Neferusobek
Neferusobek albo Sobekneferu (język egipski Sbk-nfrw - piękno/wspaniałość Sobeku) – władczyni starożytnego Egiptu z XII dynastii, z okresu Średniego Państwa. Panowała prawdopodobnie w latach 1798–1794 p.n.e.[1]
 Statua Sobekneferu, Muzeum Egipskie w Berlinie | |
| władczyni starożytnego Egiptu | |
| Okres |
od 1798 p.n.e. |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Ojciec | |
Rodzina
edytujByła córką Amenemhata III i nieznanej matki. Miała siostrę Neferuptah, którą prawdopodobnie ojcicec przygotowywał na swoją następczynię, jednakże ona umarła wcześniej.
Miała również brata bądź brata przyrodniowego Amenemhata IV[2], który był synem Amenemhata III i kobiety Hetepti. Relacje między Amenemhatem IV a Sobekneferu nie są pewne - możliwe, żę byli oni małżeństwem. Jednakże, w źródłach Sobekneferu nigdy nie posiada typowej dla żony faraońskiej tytulatury "Żony Króla" albo "Siostry Króla"[3].
Prawdopodobnie po śmierci ojca, a później następców i możliwych synów Amenemhata IV Sobekhotepa I i Sonbefa objęła regencję. Przejęcie przez nią władzy przypuszczalnie nie wywołało jakichkolwiek protestów i sprzeciwów. Jako pierwsza żeńska władczyni w historii Egiptu używała pełnej tytułatury faraońskiej[4].
Kobiecy aspekt rządów
edytujSobekneferu była jedną z niewielu kobiet, które panowały w Egipcie i pierwszą, która w swoich inskrypcjach używała pełnej tytulatury faraońskiej. Była także pierwszą spośród władców, której imię własne i faraońskie jest związane z bóstwem-krokodylem Sobekiem[5]. W swoich inskrypcjach Sobekneferu mówi w osobie żeńskiej; w kilku miejscach nazywa siebie 'córką Ra'[6]. Natomiast w swoich popiersiach łączy kobiece i męskie cechy.
W historii Starożytnego Egiptu było jeszcze kilka kobiet-władczyń. Już w czasach I dynastii Meritneit możliwie panowała jako regentka dla swojego syna[7]. W V dynastii również była królową-regentką Setibhor. Jej pomniki prawdopodobnie po jej śmierci były celowo niszczone[8].
Rządy
edytujJej rządy obecnie uważa się za próbę kontynuacji i ratowania ciągłości XII dynastii oraz przeciwstawienia się upadkowi państwowości w schyłkowym okresie Średniego Państwa, po rządach potężnych władców z początków dynastii. Ich działania reformatorskie i wielki wysiłek włożony w rozwój gospodarczy kraju przyniosły efekt odwrotny do zamierzonego i na tyle osłabiły państwo, iż doprowadziło to w końcu do jego upadku[potrzebny przypis].
Uważa się, że to ona dokończyła budowę świątyni grobowej Amenamhata III, zwanej przez Greków labiryntem[potrzebny przypis].
Świadectwa
edytujWspółczesne świadectwa archeologiczne
edytuj
Z racji swych krótkich rządów Neferusobek nie pozostawiła po sobie wielkich budowli ani licznych posągów, ani wielkiej ilości źródeł archeologicznych.
Podczas prac wykopaliskowych pod kierownictwem Williama Petriego w latach 1910–1911 na terenie Mazghuny, oddalonego około 5 kilometrów od Dahszur, odkryto pozostałości dwóch piramid, które w swej konstrukcji przypominały piramidę Amenemhata III. Jednakże zmiany i udoskonalenia w ich konstrukcji, szczególnie w sposobie zamknięcia komory grobowej, nasunęły przypuszczenie, że są one budowlami późniejszymi. Na tej podstawie wysunięto hipotezę, że są to piramidy: jedna Amenemhata IV, a druga Neferusobek.
Odkryto także graffito w nubijskiej fortecji Kumna, które opisuje zalew Nilu w wysokości 1,83 m podczas trzeciego roku jej rządów[9]. Znaleziono też cylinder z królewską pieczęcią i tytulaturą Sobekneferu, który obecnie się znajduje w kolekcji Muzeum Brytyjskiego[10].
Jeszcze jednym ze świadectw jest jej posąg, przechowywany obecnie w Luwrze, ukazujący tors królowej w kobiecej szacie, na której nosi ona męskie ubranie władcy, chustę nemes i faraońską przepaskę.
Świadectwa historyczne
edytuj
Imię królowej znajduje się na Liście Królów w Sakkarze, na Tablicy z Karnaku i w Kanonie Turyńskim To stanowi dowód na prawowitość jej władzy w opinii niektórych jej następców, głownie w czasach XIX dynstii. Natomiast nie ma wzmianki o Sobekneferu na Liście Królów z Abydos. Według Kanonu Turyńskiego jej panowanie trwało 3 lata, 10 miesięcy i 24 dni. Także o długości jej panowania wspomina znacznie późniejszy autor Maneton, zgodnie z którym jej rządy trwały 4 lata[11].
Lista z Abydos, sporządzona przez Ramzesa II również nie wspomina o innych "nieprawowitych" faraonach – Hatszepsut, Akhenatenie, Smenchkare, władcach hyksoskich itp. Może to być wskaźnikiem tego, kogo Ramzes II i jego poprzednik Seti I uważali za nieprawnych władców. Jednkaże powstaje pytanie, dlaczego w ww. Kanonie Turyńskim i Liście Królów z Karnaku, sporządzonych podczas rządów tegoż Ramzesa II, pojawia się imię Sobekneferu.
Tytulatura
edytuj| Królewski Protokół | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| serech lub Horusowe: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
| trl.: Mryt-Ra | |||||||||||||||
| tłum.: Ukochana-przez-Re | |||||||||||||||
| nebti lub Należący do Obu Pań: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
| trl.: Satsechem Nebettaui | |||||||||||||||
| tłum.: Córka-Mocy, Pani-Obu-Krajów | |||||||||||||||
| Złotego Horusa: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
| trl.: Dżedetchau | |||||||||||||||
| tłum.: Ustanowiona-dla-władzy | |||||||||||||||
| prenomen lub imię tronowe: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
| trl.: Sbk-kA-Ra | |||||||||||||||
| tłum.: Sobek-dusza-Re | |||||||||||||||
| nomen lub imię rodowe: | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
| trl.: Sbk-nfrw | |||||||||||||||
| tłum.: Piękność/wspaniałość-Sobka |
Przypisy
edytuj- ↑ Piotr Kotlarz, Początki państwowości, e-bookowo, 5 kwietnia 2022, ISBN 978-83-950839-1-4 [dostęp 2023-06-29] (pol.).
- ↑ Manetho, Aegyptiaca
- ↑ Zecchi 2010, s. 84
- ↑ Gillam 2001, s. 301
- ↑ Marco Zecchi, Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, [w:] Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice., 2010, s. 84-85, ISBN 978-88-6244-115-5.
- ↑ Gae Callender, The Middle Kingdom Renaissance (c. 2055–1650 BC), [w:] Ian Shaw (red.), The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 159, ISBN 978-0-19-815034-3.
- ↑ Kara Washington Cooney, When Women Ruled the World: Six Queens of Egypt, DC: National Geographic, 2018, s. 30, ISBN 978-1-4262-1977-1.
- ↑ Ann Macy Roth, Models of Authority : Hatshepsut's Predecessors in Power, [w:] Catharine Roehrig (red.), Hatshepsut From Queen to Pharaoh, New York: Metropolitan Museum of Art, 2005, s. 12, ISBN 1-58839-173-6.
- ↑ Hornung i inni, The Relative Chronology of the Middle Kingdom and the Hyksos Period (Dyns. 12-17), [w:] David Warburton (red.), Ancient Egyptian Chronology, wyd. Leiden: Brill, 2006, s.168–196, ISBN 978-90-04-11385-5.
- ↑ Flinders Petrie, Scarabs and Cylinders with names : illustrated by the Egyptian collection in University College, London., 1917, pl. XIV, OCLC 638808928.
- ↑ W.G. Waddell, Manetho, Ptolemy, Tetrabiblos with an English Translation, Eric Herbert (red.) Warmington (red.), 1964, s. 69, OCLC 610359927.
Bibliografia
edytuj- Gillam, Robyn, Sobekneferu [w]: The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, V. 3, red. Redford, Donald B, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-510234-5
- Nicolas Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, Adam Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518.
- Bogusław Kwiatkowski, Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044.
- Schneider Th., Leksykon faraonów, Kraków-Warszawa: PWN, 2001, ISBN 83-01-13479-8
- Zecchi, Marco,Sobek of Shedet : The Crocodile God in the Fayyum in the Dynastic Period, Studi sull'antico Egitto, Todi: Tau Editrice, ISBN 978-88-6244-115-5.