Nadieżda Mandelsztam

Nadieżda Jakowlewna Mandelsztam (ros. Надежда Яковлевна Мандельштам, z domu Chazina (ros. Хазина); ur. 18 października^?/30 października 1899 w Saratowie, Imperium Rosyjskie, zm. 29 grudnia 1980 w Moskwie, ZSRR) – rosyjska pisarka, filolog. Żona pisarza Osipa Mandelsztama.

Nadieżda Mandelsztam

ros. Надежда Яковлевна Мандельштам, урождённая Хазина

Fotografia Nadieżdy Mandelsztam, 1925
Imię i nazwisko	Nadieżda Jakowlewna Mandelsztam z domu Chazina
Data i miejsce urodzenia	30 października 1899 Saratów
Data i miejsce śmierci	29 grudnia 1980 Moskwa
Narodowość	rosyjska, żydowska
Język	rosyjski
Dziedzina sztuki	proza autobiograficzna, prace naukowe, wspomnienia
Ważne dzieła
Nadzieja w beznadziei Mój testament

Życiorys

Urodziła się w rodzinie Żydów wyznania chrześcijańskiego. Jej ojciec był prawnikiem, matka lekarką. Miała dwóch braci: Aleksandra (1891-1920) i Eugeniusza (1893-1974) oraz siostrę Annę (zm. 1938). Uczęszczała do żeńskiego gimnazjum, w którym nauka była prowadzona według programu dla męskiego gimnazjum. W młodości wielokrotnie odwiedzała z rodzicami kraje Europy Zachodniej. Po maturze rozpoczęła studia na wydziale prawa Uniwersytetu Kijowskiego, lecz ich nie ukończyła. W okresie rewolucji październikowej studiowała w pracowni malarki Aleksandry Ekster.

1 maja 1919 poznała Osipa Mandelsztama. W 1921 została jego żoną. Małżonkowie wielokrotnie zmieniali miejsce zamieszkania: na Ukrainie, w Piotrogrodzie, Moskwie i w Gruzji.

W 1934 Osip Mandelsztam został uwięziony i zesłany do okolic Permu, potem do Woroneża.

Po powtórnym uwięzieniu męża 1 maja 1938 i jego śmierci w obozie we Władywostoku Nadieżda z obawy przed aresztowaniem wiodła życie koczownicze, zmieniając wielokrotnie miejsce zamieszkania i utrzymując się z dorywczych zajęć.

Celem jej życia stało się ocalenie spuścizny literackiej męża. Wielu utworów nauczyła się na pamięć. W okresie wojny została ewakuowana wraz z matką do Azji Środkowej. W lecie 1942 dzięki pomocy Anny Achmatowej zamieszkała w Taszkencie, gdzie od 1944 mogła wykładać język angielski na miejscowym uniwersytecie. Po śmierci Stalina ukończyła studia anglistyki w 1956, a w 1958 zezwolono jej na zamieszkanie w Moskwie, gdzie w 1965 otrzymała jednopokojowe mieszkanie. W napisanej po 1960 trzytomowej autobiografii Wspomnienia (Воспоминания) opisała strach i nędzę czasów stalinowskich. Pierwszy tom ukazał się w Nowym Jorku w 1970, drugi – w Paryżu w 1972, trzeci – również w Paryżu w 1978.

W 1979 przekazała swoje archiwa Uniwersytetowi Princeton, w dwa lata później zmarła w Moskwie w wieku 81 lat.

Wybrana twórczość

• 1961 – Tarusskije stranicy (ros. Тарусские страницы) – almanach, w którym Mandelsztam opublikowała swoje utwory pod pseudonimem N. Jakowlewa
• 1970 – Nadzieja w beznadziei (ros. Воспоминания)
• 1972 – Księga druga (ros. Вторая книга)
• 1978 – Trzecia księga wspomnień (ros. Книга третья)
• Symbolizm, inteligencja i rewolucja

Polskie przekłady

• Nadieżda Mandelsztam: Nadzieja w beznadziei, przekł. Andrzej Drawicz, „Wiedza i Życie”, Warszawa 1997, ISBN 83-7184-856-0.
• Nadieżda Mandelsztam: Mozart i Salieri oraz inne szkice i listy, przekł. i koment. Ryszard Przybylski. „Sic!”, Warszawa 2000, ISBN 83-86056-86-X.
• Nadieżda Mandelsztam: Mój testament, przedm. Andrzej Drawicz, „Krąg” przy pomocy Officyny Liberałów, Warszawa 1981,
• Nadieżda Mandelsztam: Wspomnienia, wstęp Josif Brodski, przekł. Jerzy Czech, „Agora”, Warszawa 2015, ISBN 978-83-268-2310-7.

Bibliografia

Źródła w języku polskim

• Nadieżda Mandelsztam. Świadek poezji. W: Alexandra Popoff: Żony. W cieniu mistrzów literatury rosyjskiej. Wyd. I. Warszawa: Świat Książki, 2015, s. 155-226. ISBN 978-83-7943-420-6. (pol.).

Źródła w języku angielskim

• Biografia Mandelsztam na portalu Spartacus Educational. [dostęp 2013-12-11]. (ang.).
• Holmgren B. Women’s works in Stalin’s time: on Lidiia Chukovskaia and Nadezhda Mandelstam. Bloomington, Indiana University Press, 1993. 225 p.