Organisation Gehlen
Organisation Gehlen (też OG i Org., pol. Organizacja Gehlena) – utworzona w czerwcu 1946 niemiecka agencja wywiadowcza pod przewodnictwem byłego szefa Abteilung Fremde Heere Ost (FHO) Reinharda Gehlena, przejęta 1 kwietnia 1956 przez RFN jako Bundesnachrichtendienst (BND). OG została zbudowana przez władze USA w amerykańskiej strefie okupacyjnej z niemieckiego personelu, by wykorzystać jego ekspertyzę wywiadowczą nt. ZSRR w zarysowującej się właśnie zimnej wojnie. Podobnie jak Gehlen, przeważająca większość pracowników pochodziła z FHO Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych Wehrmachtu. Pod koniec lat '40 Org. posiadała około 4000 członków. Jej siedzibą zaraz po założeniu był Camp King w Oberursel (Taunus), a później niegdysiejsze Reichssiedlung Rudolf Heß w Pullach pod Monachium. Od przeprowadzki 6 grudnia 1947 kwaterę, która stanowiła od 1956 do 2018 główną siedzibę BND, nazywano „Camp Nikolaus”.
Szef
edytujSzef Organizacji Gehlena i późniejszy pierwszy prezydent Bundesnachrichtendienst, Generalmajor Reinhard Gehlen, poddał się krótko po zakończeniu II wojny światowej armii USA i wstąpił do ich służby. Kilka miesięcy później zbudował Organizację na zlecenie i przy wsparciu amerykańskich władz okupacyjnych, pomagając przy tym w rozpoczęciu nowej kariery w młodej Republice Federalnej wielu swoim wcześniejszym współpracownikom z prowadzonej poprzednio przez niego przy sztabie generalnym Abteilung Fremde Heere Ost, dostarczającej danych i analiz sytuacji po stronie wroga na froncie wschodnim.
FHO Gehlena słynęła z systematycznej i dokładnie udokumentowanej drobiazgowej pracy, odróżniającej ją (wg Waltera Schellenberga) od innych niemieckich służb wywiadowczych czasów narodowego socjalizmu.
Powiązania z nazizmem
edytujGehlenowi udało się, choć sam temu zaprzecza[1], zwerbować do nowej służby sporą liczbę swoich jeszcze żyjących wcześniejszych współpracowników, gdyż często otrzymywali na nowym stanowisku nową tożsamość. Zatrudnieni zostali w dużej części wcześniejsi oficerowie SS, SD, Gestapo, a przede wszystkim Wehrmachtu. Przeprowadzone na początku lat 50. przez CIA śledztwo wykazało, że od 13 do 28 procent pracowników Organizacji Gehlena to byli członkowie NSDAP, z których od 5 do 8 procent to byli członkowie SS, SD albo SA[2]. W przybliżeniu pod koniec lat 40. około 400 pracowników zazwyczaj wysokiej rangi posiadało taką przeszłość. Jeszcze w latach 70. od 25 do 30 procent zatrudnionych w BND było niegdyś członkami tych organizacji.
Stworzyli oni służbę wywiadowczą początkowo bez nazwy, choć zwyczajowo zwaną „Organisation Gehlen”, w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Rząd USA był zainteresowany wiedzą specjalistyczną wywiadowców III Rzeszy, bo jego własne służby specjalne w tym czasie, gdy rozpoczynała się zimna wojna, nie dysponowały niemal żadną wiedzą o sowieckim wojsku. Obok wywiadu wojskowego i szpiegostwa przeciw sowieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech i innym państwom bloku wschodniego Organizacja Gehlena miała się też zajmować obroną przed „zagrożeniem komunistycznym” wewnątrz Niemiec Zachodnich.
W strukturach armii USA
edytujAmerykanie wykorzystali nową służbę wywiadowczą najpierw jako komórkę własnej armii. 1 lipca 1949 przejęła ją założona w 1947 r. CIA. Kierownikiem CIA w Pullach od listopada 1948 do 1956 r. był działający pod kryptonimem „Kent J. Marshall” James H. Critchfield. W tym czasie OG była finansowana przez USA roczną kwotą 1,5 mln dolarów amerykańskich[3]. Pierwszą ważną dla Amerykanów operacją Organizacji był wywiad radiowy Wojskowych Sił Powietrznych ZSRR podczas berlińskiego mostu powietrznego. Przemyt szpiegów i sabotażystów do Europy Wschodniej i ZSRR w znacznym stopniu nie odnosił w tym czasie powodzenia.
Operacja Hermes
edytujOd 1947 r. Gehlen rozpoczął ankietę pod kryptonimem „Aktion Hermes”[4] wśród 3,1 mln żołnierzy uwalnianych w tym czasie z sowieckich obozów jenieckich i innych osób powracających do Niemiec. Agenci OG obejmowali stałe stanowiska w obozach repatriacyjnych zachodnich stref i następnie RFN. Niemal każdy repatriant – tak żołnierz, jak i cywil – miał styczność z agentami, którzy go wypytywali o obozy, w których przebywał i o zakłady, w których pracował. Przede wszystkim agentów interesowali szpiedzy strony przeciwnej i kursanci Antify z sowieckich obozów. Tych, u których dopatrzono się komunistycznych wpływów, OG zapisywało w specjalnej kartotece jako potencjalnych wrogich agentów. Agenci Gehlena, prawie wyłącznie starzy koledzy z FHO, SS i Abwehry, uzyskali tym sposobem obszerną wiedzę ze sprawozdań z pierwszej ręki od ludzi, którzy wschód „poznali jak dotąd nikt z zachodu”[5][6].
Jefferson Adams precyzuje w 2009, że w późniejszym intensywnym badaniu repatriantów, których wstępne badanie wypadło obiecująco, agenci używali w stosunku do nich kryptonimu „Historisches Forschungsinstitut Wiesbaden”. Tematy priorytetowe obejmowały sowiecki przemysł, uzbrojenie, telekomunikację i postawę ludności względem władzy. Gdy agenci Gehlena stwierdzili podczas ankiety wyraźny wzrost produkcji czołgów i samolotów wojskowych w Związku Radzieckim po 1945, wywołało to niepokój wśród amerykańskich wojskowych, do których docierały wszystkie raporty.
W miarę jak strumień repatriantów się zmniejszał, miejsce Operacji Hermes zajmowała dywersja, przede wszystkim przeciwko Polsce, np. w 1952 r.[7] Dywersanci docierali do kraju docelowego przez Bałtyk.
Struktura
edytujCentrala OG w Pullach nosiła nazwę Generaldirektion (generalna dyrekcja). Podlegały jej liczne przedstawicielstwa generalne (Generalvertretungen)[8]:
- utworzona już w 1946 jako Agencja 114 (Dienststelle 114) GV L w Karlsruhe (kierunki wywiadu: aktywność komunistyczna, NRD, aktywny kontrwywiad w bloku wschodnim)
- GV B w Hamburgu i Bremie (kierunki wywiadu: NRD, marynarka wojenna)
- GV H w Darmstadt (kierunki: NRD, Polska, ZSRR)
- GV G w Monachium (kierunki: NRD, Bałkany)
- GV C w Söcking pod Monachium (kierunki: NRD, Austria, Czechosłowacja)
Przedstawicielstwa generalne (GV) dysponowały zamaskowanymi przedstawicielstwami rejonowymi (Bezirksvertretungen – BV), podprzedstawicielstwami (Untervertretungen – UV) do naboru, kształcenia i prowadzenia agentów, przygranicznymi filiami (Filialen) jako adresami kontaktowymi dla informatorów, a także samodzielnie działającymi grupami, często współpracowników zagranicznych, Sonderverbindungen – SV – związkami specjalnymi[9].
Często używano oddziałów firm dla zamaskowania działalności i tworzono w nich punkty kontaktowe OG. Filie firmy spedycyjnej Kuehne + Nagel w Bremie, Monachium i Bonn służyły za takie urzędy działalności agenturalnej.
Przejęcie przez RFN
edytujJuż w 1951 rozpoczęła się dyskusja nt. utworzenia jednej albo więcej służby wywiadu na poziomie federalnym[10]. Według raportu CIA nazwa „Bundesnachrichtendienst” została użyta po raz pierwszy w sierpniu i wrześniu 1952 w rozmowach w Urzędzie Kanclerza Federalnego. W tajnych rozmowach założycielskich, które odbyły się w biurze ówczesnego radcy ministerialnego Karla Gumbela, wzięli udział obok Hansa Globke i Reinharda Gehlena także współpracownicy Gehlena: Hans von Lossow, Horst Wendland i Werner Repenning[11]. Jednym z rezultatów tych rozmów była decyzja o rozpoczęciu od 1 kwietnia 1953 finansowania OG ze śródków RFN.[12] 1 kwietnia 1956, równocześnie z utworzeniem Bundeswehry, Organizacja Gehlena została przejęta wraz ze swoim szefem przez RFN i otrzymała nazwę „Bundesnachrichtendienst”.
Infiltracja służb wschodnich
edytujJuż w pierwszych latach istnienia Organizacji Gehlena sowieckie KGB zdołało umieścić w późniejszym BND „kreta” w osobie Heinza Felfe, którego wykryto dopiero w 1961 r. Jeszcze zanim wstąpił do OG w 1951, KGB wykorzystała przy werbunku Felfe jego uwikłanie w zbrodnie nazizmu.
Przypisy
edytuj- ↑ Zob. np.: Reinhard Gehlen: Der Dienst. Erinnerungen 1942–1971. Hase & Köhler, Mainz i in. 1971, ISBN 3-920324-01-3, s. 186: „Der Führung des Dienstes wurde von Sefton Delmer […] unterstellt, sie entziehe ehemalige Nazis und SS-Leute bewußt und planmäßig der Strafverfolgung.”.
- ↑ Biographic sketch on General Reinhard Gehlen (Akta CIA odtajnione w 2001). 1954-01-20. s. 12. [dostęp 2015-11-24]. Cytat: POB Figures of SS, SD & SA: 50 out of 600 ZIPPERites checked = 8% (ang.).
- ↑ James H. Critchfield: Partners at Creation. The Men Behind Postwar Germany’s Defense and Intelligence Establishments. Naval Institute Press, Annapolis MD 2003 ISBN 1-59114-136-2.
- ↑ Też „Operation Hermes”, por. Jefferson Adams: Historical Dictionary of German Intelligence. Scarecrow, Lanham (Maryland) 2009, ISBN 0-8108-5543-7, sub voce, s. 183.
- ↑ Według Hermann Zolling, Heinz Höhne: Pullach intern.
- ↑ Ten akapit wg.: Der Spiegel: Schnüffler ohne Nase. 24. April 1995; Pullach intern. odcinek 4, 5. April 1971 i Die Epochen des Verrats: Geschichte der Spionage. 1 stycznia 1996 – tylko 5 stron o operacji znajduje się w archiwum BND, teraz dostępne online w Bundesarchiv Koblenz (B 206/3104). Archiwalia niewątpliwie zostały mocno „dostosowane” przy przekazaniu do archiwum federalnego.
- ↑ Bundesarchiv Koblenz (B 206/3104): Organisation des Seegrenzschutzes. Aktion Hermes.
- ↑ Por. hasło Generalvertretung (GV). W: Jefferson Adams: Historical Dictionary of German Intelligence. Lanham 2009, s. 132.
- ↑ Armin Wagner, Matthias Uhl: BND contra Sowjetarmee. Westdeutsche Militärspionage in der DDR. Berlin 2008, s. 63f.
- ↑ Future Federal Military Security and Intelligence Agencies (CIA). 1951-11-12. [dostęp 2014-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-13)].
- ↑ Bundesnachrichtendienst (CIA). 1952-11-14. [dostęp 2014-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-13)].
- ↑ The Federal Chancellery (CIA). 1952-09-12. [dostęp 2014-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-13)].
Bibliografia
edytuj- Mary Ellen Reese: Organisation Gehlen. Der Kalte Krieg und der Aufbau des Deutschen Geheimdienstes. Rowohlt Verlag, Berlin 1992, ISBN 3-87134-033-2.
- Magnus Pahl/Gorch Pieken/Matthias Rogg (Hrsg.): Achtung Spione! Geheimdienste in Deutschland von 1945 bis 1956. Essays, Dresden (Sandstein Verlag) 2016. ISBN 978-3-95498-210-3.
- Gerhard Sälter: Phantome des Kalten Krieges. Die Organisation Gehlen und die Wiederbelebung des Gestapo-Feindbildes »Rote Kapelle«. Ch. Links, Berlin 2016, ISBN 978-3-86153-921-6. (Veröffentlichungen der Unabhängigen Historikerkommission zur Erforschung der Geschichte des Bundesnachrichtendienstes 1945–1968; Band 2)
- Agilolf Keßelring: Die Organisation Gehlen und die Neuformierung des Militärs in der Bundesrepublik, Berlin (Ch. Links) 2017. ISBN 978-3-86153-967-4.
- Klaus-Dietmar Henke: Geheime Dienste. Die politische Inlandsspionage der Organisation Gehlen 1946–1953. Ch. Links Verlag, Berlin 2018, ISBN 978-3-96289-023-0.
- Thomas Wolf: Die Entstehung des BND. Aufbau, Finanzierung, Kontrolle (= Veröffentlichungen der Unabhängigen Historikerkommission zur Erforschung der Geschichte des Bundesnachrichtendienstes 1945–1968; Band 9). Ch. Links Verlag, Berlin 2018, ISBN 978-3962890223.
- Bodo Hechelhammer: Der lange Schatten der Vergangenheit. Über den Umgang mit SS-Personal in der »Organisation Gehlen« und im Bundesnachrichtendienst in: Jan Erik Schulte, Michael Wildt (Hrsg.): Die SS nach 1945. Entschuldungsnarrative, populäre Mythen, europäische Erinnerungsdiskurse, V&R unipress Göttingen, 2018, ISBN 978-3-8471-0820-7.
Linki zewnętrzne
edytuj
- Deutscher Bundestag, 14. Wahlperiode: Berichte über landesverräterische Aktivitäten eines späteren Chefs des Bundesnachrichtendienstes. 3. czerwca 2002; Odpowiedź Rządu Federalnego na zapytanie posła Carstena Hübnera i frakcji PDS. Druk 14/9135 (plik PDF, 70 kB).
- Robert Baag: Das Erbe von „Fremde Heere Ost”. Vor 50 Jahren: Aus der „Organisation Gehlen” entsteht der Bundesnachrichtendienst (BND). W: Deutschlandfunk, 1. 2006.
- Frank Westenfelder: Alte Kameraden und kalte Krieger. Ex-Nazis zwischen Ost und West.