Ołyka

Ołyka
	; Zamek Radziwiłłów
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Rejon	kiwerecki
Prawa miejskie	1564
Powierzchnia	4,91 km²
Populacja (2022); • liczba ludności	; 3032
Nr kierunkowy	+380 3365
Kod pocztowy	45263
	Położenie na mapie obwodu wołyńskiego Ołyka
	Położenie na mapie Ukrainy Ołyka
	50°43′N 25°49′E/50,716667 25,816667
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ołyka^[2] (ukr. Олика) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, w rejonie kiwereckim, do 1945^[3] w Polsce, w województwie wołyńskim, w powiecie łuckim, siedziba gminy Ołyka^[4].

Historia

Wzmiankowana była już w 1149. Niegdyś ruska osada, dawna stolica księstwa. Prawa miejskie otrzymała w 1654. Leży nad Putyłówką (dopływ Horynia), na wschód od Łucka.

Dawna rezydencja magnaterii polskiej. Należała do Kiszków, a od 1533 do Radziwiłłów. Od 1589 do 1939 stanowiła stolicę ordynacji Radziwiłłów.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[5]. W połowie XVI wieku zaczęli się tu osiedlać Żydzi^[6].

Ołykę spalili Kozacy w 1648, a po raz drugi pod dowództwem Iwana Bohuna w maju 1651, jednak właściciele niezwłocznie ją odbudowali, uzyskując w 1654 prawa miejskie. W XIX w. bogaciła się na handlu zbożem i drewnem.

Podczas I wojny światowej pod Ołyką wojska rosyjskie i austriackie stoczyły zaciekłą bitwę.

Rankiem 17 maja 1919 Ołyka została zajęta przez polskich ułanów pod dowództwem podpułkownika Sochaczewskiego^[7]. W 1920 miejsce walk Wojska Polskiego z bolszewikami.

Osobny artykuł: Bitwa pod Ołyką.

W II Rzeczypospolitej istniała wiejska gmina Ołyka. W latach 30. XX w. burmistrzem Ołyki był Zygmunt Czerwiński. W drugim tygodniu września 1939 w Zamku Radziwiłłów w Ołyce zatrzymał się ewakuujący się z Warszawy prezydent RP Ignacy Mościcki^[8].

We wrześniu 1939 Ołykę zajęła Armia Czerwona. Od 27 czerwca 1941 okupowana przez III Rzeszę. 3 lipca 1941 miejscowi Ukraińcy dokonali pogromu Żydów zabijając 11 osób^[9]. 13 marca 1942 w Ołyce Niemcy założyli getto dla ludności żydowskiej. W końcu lipca 1942 około 4,5 tys. Żydów – mieszkańców getta rozstrzelano w pobliżu wsi Czemeryn siłami niemieckiej i ukraińskiej policji^[10].

Osobny artykuł: Getto w Ołyce.

W 1943 Ołyka stanowiła schronienie dla polskich uchodźców z rzezi wołyńskiej. W Zamku Radziwiłłów razem z Niemcami bronili się przed atakami UPA. Mimo to z rąk ukraińskich nacjonalistów w Ołyce zginęło 87 Polaków. 3 stycznia 1944 załoga niemiecka wyjechała z Ołyki wycofując się przed nadciągającymi wojskami sowieckimi. 10 dni później ludność polską w liczbie około 300 osób ewakuowano do ośrodka samoobrony w Przebrażu^[11].

W połowie 1944 w mieście przechodzili szkolenie żołnierze 5 batalionu saperów z 4 Pomorskiej Dywizji Piechoty^[12].

W Ołyce zachowały się zabytki dawnej świetności miasta – obecnie wszystkie niemal w ruinie. Zgrupowane są wokół zadrzewionego placu, będącego niegdyś rynkiem miasta.

8 lipca 2018 Prezydent Andrzej Duda uczestniczył w uroczystościach na cmentarzu w Ołyce w ramach obchodów 75. rocznicy rzezi wołyńskiej^[13].

Zabytki

zamek Radziwiłłów, z XVI, XVII w.; w 1945 władze radzieckie umieściły w nim szpital psychiatryczny, co spowodowało rozległe zniszczenia zabytku;
kolegiata Świętej Trójcy, z XVII w.; ufundowana przez Albrychta Stanisława Radziwiłła, który został w niej pochowany. Kolegiata w stylu barokowym z rzeźbami apostołów i świętych dłuta wrocławskiego rzeźbiarza Melchiora Erlenberga. Świątynia uznawana była za najpiękniejszy polski kościół Wołynia. Po zamknięciu kolegiaty przez władze radzieckie zabytek stopniowo zaczął popadać w ruinę. Świątynia zamieniona została na stajnię dla miejscowego kołchozu. W 1991 ukraińskie władze przekazały kościół wspólnocie wiernych. Wówczas podjęto pierwsze prace zabezpieczające, powstrzymujące postępującą degradację. Od 2013 polska Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi szerokie prace restauratorsko-konserwatorskie finansowane ze środków przyznanych przez Kancelarię Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także z datków prywatnych darczyńców, zmierzające do przywrócenia zabytkowi dawnej świetności^[14].
kościół pw. św. św. Piotra i Pawła, z XVI w., dawniej kalwiński, obecnie parafialny rzymskokatolicki w dekanacie Łuck diecezji łuckiej;
brama miejska, z XVII w.
Wielka Synagoga, nieistniejąca drewniana bożnica^[15]

Ludzie związani z Ołyką

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Ołyką.

Zygmunt Chmielnicki (1891-1944) – polski ksiądz rzymskokatolicki, wikariusz generalny diecezji łuckiej, prałat-scholastyk Kolegiaty Świętej Trójcy w Ołyce,
Zygmunt Czerwiński (1885-1940) – ziemianin, urzędnik, burmistrz Ołyki, działacz społeczny, szambelan papieski, ofiara zbrodni katyńskiej
Jakub Ignacy Dederko – polski ksiądz katolicki, biskup miński
Albrycht Stanisław Radziwiłł – kanclerz wielki litewski od 1623, podkanclerzy litewski od 1619
Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko – książę, hetman polny litewski, marszałek nadworny litewski
Janusz Franciszek Radziwiłł – książę, senator II RP, polski polityk konserwatywny, XIII ordynat na Ołyce

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року. Державна служба статистики України. Київ, 2022(ukr.)
↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1934 r. o zmianie granic miasta Ołyki w powiecie łuckim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 16, poz. 127).
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. „Czasy Nowożytne”. 21, s. 163, 2008.
↑ Ołyka [online], Yad Vashem [dostęp 2023-08-09] (ang.).
↑ Михайло Ковальчук. Російсько-тульський загін Армії УНР: формування та бойовий шлях (квітень–травень 1919 р.). „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał”. 4 (541), s. 80–81, lipiec–sierpień 2018. (ukr.)
↑ J. Borowiec, H. Niemiec: Dzieje Polski w datach. Warszawa: Oficyna Wydaw.-Poligraf. "ADAM", 2005, s. 360.
↑ WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 583, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .
↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 687-688.
↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo..., op.cit., s. 584.
↑ 5 KRESOWY BATALION SAPERÓW [online], archiwum2019-17wbz.wp.mil.pl [dostęp 2023-10-08] .
↑ Duda na Wołyniu: nie może być mowy o żadnej zemście, jest mowa o bólu. na str. www.tvn24.pl
↑ Działalność // Fundacja Dziedzictwa Kulturowego [online], www.dziedzictwo.org [dostęp 2018-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-30] .
↑ Sergey R.S.R. Kravtsov Sergey R.S.R., A Synagogue in Olyka: Architecture and Legends, [w:] Jewishness: Expression, Identity and Representation, Simon J.S.J. Bronner (red.), t. 1, Jewish cultural studies, Liverpool: Liverpool University Press, 2008 (Jewish Cultural Studies), s. 59–65, ISBN 978-1-904113-45-4 .

Bibliografia

Złote gody w domu Radziwiłłów.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia z Ołyki
Ołyka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 527 .
Stanisław Tomkowicz: Ołyka (1922) w bibliotece Polona

[1] Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року. Державна служба статистики України. Київ, 2022(ukr.)

[2] Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).

[3] Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).

[4] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1934 r. o zmianie granic miasta Ołyki w powiecie łuckim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 16, poz. 127).

[5] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. „Czasy Nowożytne”. 21, s. 163, 2008.

[6] Ołyka [online], Yad Vashem [dostęp 2023-08-09] (ang.).

[7] Михайло Ковальчук. Російсько-тульський загін Армії УНР: формування та бойовий шлях (квітень–травень 1919 р.). „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał”. 4 (541), s. 80–81, lipiec–sierpień 2018. (ukr.)

[8] J. Borowiec, H. Niemiec: Dzieje Polski w datach. Warszawa: Oficyna Wydaw.-Poligraf. "ADAM", 2005, s. 360.

[9] WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 583, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .

[10] Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 687-688.

[11] Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo..., op.cit., s. 584.

[12] 5 KRESOWY BATALION SAPERÓW [online], archiwum2019-17wbz.wp.mil.pl [dostęp 2023-10-08] .

[13] Duda na Wołyniu: nie może być mowy o żadnej zemście, jest mowa o bólu. na str. www.tvn24.pl

[14] Działalność // Fundacja Dziedzictwa Kulturowego [online], www.dziedzictwo.org [dostęp 2018-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-30] .

[:02-15] Sergey R.S.R. Kravtsov Sergey R.S.R., A Synagogue in Olyka: Architecture and Legends, [w:] Jewishness: Expression, Identity and Representation, Simon J.S.J. Bronner (red.), t. 1, Jewish cultural studies, Liverpool: Liverpool University Press, 2008 (Jewish Cultural Studies), s. 59–65, ISBN 978-1-904113-45-4 .

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]