Mina kontaktowa wz. 08
Mina kontaktowa wz. 08 była opracowaną w Rosji morską kotwiczną miną z zapalnikiem galwaniczno-uderzeniowym, używaną w swoich odmianach podczas I i II wojny światowej. Używana i produkowana była w okresie międzywojennym również w Polsce. W latach 30. mina została zmodernizowana w ZSRR, jako mina wz. 08/39. Przeznaczona do niszczenia okrętów nawodnych, jak i podwodnych o średniej i małej wyporności.
Rozwój i użycie w Rosji i ZSRR
edytujKonstrukcja miny wywodzi się z rosyjskiej miny wz. 1898 (obrazca 1898 g.). W stosunku do używanych poprzednio w Rosji min Hertza, wprowadziła ona kulistą formę korpusu oraz, co istotniejsze, prosty automatyczny mechanizm nastawiania głębokości postawienia, autorstwa kapitana N. Azarowa[1]. Zasada działania mechanizmu pozostała niezmieniona od tej pory i polegała na tym, kotwica miała bęben z rozwijaną minliną, na której końcu była przymocowana mina, mająca dodatnią pływalność. Po wrzuceniu miny do wody, wypływała ona na powierzchnię, a kotwica opadała, rozwijając minlinę[2]. Głębokość postawienia była ustawiana za pomocą linki z ciężarkiem, który najpierw wpadał do wody i dzięki opływowemu kształtowi wyprzedzał kotwicę[2]. Gdy ciężarek dotykał dna, przestawał naciągać linkę, przez co linka przestawała obciążać dźwignię zatrzymującą bęben, która wówczas ryglowała bęben, zapobiegając dalszemu rozwijaniu się minliny[2]. Opadająca dalej kotwica wciągała minę pod wodę na głębokość równą długości linki z ciężarkiem[2]. Mina wz. 1898 miała średnicę korpusu 780 mm i materiał wybuchowy w postaci 56 kg piroksyliny[3]. Miała ona pięć czopów uderzeniowo-galwanicznych, w tym jeden centralnie na samej górze, a pod korpusem miny było zabezpieczenie w postaci tabletki soli lub cukru rozdzielającej styki zapalnika, rozpuszczanej w wodzie[3]. Czopy uderzeniowo-galwaniczne zawierały wewnątrz ogniwa galwaniczne, które po zgnieceniu szklanej ampułki z elektrolitem na skutek uderzenia kadłubem okrętu, stawały się źródłem prądu elektrycznego, pobudzającego zapalnik miny, powodujący wybuch[4]. Czopy podczas transportu osłonięte były przed przypadkowym zgnieceniem masywnymi ochraniaczami żeliwnymi[4]. Kotwice i miny wz. 1898 przechowywano jednak na okręcie osobno, a do stawiania min potrzebny był żuraw lub specjalny przenośnik łańcuchowy[3]. Mina mogła być stawiana na wodzie o głębokości do 40 m[5].
W 1905 roku została ona ulepszona, przede wszystkim przez zastosowanie nowej kotwicy konstrukcji zakładów Lessnera, która stanowiła zarazem wózek transportowy miny[6]. Została przyjęta na uzbrojenie w kolejnym roku, zyskując oznaczenie miny wz. 1906, a produkowana była od 1907 roku[6]. Wózek miał dwa kółka, ułatwiające przesuwanie po torach minowych i zrzucanie, a jednocześnie całość zajmowała mniej miejsca, pozwalając na zwiększenie liczby min na okrętach[6]. Niepewne w działaniu zabezpieczenie solne lub cukrowe zastąpiono przez hydrostatyczny mechanizm zabezpieczający montowany w gnieździe w górnej części korpusu, konstrukcji F. Skriabina[6]. Pięć czopów uderzeniowo-galwanicznych zostało rozmieszczonych po obwodzie górnej części miny[6].
W 1908 roku zostały wprowadzone kolejne ulepszenia pod nowym oznaczeniem wzoru 1908. Materiał wybuchowy w postaci piroksyliny zastąpiono trotylem, o masie 115 kg, a kotwica otrzymała cztery kółka i zaczepy pozwalające na zablokowanie na torze minowym[7]. Mina mogła być stawiana na wodzie o głębokości do 110 m[5]. Konstruktorem był Piotr Kitkin[8]. Mina ta zyskała następnie szerokie rozpowszechnienie. Rosyjskie miny wz. 08 miały początkowo średnicę 848 mm[9]. Podczas I wojny światowej wprowadzono nieznacznie zmodyfikowaną minę wz. 08/15[10]. Od 1939 roku produkowano w ZSRR miny zmodernizowanego wzoru 1908/39[7]. Różniły się one m.in. konstrukcją ciężarka zanurzenia oraz ochraniaczami czopów mocowanymi zatrzaskami zamiast nakręcanych, automatycznie odrzucanymi za pomocą sprężyn w wodzie po rozpuszczeniu się zwalniacza cukrowego, utrzymującego je za pośrednictwem linki[11][12][4].
Rozwój i użycie w Polsce
edytujW latach 20. polska Marynarka Wojenna zakupiła w Estonii porosyjskie wózki (kotwice) do min wz. 08 i zamówiła w kraju produkcję własnych min tego wzoru, o średnicy 850 mm[13]. Ich dokumentację opracowały w 1924 roku Nadwiślańskie Zakłady Mechaniczne w Toruniu[13]. W latach 1923–24 zamówiono 1100 min, jednakże pierwsze partie wyprodukowanych min były wadliwe (komory na materiał wybuchowy odrywały się wewnątrz korpusu) i wymagały poprawek[13][a]. W 1928 roku opracowano większy rodzaj miny wz. 08, o średnicy 920 mm i cięższym o 5 kg materiale wybuchowym[10]. Ogółem Marynarka dysponowała w 1934 roku 1100 kompletnymi minami wz. 08, a następnie jeszcze kupiono dalsze 1000 wózków z Estonii[14].
W latach 1934–35 opracowano w Polsce zmodyfikowaną minę wz. 08M, o średnicy 945 mm, różniącą się głównie zastąpieniem cylindrycznej komory na materiał wybuchowy przez materiał wylewany bezpośrednio na dnie miny i nakryty spawaną przeponą[15]. Masa materiału wybuchowego wzrosła z 110–115 kg do prawdopodobnie 165 kg (według innych publikacji 200 kg), a całej miny z 611 kg do ok. 640 kg[15]. Wyprodukowano prawdopodobnie około 240 takich min – w 1939 roku Marynarka miała w Gdyni 1100 min obu wzorów i 40 min ćwiczebnych, a około 200 min wz. 08 było w składnicy w Modlinie[14]. Polskie miny miały ochraniacze czopów nakręcane, zdejmowane przed postawieniem miny[11].
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku postawiono jedynie 60 min wz. 08, przez trałowce typu Jaskółka[16]. 278 min zostało natomiast wyrzuconych przez stawiacz min „Gryf” po jego uszkodzeniu[16]. Niemcy zdobyli na wybrzeżu m.in. 260 niezatopionych min[16].
Po zakończeniu II wojny światowej Polska kupowała w ZSRR do lat 50. miny wz. 08/39[17]. W latach 1954–56 zakupiono ich 400[12]. Zamierzano także podjąć ich produkcję w Polsce, lecz wykonano tylko partię próbną 10 sztuk w 1950 roku[12]. Oznaczenie wz. 08/39 bywa mylnie przypisywane w literaturze do polskich min przedwojennych wz. 08M[11].
W połowie lat 80. polskie miny tego typu zmodernizowano przez zastosowanie nowych zapalników, zmieniając oznaczenie miny na OS (okrętowa średnia)[17].
Inne kraje
edytujMiny wz. 08/39 na licencji radzieckiej produkowano także od lat 50. w Korei Północnej. Używał ich m.in. Iran podczas wojny tankowców przeciw żegludze w 1987 roku[18].
Konstrukcja
edytujMina kontaktowa wz. 08/39 składała się z:
- kadłuba miny o średnicy 975 mm z ładunkiem materiału wybuchowego i amortyzatora
- wózka kotwicznego z mechanizmem ustawiania na żądaną głębokość i minliną
- przyrządu zabezpieczającego umieszczonego w kadłubie miny
- pięciu ołowiowych czopów galwaniczno-uderzeniowych z ochraniaczami żeliwnymi
- przyrządu zapalającego
- zabezpieczającego zwalniacza cukrowego
Dane taktyczno-techniczne (wz. 08/39)
edytuj- Długość miny z kotwicą: 1290 mm
- Szerokość miny z kotwicą: 905 mm
- Wysokość miny z kotwicą: 1040 mm
- Masa całkowita miny w stanie bojowym: 592 kg
- Masa ładunku wybuchowego: 110 kg trotylu
- Długość minliny: 110 m
- Najmniejsza dopuszczalna głębokość: 15 m
- Najmniejszy odstęp między postawionymi minami: 35 m
Uwagi
edytuj- ↑ Z uwagi na dokonywanie zakupów wózków do min i samych min w korupcyjnych okolicznościach za pośrednictwem firmy Karola Marszałka, zostało to wówczas określone jako „afera minowa”, która pociągnęła za sobą wyroki pozbawienia wolności oficerów Kierownictwa Marynarki Wojennej (Bartelski i Rusiecki 2014 ↓, s. 33-34)
Przypisy
edytuj- ↑ Korszunow i Djakonow 1995 ↓, s. 10, 14-18.
- ↑ a b c d Klatka i Niewęgłowski 1973 ↓, s. 14.
- ↑ a b c Korszunow i Djakonow 1995 ↓, s. 15-18.
- ↑ a b c Klatka i Niewęgłowski 1973 ↓, s. 11.
- ↑ a b Korszunow i Djakonow 1995 ↓, s. 23.
- ↑ a b c d e Korszunow i Djakonow 1995 ↓, s. 19-20.
- ↑ a b Korszunow i Djakonow 1995 ↓, s. 20, 23.
- ↑ Morskaja korabielnaja jakornaja mina galwanoudarnaja obrazca 1908/1939 godow. SSSR. Muzej Pobiedy. [dostęp 2020-11-10]. (ros.).
- ↑ Jarski 2015 ↓, s. 38.
- ↑ a b Jarski 2015 ↓, s. 40.
- ↑ a b c Jarski 2015 ↓, s. 45.
- ↑ a b c Bartelski i Rusiecki 2014 ↓, s. 36.
- ↑ a b c Jarski 2015 ↓, s. 38-39.
- ↑ a b Bartelski i Rusiecki 2014 ↓, s. 35-36.
- ↑ a b Jarski 2015 ↓, s. 41-44.
- ↑ a b c Bartelski i Rusiecki 2014 ↓, s. 37.
- ↑ a b Robert Rochowicz. Stawiacze min z „cywila”. „Morze”. 9/2017. III (24), s. 43, 2017.
- ↑ Krzysztof Kubiak. Niewypowiedziana wojna. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 9/2007. XII (69), s. 33, wrzesień 2007. Warszawa.
Bibliografia
edytuj- Narcyz Klatka, Jerzy Niewęgłowski: Mina kontaktowa wz. 08/39. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1973, seria: Typy Broni i Uzbrojenia. nr 20.
- Andrzej Bartelski, Dariusz Rusiecki. Polskie miny morskie Września 1939. „Morze, Statki i Okręty”. Wydanie specjalne 4/2014. XIX (148), 2014. ISSN 1426-529X.
- Adam Jarski. Miny dla Gryfa. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 9-10/2015. XIX (161), wrzesień–październik 2015. ISSN 1426-529X.
- Ju. Korszunow, Ju. Djakonow: Miny rossijskogo fłota. Petersburg: Gangut, 1995, seria: Morskoje Orużyje. 5. (ros.).