Niemieckie obozy jenieckie 1939–1945

W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli sieć około 12 tys. obozów i więzień, zarówno na terenie własnego kraju, jak i krajów podbitych. Do niewoli wzięli około 18 mln osób z 30 krajów. Część z nich była jeńcami wojennymi, osadzonymi w różnych obozach koncentracyjnych, bądź w specjalnych obozach jenieckich.

nieśmiertelnik noszony w oflagu; tu w Stalagu XIIA Limburg an der Lahn (Hesja)

1 marka,
pieniądz obozowy używany
w obozach jenieckich
2 marki 10 fenigów

Karta wyposażenia jeńca w Stalagu X B Sandbostel

Przejawy życia sportowego

Niemiecki system obozów jenieckich

• Kgf-Lager (Kriegsgefangenenlager) – obóz jeniecki
  • Frontstalag (Frontstammlager für Kriegsgefangene) – obóz frontowy
  • Dulag (Durchgangslager für Kriegsgefangene) – obóz przejściowy (filtracyjny)
    • Dulag Luft (Durchgangslager für kriegsgefangene Luftwaffenangehörige) – obóz przejściowy dla lotników
  • Oflag (Offizierslager für kriegsgefangene Offiziere) – dla oficerów
  • Stalag (Stammlager für kriegsgefangene Mannschaften und Unteroffiziere) – dla podoficerów i szeregowych
    • Stalag Luft (Stammlager für kriegsgefangene Luftwaffenangehörige) – dla podoficerów i szeregowych lotnictwa
  • Marlag (Marinekriegsgefangenenlager für Marineangehörige) – dla marynarzy
  • Milag (Marineinterniertenlager für Angehörige der Handelsmarine) – dla marynarzy marynarki handlowej
• szpitale jenieckie
  • Kgf-Laz (Lazarett für Kriegsgefangene) – szpital dla jeńców wojennych
  • Res-Laz (Reserve-Lazarett) – szpital rezerwowy
• dla osób cywilnych
  • Heilag (Heimkehrerlager) – przesiedlanych przez wojsko
  • Ilag (Internierungslager für Zivilpersonen) – internowanych przez wojsko

• Schattenlager (Lager ohne eigene Gefangenenunterkünfte) („obóz w cieniu”) obóz w którym nie wydzielono części dla jeńców wojennych
• Arb-Kdo (Arbeitskommando) – komando pracy

Nazewnictwo

Terytorium III Rzeszy zostało podzielone na Okręgi Wojskowe (Wehrkreis), którym podlegały także okręgowe dowództwa obozów jenieckich (Wehrmachtsauskunftstelle für Kriegerverluste und Kriegsgefangene).

Przykładowy zapis:

Oflag VII A Murnau

oznaczał:

obóz jeniecki dla oficerów (Oflag) utworzony jako pierwszy (A) w VII Okręgu Wojskowym (Bawaria) w miasteczku Murnau

Rozbudowane obozy jenieckie dodatkowo nosiły oznaczenia:

• H (Hauptlager) – obóz główny
  • N (Nebenlager) – podobozy
  • Z (Zweiglager) – podobozy

Lista obozów według podziału na wojskowe okręgi

Uwaga: W nawiasach podano lokalizację obozu na aktualnej mapie politycznej świata.

Okręg Wojskowy I

• Stalag I A Stablack
• Stalag I B Hohenstein (Polska)
• Stalag I C Heydekrug
• Stalag I D
• Stalag I E Prostki (Polska)
• Stalag I F Sudauen (Polska)
• Stalag Luft VI Silute/Heydekrug (Litwa)

Okręg Wojskowy II

Stalag II-B

Stalag II-B

• Stalag II A Neubrandenburg
• Stalag II B Hammerstein/Schlochau (Polska) (link (fr.))
• Stalag II C Greifswald
• Stalag II D Stargard/Pom. (Polska)
• Stalag II E Schwerin
• Stalag II H Raderitz (Polska)
• Stalag Luft I Barth (mapa)
• Stalag Luft II Litzmannstadt (Polska)
• Stalag Luft IV Gr. Tychow (Polska)
• Oflag II A Prenzlau
• Oflag II B Arnswalde (Polska)
• Oflag II C Woldenberg (Polska)
• Oflag II D Gross Born (Polska)
• Oflag II E Neubrandenburg

Okręg Wojskowy III

Karta zwolnienia jeńca ze Stalagu III A Luckenwalde

• Stalag III A Luckenwalde
• Stalag III B Fuerstenberg/Oder
• Stalag III C Alt-Drewitz (Polska)
• Stalag III D Berlin
• Oflag III A Luckenwalde
• Oflag III B Wehrmachtlager Tibor/Züllichau (Polska)
• Oflag III C Lübben/Spree

Okręg Wojskowy IV

• Stalag IV A Elsterhorst
• Stalag IV B Mühlberg/Elbe
• Stalag IV C Wistritz bei Teplitz
• Stalag IV D Torgau
• Stalag IV E Altenburg
• Stalag IV F Hartmannsdorf
• Stalag IV G Oschatz
• Oflag IV A Hohnstein
• Oflag IV B Königstein
• Oflag IV C Colditz
• Oflag IV D Elsterhorst

Okręg Wojskowy V

• Stalag V A Ludwigsburg
• Stalag V B Villingen
• Stalag V C Wildberg
• Stalag V D Strasburg
• Stalag Luft V Halle/Saale
• Oflag V A Weinsberg
• Oflag V B Biberach
• Oflag V C Wurzach

Okręg Wojskowy VI

• Stalag VI A Hemer/Iserlohn
• Stalag VI B Neu-Versen
• Stalag VI C Oberlangen/Emsland
• Stalag VI D Dortmund
• Stalag VI F Bocholt
• Stalag VI G Bonn-Duisdorf
• Stalag VI H Arnoldsweiler/Düren
• Stalag VI J S.A. Lager Fichtenhein/Krefeld i Dorsten
• Stalag VI K Senne
• Oflag VI A Soest
• Oflag VI B Dössel-Warburg
• Oflag VI C Eversheide/Osnabrück
• Oflag VI D Münster
• Oflag VI E Dorsten

Okręg Wojskowy VII

• Stalag VII A Moosburg
• Stalag VII B Memmingen
• Oflag VII Laufen
• Oflag VII A Murnau am Staffelsee
• Oflag VII B Eichstätt
• Oflag VII C Laufen
• Oflag VII D Tittmoning

Okręg Wojskowy VIII

• Stalag VIII A Görlitz (na terenie obecnego Zgorzelca – Polska)
• Stalag VIII B Lamsdorf (Polska)
• Stalag VIII C Sagan (Polska)
• Stalag VIII D Teschen (Czechy)
• Stalag VIII E Neuhammer
• Stalag VIII F Lamsdorf (Polska)
• Stalag Luft III Sagan (Polska) (mapa)
• Stalag Luft VIII B Lamsdorf (Polska)
• Oflag VIII A Kreuzburg/Oppeln (Polska)
• Oflag VIII B Silberberg (Polska)
• Oflag VIII C Juliusburg (Polska)
• Oflag VIII D/Tittmoning Castle
• Oflag VIII E Johannisbrunn
• Oflag VIII F Mährisch-Trübau
• Oflag VIII G Weidenau/Freiwaldau
• Oflag VIII H/H Oberlangendorf/Sternberg
• Oflag VIII H/Z Eulenberg/Roemerstadt
• Stalag Luft 7 Bankau (obecnie Bąków blisko Kluczborka, Polska)

Okręg Wojskowy IX

• Stalag IX A Ziegenhain
• Stalag IX B Wegscheide/Bad Orb
• Stalag IX C Bad Sulza
• Oflag IX A/H Burg Spangenberg
• Oflag IX A/Z Rotenburg an der Fulda
• Oflag IX B Weilburg/Lahn
• Oflag IX C Molsdorf obecnie dzielnica miasta Erfurt

Okręg Wojskowy X

• Stalag X A Schleswig
• Stalag X B Sandbostel
• Marlag und Milag Nord Sandbostel
• Stalag X C Nienburg (Weser)
• Stalag X D Wietzendorf
• Oflag X Hohensalza
• Oflag X A Itzehoe
• Oflag X B Nienburg (Weser)
• Oflag X C Lübeck
• Oflag X D Hamburg-Fischbeck

Okręg Wojskowy XI

• Stalag XI A Altengrabow
• Stalag XI B Fallingbostel
• Stalag XI C Bergen-Belsen
• Stalag Luft XI B
• Oflag XI A Osterode

Okręg Wojskowy XII

• Stalag XII A Limburg an der Lahn
• Stalag XII B Frankenthal/Palatinate
• Stalag XII C Wiebelsheim/Rhein
• Stalag XII D Trier/Petrisberg (Trèves)
• Stalag XII E Zambrów Metz
• Stalag XII F Forbach
• Oflag XII A Hadamar/Limburg an der Lahn
• Oflag XII B Mainz

Okręg Wojskowy XIII

Stalag w Norymberdze, zima 1939

• Stalag XIII A Bad Sulzbach
• Stalag XIII B Weiden/Oberpfalz
• Stalag XIII C Hammelburg/Mainfranken
• Stalag XIII D Nürnberg/Langwasser
• Oflag XIII A Nürnberg
• Oflag XIII B Hammelburg
• Oflag XIII D Nürnberg/Langwasser

Okręg Wojskowy XVII

• Stalag XVII A Kaisersteinbruch
• Stalag XVII B Krems-Gneixendorf, wcześniej używano nazwy: Dulag Gneixendorf
• Stalag XVII C Döllersheim, wcześniej nazywany: Dulag Döllersheim
• Stalag XVII D Pupping, początkowo obóz nosił nazwę Zweiglager Pupping, następnie zmienił nazwę na Stalag 237, Stalag 397 i ostatecznie Stalag 398 Pupping
• Oflag XVII A Edelbach

Okręg Wojskowy XVIII

• Stalag XVIII A Wolfsberg
• Stalag XVIII AZ Spittal
• Stalag XVIII B Oberdrauburg
• Stalag XVIII C Markt-Pongau
• Stalag XVIII D Maribor
• Oflag XVIII A Lienz/Drau
• Oflag XVIII B Wolfsberg/Kaernten
• Oflag XVIII C Spittal/Drau

Okręg Wojskowy XX

• Stalag XX A Thorn (Polska) (mapa)
• Stalag 312 Thorn (Polska), ten sam co powyżej
• Stalag XX B Marienburg (Polska) (mapa)
• Stalag XXI A Schildberg (Polska)
• Stalag XXI B Schubin (Polska)
• Stalag XXI B Thure (Polska)
• Stalag XXI C/H Wollstein (Polska)
• Stalag XXI C/Z Grätz
• Stalag XXI D Posen (Polska)
• Oflag XXI A Schokken (Polska)
• Oflag XXI B Schoken (Polska)
• Oflag XXI C Schubin/Schokken/Schildberg (Polska)
• Oflag XXI C/Z Grune bei Lissa (Polska)

Inne obozy

Pomnik jeńców Oflag 64 w Szubinie

• Oflag 6 Tost
• Oflag 52 Ebenrode
• Oflag 56 Prostki
• Oflag 57 Białystok
• Oflag 60 Schirwindt
• Oflag 63 Priekulė
• Oflag 64 Schubin
• Oflag 68 Sudauen (Polska)
• Oflag 79 Waggum, Braunschweig
• Stalag Luft Frankfurt am Main
• Stalag Luft S Sudauen (Polska)
• Stalag 56 Prostken (Polska)
• Stalag 302 Gross Born
• Stalag 307 Biała Podlaska (Polska)
• Stalag 307 Dęblin (Polska)
• Stalag 313 Czarne (Polska)
• Stalag 315 Przemyśl (Polska)
• Stalag 316 Białystok,
• Stalag 316 Wołkowysk (Polska)
• Stalag 319 Chełm (Polska)
• Stalag 323 Gross Born
• Stalag 324 w Grądach
• Stalag 324 w Łosośnie
• Stalag 325 Zamość (Polska)
• Stalag 325 Rawa Ruska (Ukraina)
• Stalag 327 Jarosław – Rymanów (Polska)
• Stalag 328 Lemberg (Ukraina)
• Stalag 331 Dłutowo (Polska)
• Stalag 333 Ostrów-Komorowo (Polska)
• Stalag 337 Baranowicze
• Stalag 342 Mołodeczno
• Stalag 343 Olita (Litwa)
• Stalag 344 Wilno
• Stalag 347 Rositten (Łotwa)
• Stalag 350 Ryga
• Stalag 351 Berkenbrugge (Polska)
• Stalag 351 Głębokie
• Stalag 352 Mińsk
• Stalag 357 Kopernikus Thorn (Polska)
• Stalag 359 Poniatowa (Polska)
• Stalag 366 Siedlce (Polska)
• Stalag 366 Kowno
• Stalag 369 Kobierzyn (Polska)
• Stalag 390 Dyneburg
• Stalag XX-A (301) Friesack, Wutzetz/Brandenburg (Niemcy)

Odnotowane fikcyjne obozy jenieckie

Obozy jenieckie z okresu II wojny światowej pojawiają się również w literaturze i filmach przygodowych. Część z nich są to jednostki stworzone tylko i wyłącznie na potrzeby scenariusza i nie mają nic wspólnego z faktami i historią. Są to m.in.

• Stalag 13 – miejsce akcji amerykańskiego sitcomu Hogan’s Heroes
• Stalag 17 – nazwa obozu i jednocześnie tytuł filmu z 1953 produkcji USA

Bibliografia

• Zygmunt Lietz: Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06814-3.

Linki zewnętrzne

• Wykaz obozów, oraz mapy rozmieszczenia okręgów militarnych (ang. • niem. • fr.)