu wody do stawu otaczającego mauzoleum ze zbiornika wodociągowego w Krzyżu[13]. Koszt robót wyniósł 10 tysięcy złotych[14]. W lipcu 1928 roku mauzoleum było ukończone, brakowało tylko łańcuchów, które były odlewane w Krakowie[6].
Ekshumacji w Aleppo w Syrii[15] z pierwotnego miejsca pochówku dokonano 20 czerwca 1929. Trumna, zanim dotarła do Tarnowa, została wystawiona na widok publiczny w Muzeum Narodowym w Budapeszcie, a następne na Wawelu w Krakowie. Uroczystości pogrzebowe generała Józefa Bema w Tarnowie odbyły się 30 czerwca 1929. Kolejnego dnia trumna po przeniesieniu do budynku Towarzystwa Strzeleckiego została komisyjnie otwarta[16], a badania antropologiczne przeprowadził profesor UJ Talko-Hryncewicz[17]. Czaszka była zbyt krucha, aby Stanisław Popławski mógł sporządzić odlew gipsowy[18]. 6 lipca rano trumnę po wybudowaniu specjalnego rusztowania wyciągnięto dźwigami do wierzchołka mauzoleum i złożono w sarkofagu, a boczną ściankę zamurowano[19].
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Str. 73 w: Bartosz Marciniak, Aleksander Strojny, Tarnów. Perła renesansu, Wydawnictwo Bezdroża, Kraków, 2007, ISBN 978-83-60506-84-4.
- ↑ Str. 38 w: Kazimierz Bańburski, Przewodnik po Tarnowie, Tarnowskie Regionalne Centrum Koordynacji i Obsługi Turystyki, Tarnów 2000, ISBN 83-87785-07-5.
- ↑ a b Z Rady Miejskiej, „Słowo Tarnowskie” (3), 15 stycznia 1928, s. 3.
- ↑ a b Z chwili bieżącej. Budowa mauzoleum generała Bema, „Słowo Tarnowskie” (4), 19 lutego 1928, s. 3.
- ↑ a b c Prochy generała Bema spoczną na wiosnę br. w Tarnowie., „Słowo Tarnowskie” (4), 22 stycznia 1928, s. 2.
- ↑ Kinga Kimic, Ogród Strzelecki w Tarnowie – ogród pamięci z Mauzoleum Generała Bema, „Architektura” (7), 2012, s. 155–167.
- ↑ a b Budowa mauzuleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (16), 15 kwietnia 1928, s. 2.
- ↑ Odznaczenie twórcy mauzoleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (20), 20 maja 1928, s. 2.
- ↑ a b Str. 258 w: Praca zbiorowa – Andrzej Niedojadło (redaktor naczelny), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów, 2010, ISBN 978-83-87366-96-4.
- ↑ Węgierski napis na mauzoleum generała Bema., „Słowo Tarnowskie” (21), 26 maja 1928, s. 2.
- ↑ Napis turecki na mauzoleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (27), czerwiec 1928, s. 2.
- ↑ Z Komitetu sprowadzenia zwłok gen. Bema do kraju., „Słowo Tarnowskie” (26), 29 czerwca 1928, s. 2.
- ↑ Nadzwyczajne posiedzenie Rady m. Tarnowa., „Słowo Tarnowskie” (30), 18 sierpnia 1928, s. 3.
- ↑ 85 lat temu w Syrii ekshumowano szczątki gen. Józefa Bema [online], dzieje.pl [dostęp 2019-03-15] (pol.).
- ↑ Czaszka jen. Bema, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (181), 6 lipca 1929, s. 3.
- ↑ J. [Julian] Talko-Hryncewicz, Sprawozdanie z autopsji szczątków generała Bema, „Pamiętnik II-go Zjazdu Polskiego Towarzystwa Anatomiczno-Zoologicznego w Wilnie 24-29.IX.1929”, 1930 [dostęp 2022-01-31] (pol.).
- ↑ Pomiary antropometryczne czaszki jen. Bema, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (179), 4 lipca 1929, s. 10.
- ↑ Złożenie trumny Bema w sarkofagu, „Ilustrowany kurier Codzienny” (183), 8 lipca 1929, s. 12.