Order Wojskowy Świętego Henryka
Królewski Saski Order Wojskowy św. Henryka (niem. Königlich Sächsischer Militär St.Heinrichsorden) – w latach 1736–1919 najwyższe odznaczenie wojskowe Królestwa Saksonii, najstarszy i od 1807 drugi order w saskiej kolejności starszeństwa po Orderze Korony Rucianej, a przed powstałym w 1815 Orderem Zasługi Cywilnej[1][2][3].
 Awers i rewers Krzyża Kawalerskiego | |
 Gwiazda i oznaka Krzyża Wielkiego | |
 Baretka | |
| Ustanowiono | |
|---|---|
| Wycofano | |
| Dewiza |
VIRTUTI IN BELLO |
| Powyżej | |
| Poniżej | |
Obecnie istnieje jako order domowy linii albertyńskiej królewskiej dynastii Wettynów[4].
Jest najstarszym znanym niemieckim odznaczeniem wojennym[5].
Historia
edytujOrder ustanowiony został 7 listopada 1736 na zamku Hubertusburg przez króla Polski i elektora Saksonii Augusta III w dzień jego 40. urodzin i ku czci cesarza św. Henryka II, ostatniego władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego z dynastii saskiej. Przeznaczony był wyłącznie dla oficerów za niezwykłą waleczność na polu walki[3] lub za 50 lat wiernej służby. O pierwszych nadaniach nic nie wiadomo, nie było ich zapewne wiele, gdyż order popadł niejako w letarg aż do roku 1768, gdy został odnowiony przez następcę Augusta, regenta Ksawerego Wettyna[6].
Do 7 października 1807 nadawany był w jednej klasie, później w trzech klasach:
- Krzyż Wielki (Großkreuz),
- Komandor (Commandeur),
- Kawaler (Ritter)[2].
23 grudnia 1829 roku order został ponownie odnowiony przez króla Saksonii Antoniego, który nadał mu nowe statuty i zmienił wygląd insygniów. Order otrzymał cztery klasy:
- I klasa – Krzyż Wielki (dla generałów lejtnantów dowodzących korpusami),
- II klasa – Komandor I Klasy (dla generałów lejtnantów i generałów-majorów dowodzących brygadami w polu),
- III klasa – Komandor II Klasy (dla oficerów sztabowych),
- IV klasa – Kawaler[2].
17 marca 1796 dodano jako V klasę, połączony z orderem:
Liczba żyjących odznaczonych Krzyżem Wielkim (nie licząc aktualnie panującego króla jako wielkiego mistrza) była zawsze bardzo mała, np. w 1828 – sześciu[7], w 1837 – pięciu[8], w 1847 –żadnego[9], w 1857 – dwóch[10], w 1866 – jeden[11], w 1877 w spisie odznaczeń żadnych odznaczonych w żadnej klasie nie wymieniono[12].
Nie nadawany od 1918 jako odznaczenie państwowe i ostatecznie zniesiony 11 sierpnia 1919[13], przetrwał do 2012 jako order domowy[4], a do dzisiaj zarejestrowany związek historyczny w RFN[14].
Insygnia
edytujKrzyż orderu (różnej wielkości w różnych klasach) to złoty krzyż maltański z białymi brzegami, z podobizną św. Henryka w medalionie środkowym awersu, otoczoną napisem Fridericus Augustus D.G. Rex Saxoniae instauravit, i z saskim Herbem Rucianym w medalionie rewersu otoczonym dewizą orderu VIRTUTI IN BELLO (Męstwu na Wojnie). Między ramionami krzyża znajdują się zielone wianki ruciane. Ośmiopromienna złota gwiazda I i II klasy nosi na sobie awers krzyża otoczony dewizą orderu. Order noszony był na niebieskiej wstędze z żółtymi paskami po bokach, przy I klasie z prawego ramienia na lewy bok. Odznaki wszystkich klas zawieszone były na złotej koronie królewskiej.
Z orderem związany był dwuklasowy (złoty i srebrny) Medal Zasług Wojskowych (Militärverdienstmedaille) dla podoficerów i żołnierzy, ustanowiony w roku 1793 przez elektora Fryderyka Augusta I i noszony na wstążce orderu św. Henryka.
Wielcy Mistrzowie
edytuj- Fryderyk August Wettyn (1736–1763)
- Fryderyk Krystian Wettyn (1763)
- Fryderyk August I Wettyn (1763–1827)
- Antoni I Wettyn (1827–1836)
- Fryderyk August II Wettyn (1836–1854)
- Jan I Wettyn (1854–1873)
- Albert I Wettyn (1873–1902)
- Jerzy I Wettyn (1902–1904)
- Fryderyk August III Wettyn (1904–1932)
- Fryderyk Chrystian Wettyn (1932–1968)
- Maria Emanuel Wettyn (1968–2012)
- Albert Józef Wettyn (2012)
- Aleksander de Afif (od 2012)
Odznaczeni
edytujWśród polskich znanych odznaczonych znaleźli się m.in. wyróżnieni w roku ustanowienia orderu:
- ks. August Aleksander Czartoryski,
- ks. Jerzy Ignacy Lubomirski,
- ks. Aleksander Jakub Lubomirski,
- ks. Aleksander Józef Sułkowski[5],
- hr. Fryderyk August Rutowski[15],
a w 1815 krzyże komandorskie z gwiazdami otrzymali byli adiutanci saskiego króla:
- gen. Franciszek Paszkowski,
- gen. Kazimierz Turno[16].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: 1939, s. 456
- ↑ a b c d Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Lipsk: 1893, s. 438-441
- ↑ a b Robert Werlich: Orders and Decorations of all Nations. Waszyngton: 1963, s. 136-137
- ↑ a b Dynastic orders. [w:] Register of orders of chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry (2002) [on-line]. en. [dostęp 2016-05-24].
- ↑ a b Zbigniew Bocheński. Order św. Henryka z czasów Augusta III. „Broń i Barwa”. 1937, nr 7/8. s. 172-173 (30-31).
- ↑ Gustav Adolph Ackermann: Ordensbuch sämmtlicher in Europa blühender und erloschener Orden und Ehrenzeichen. Annaberg: 1855, s. 45-46
- ↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1828, s. 55-73
- ↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1837, s. 45-53
- ↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1847, s. 5-7
- ↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1857, s. 5-15
- ↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1866, s. 5-14
- ↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1877, s. 3-5
- ↑ Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).
- ↑ St.-Heinrichs-Orden. st-heinrichs-orden.von-sachsen.eu. [dostęp 2016-06-13]. (niem.).
- ↑ Marta Męclewska (oprac.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie, 2008, s. 151.
- ↑ Tadeusz Jeziorowski: The Napoleonic Orders. Ordery Napoleońskie. Warszawa 2018, s. 99