Wikipedia

Oset

rodzaj roślin
Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Oset (Carduus L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 92 gatunki[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Europę, Azję i Afrykę, z czego 5 rośnie naturalnie w Polsce. Przedstawiciele rodzaju rozprzestrzenieni zostali także na innych kontynentach, także w Polsce rosną dwa gatunki obce zadomowione i cztery przejściowo dziczejące.

Oset
Ilustracja
Oset zwisły
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

oset

Nazwa systematyczna
Carduus L.
Sp. Pl. 820. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Carduus nutans L.[3]

Synonimy
  • Clavena DC.
  • Clomium Adans.
  • Onopyxus Bubani
  • Orthocentron Cass.
  • Polycantha Hill
  • Pternix Hill[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Oset kędzierzawy

Znaczenie ekonomiczne roślin jest opisywane jako zasadniczo niekorzystne, ponieważ liczne gatunki rosną jako chwasty w uprawach ogrodowych i polowych, na plantacjach i pastwiskach[5]. Kwiatostany ostu zwisłego C. nutans zmacerowane w wodzie przez kilka godzin używano dla przyśpieszenia zsiadania się mleka i przy wyrobie sera. Pozbawione kolców łodygi, młode liście i dna koszyczków są jadalne. Zebrane wiosną, obrane łodygi ostu łopianowatego C. personata opisywane są jako jedno z najsmaczniejszych warzyw rosnących dziko w Europie Środkowej[6].

W języku potocznym nazwa „oset” jest stosowana także dla podobnych morfologicznie roślin należących do innych rodzajów.

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj
 
Oset nastroszony
 
Oset łopianowaty

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii) i Azję (bez części północno-wschodniej i południowo-wschodniej)[4], a poza tym północną Afrykę i góry w strefie międzyzwrotnikowej tego kontynentu. Najbardziej zróżnicowany jest w basenie Morza Śródziemnego[5][7]. W Europie rośnie 48 gatunków[7].

Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują w Ameryce Północnej (do szczególnie problematycznych w Stanach Zjednoczonych należy oset nastroszony C. acanthoides i oset włoski C. pycnocephalus)[7], w Ameryce Południowej, południowej Afryce, w Australii i na subkontynencie indyjskim[4].

Gatunki rodzime we florze Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej, druga według bazy taksonomicznej The Plants of the World (jeśli jest inna)

Gatunki introdukowane – zadomowione i przejściowo dziczejące w Polsce[8]

Morfologia

edytuj
 
Oset pagórkowy
 
Oset zwisły
Pokrój
Rośliny roczne, dwuletnie i rzadziej byliny osiągające do 2 m, rzadko do 4 m wysokości[9]. Pędy wzniesione, słabiej lub mocniej rozgałęzione, zwykle mniej lub bardziej owłosione, rzadko nagie, zawsze kolczaste, łodyga kolczasto oskrzydlona[9].
Liście
Skrętoległe, kolczaste (wyjątkiem o liściach bez kolców jest oset łopianowaty[5]), z nasadami zbiegającymi wzdłuż łodygi (dlatego jest ona oskrzydlona)[10]. Blaszka niepodzielona lub pierzastodzielna[10].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki tworzące się pojedynczo na szczytach pędów lub po kilka do 20 w gęstych skupieniach lub luźnych baldachogronach[9]. Okrywa koszyczków kulistawa do walcowatej[9], okryta licznymi, dachówkowato ułożonymi, lancetowatymi listkami, zwykle kolczasto zakończonymi[10]. Dno kwiatostanu pokryte szczecinkowatymi plewinkami. Wszystkie kwiaty jednakowe, obupłciowe, o koronie rurkowatej, głęboko podzielonej (łatki równowąskie[9]), purpurowej, czasem czerwonawej lub fioletowej. Pręciki o nitkach wolnych i owłosionych. Szyjka słupka na szczycie rozwidlona[10].
Owoce
Niełupki nagie, odwrotnie jajowate[10][5], na szczycie z drobnym, 5-łatkowym elajosomem (brak u ostu zwisłego[5]) oraz wieloszeregowym puchem kielichowym złożonym z nierozgałęzionych i szorstkich włosków[10].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w jej obrębie klasyfikowany do podrodziny Carduoideae, plemienia Cardueae i podplemienia Carduinae[11].

Wykaz gatunków[4]

Symbolika i nazewnictwo

edytuj
Osobny artykuł: Oset (potocznie).

Nazwa „oset” w polskim nazewnictwie potocznym używana jest do różnych kolczastych roślin, nie tylko z rodzaju Carduus, ale także ostrożeń, dziewięćsił czy popłoch. Ze względu na rozpowszechnienie, najbardziej prawdopodobne jest, że w literaturze nienaukowej nazwą tą opisany jest ostrożeń polny. Również w literaturze naukowej odwołującej się do nazewnictwa potocznego (np. z zakresu ziołolecznictwa) stosowanie tej nazwy i utożsamianie z rodzajem Carduus może być mylące. Przykładowo, zapisy o jadalnym oście z dużym prawdopodobieństwem dotyczą ostrożnia łąkowego lub warzywnego[12].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b c d e Carduus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-14].
  5. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 76. ISBN 978-3-540-31050-1.
  6. ↑ Łukasz Łuczaj, Dzikie rośliny jadalne Polski: przewodnik survivalowy, wyd. 2, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, ISBN 83-904633-6-9, OCLC 71833163.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 164, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 49, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d e David J. Keil: Carduus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-14].
  10. ↑ a b c d e f Bogumił Pawłowski, Jasiewicz Adam (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1971, s. 357-358.
  11. ↑ Genus Carduus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-14].
  12. ↑ Łukasz Łuczaj. Problemy taksonomiczne w polskich badaniach etnobotanicznych. „Lud”. 92, s. 43-64, 2008. (pol.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oset&oldid=72985420”
  NODES