Ostróg (miasto)
Ostróg[2] (ukr. Острог, Ostroh) – miasto na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, siedziba rejonu ostrogskiego, do 1945[3] w Polsce, w województwie wołyńskim, w powiecie zdołbunowskim, położone nad Horyniem, u ujścia Wilii.
 Zamek Ostrogskich | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Prawa miejskie |
1528 | ||||
| Powierzchnia |
10,9 km² | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3654 | ||||
| Kod pocztowy |
35800 – 35807 | ||||
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 50°20′N 26°31′E/50,333333 26,516667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Ostróg był gniazdem rodowym książąt Ostrogskich. Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim[4]. Miejsce pierwszych wręczeń Orderu Virtuti Militari.
Położenie
edytuj
Ostróg położony jest na Wyżynie Wołyńskiej. Historycznie przynależy do Wołynia. Najbliższymi dużymi miastami (min. 200 tys. mieszkańców) są:
| Łuck 110 km |
Równe 45 km |
|
| Lwów 220 km |
|
Żytomierz 170 km |
| Tarnopol 135 km |
Chmielnicki 125 km |
Winnica 210 km |
Historia
edytujStary gród ruski, wzmiankowany już w 1100 roku; od drugiej połowy XII wieku w Księstwie Wołyńskim; w XIV wieku był przedmiotem walk pomiędzy wojskami polskimi a litewskimi; 1386 przyłączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego; własność m.in. Ostrogskich, Zasławskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, Jabłonowskich, Dubieńskich.
W I Rzeczypospolitej
edytuj
W latach 1440–1442 książę Fedor Ostrogski ufundował w Ostrogu klasztor dominikanów i łaciński kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[6].
Od XV wieku w mieście znajdowało się skupisko Żydów. Była to jedna z 4 gmin żydowskich Wołynia, posiadających przedstawicieli w Sejmie Żydów Korony. Żydzi w XVI wieku zbudowali w mieście murowaną Wielką Synagogę z renesansową attyką. Wojewoda kijowski Konstanty Wasyl Ostrogski przebudował w stylu renesansowym zamek i bramy miejskie, a w 1579 roku została przez niego założona Akademia Ostrogska, dzięki czemu miasto na przełomie XVI i XVII wieku stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, do czasu zniszczenia Akademii przez Kozaków w latach 40. XVII wieku. W 1577 roku Iwan Fedorowicz założył Drukarnię Ostrogską. Pod jego kierownictwem zostały wydane następujące księgi: nowe wydanie „Bukwara” (1578), Nowy Testament z indeksem i Psałterz (1580), „Chronologia” Andrzeja Rymszy (1581), Biblia ostrogska (1581).
Książę wojewoda Ostrogski wystarał się też o prawa miejskie magdeburskie, które Ostróg otrzymał w 1585 roku. W II połowie XVI w. Ostróg był znaczącym ośrodkiem prawosławnym z dziewięcioma cerkwiami – Objawienia Pańskiego, św. Bazylego, św. Mikołaja (dwie świątynie tego wezwania), Zaśnięcia Matki Bożej, Zmartwychwstania Pańskiego, św. św. Borysa i Gleba, św. Jana, św. Onufrego oraz monasterem Trójcy Świętej. Fundatorem tejże wspólnoty był Konstanty Wasyl Ostrogski[7].
W XVII wieku od zachodu miasto otrzymało dodatkowe ziemne umocnienia z wałem, fosą i pięcioma bastionami.
W latach 1609–1753 Ostróg stał się ośrodkiem ordynacji założonej przez wojewodę wołyńskiego Janusza Ostrogskiego, który po przejściu, jako pierwszy z rodu, z prawosławia na katolicyzm sprowadził do miasta bernardynów. W mieście działała też szkoła braci polskich, w której uczył kaznodzieja Andrzej Węgierski, który we wrześniu 1622 r. został na synodzie w Ostrorogu ordynowany na diakona i katechetę kalwińskiego. W tym samym roku Anna Alojza Chodkiewicz wzniosła w Ostrogu kolegium jezuickie. W 1648 roku oraz w 1649 roku podczas powstania Chmielnickiego miasto i kolegium jezuickie zostały spalone przez Kozaków, a ludność katolicka wymordowana. Nastąpił upadek miasta. Ponowny pomyślny etap w historii miasta miał miejsce w XVIII wieku dzięki wysokiemu poziomowi tutejszej szkoły jezuickiej. Miasto wchodziło w skład dóbr wołyńskich księżnej Anny Jabłonowskiej[8].
W 1792 roku w czasie wojny z Rosją w mieście stacjonował książę Józef Poniatowski. Tydzień po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami w Ostrogu 25 czerwca 1792 roku po raz pierwszy w historii wręczono Ordery Virtuti Militari.
Okres zaborów
edytujOd 1793 roku w zaborze rosyjskim, siedziba powiatu ostrogskiego. W XIX wieku rozebrano kościół i klasztor jezuitów oraz kościół i klasztor karmelitów. Pod koniec XIX wieku miasto traciło na znaczeniu z uwagi na oddalenie od linii kolejowych. Liczyło wtedy około 8 tys. mieszkańców.
W II Rzeczypospolitej
edytuj
W latach 1919–1939 ponownie w granicach Polski, w ówczesnym pow. zdołbunowskim, w dawnym województwie wołyńskim. 7 lipca 1920 roku doszło pod miastem do starć pomiędzy wojskami polskimi gen. Wincentego Krajowskiego i bolszewickimi z 1 Armii Konnej Budionnego.
1 kwietnia 1927 roku do miasta włączono wsie Bielmaż, Krasnostaw, Tatarską Ulicę i osadę Kaukaz z gminy wiejskiej Chórów, a także nie należące do żadnej gminy osady Kidry i Karpaty[9].
Miasto było garnizonem macierzystym batalionu KOP „Ostróg” i 19 pułku Ułanów Wołyńskich. Ze względu na położenie Ostroga w strefie nadgranicznej, część miasta była dostępna tylko za okazaniem specjalnej przepustki.
Od 17 sierpnia 1934 do 17 września 1939 roku burmistrzem miasta był Stanisław Żurakowski[10].
Okupacja wojenna i rzeź wołyńska
edytujPodczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 zajęty przez ZSRR i włączony do Ukraińskiej SRR. W 1939 roku 10 500 Żydów (czyli około 61% mieszkańców) wywieziono na Syberię. Wywożono także Polaków.
W latach 1941–1944 Ostróg był pod okupacją niemiecką. Niemcy przystąpili do eksterminacji Żydów, których pozostało około 7 tysięcy. Łącznie w Ostrogu przeprowadzono 4 akcje eksterminacyjne, w których rozstrzelano 6,5 tysiąca Żydów miejscowych i z okolicznych wsi. Ostatnia masakra, 15 października 1942 roku, oznaczała likwidację getta powstałego 4 miesiące wcześniej[11].
Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku Ostróg stał się schronieniem dla polskich uciekinierów z eksterminowanych przez UPA wsi. Polacy mieli nadzieję na ochronę załogi niemieckiej i węgierskiej.
Po wycofaniu się Niemców i Węgrów z Ostroga oraz po wymarszu oddziału AK Franciszka Pukackiego „Gzymsa” na koncentrację sił 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty na początku stycznia 1944 roku, ludność polska w Ostrogu broniła się przed UPA przez dwa tygodnie w klasztorze i budynku więzienia. Duchowy przywódca Polaków, miejscowy proboszcz o. Remigiusz Kranc, organizował obronę i pomoc dla ludności polskiej. Pomagał mu pluton „Borszczówka” pod dowództwem Tadeusza Koblańskiego, który przybył do Ostroga, posiadał broń i doświadczenie bojowe. Ochronę zapewniał także oddział polskiej policji utworzony przez Niemców. Na cmentarzu rzymskokatolickim grzebano zwłoki zabitych przywiezione przez uchodźców; według obliczeń o. Kranca pochowano około 560 osób w 3 miesiące (na 1280 wiernych w parafii)[12]. W latach 1943–1945 ukraińscy nacjonaliści zamordowali w mieście ponad 118 Polaków[12].
Polacy oblężeni w Ostrogu złożyli broń w ręce Armii Czerwonej, która wkroczyła do miasta 5 lutego 1944. O. Remigiusz Kranc ofiarował wtedy okryty chwałą sztandar Armii Polskiej. Uroczyste przekazanie sztandaru w ręce zastępcy dowódcy AP w ZSRR gen. dywizji Karola Świerczewskiego odbyło się 17 IV 1944 roku. O. Remigiusz Kranc w nagrodę za patriotyczną i społeczną postawę został mianowany przez władze radzieckie zastępcą przewodniczącego MRN miasta Ostroga, a następnie zesłany na katorgę do łagrów Kołymy.
Okres powojenny
edytujW latach 1945–1991 miasto znajdowało się w Ukraińskiej SRR, następnie na Ukrainie.
Od 2005 r. Ostróg jest miastem partnerskim Sandomierza. Od 10 września 2005 r. również Bierunia.
Zabytki
edytuj
- ruiny zamku książąt Ostrogskich z XV w., XVI w., w tym monumentalna baszta z renesansową attyką
- cerkiew zamkowa Objawienia Pańskiego, pierwotnie gotycka z XVI w., po 1891 roku odbudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim; dzwonnica powstała w 1905 roku na miejscu dawnej bramy wjazdowej
- kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (początkowo dominikanów) (XV, XVII, XVIII wiek), XIX wiek
- fragment murów miejskich z XVI wieku
- klasztor i kościół kapucynów (XVIII wiek) – obecnie cerkiew pw. św. Teodora na terenie Uniwersytetu Narodowego Akademia Ostrogska
- kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (odbudowana w latach 90.XX wieku)
- Muzeum krajoznawcze
- Brama Łucka z XVI wieku – obecnie Muzeum Książki i Drukarstwa
- Brama Tatarska z XVI wieku
- Wielka Synagoga z XVII w., renesansowa
- cmentarz żydowski na ul. Papanina
- cmentarz tatarski
- dawny klasztor franciszkanów, obecnie klasztor prawosławny w Międzyrzeczu Ostrogskim, 3 km od Ostroga.
Niezachowane:
- kościół oo. jezuitów z 1624 r., fundacji Anny Chodkiewiczowej, zburzony w 1875 r.
- dwór Jabłonowskich z XVIII w.
- kościół i klasztor oo. karmelitów z 1779 r., rokokowy, zburzony w połowie XIX w.
- koszary KOP Batalionu Ostróg
- cmentarz rzymskokatolicki zniszczony z polecenia ukraińskich komunistów na przełomie lat 60–70. XX w. Na jego miejscu wybudowano stadion. Na cmentarzu pochowani byli m.in. Jan Latosz, polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, oraz Stanisław Kardaszewicz, polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga.
Przemysł
edytujPrzemysł spożywczy (mleczarski, cukrowniczy, rozlewnia wód mineralnych), materiałów budowlanych, fabryka mebli[13].
Osoby związane z Ostrogiem
edytuj
- Giacomo Briano – włoski architekt[14].
- Alma Kar (1903-1992) – polska tancerka, aktorka filmowa[15].
- Witold Józef Kowalów (ur. 1967) – ksiądz katolicki, publicysta i wydawca, proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Ostrogu[16].
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Ostrogu)
edytuj- Na polskiej liście Sprawiedliwych:
- Zofia Rozen[17]
- rodzina Szczawińskich, która udzieliła pomocy Linie Nusinow, Simie Rozliwker oraz Samuelowi Klepaczowi. W 1986 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Eugenii, Edwardowi, Adamowi Tadeuszowi Szczawińskim i Antoninie Tomaszewskiej z d. Szczawińskiej tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[18]
- Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:
- rodzina Borczakowskich (Mychajło i Jewdokija oraz ich córka Kławdija, po mężu Rudyk)[22][23][24][25]
Urodzeni w Ostrogu
edytuj- Anna Ciepielewska – polska aktorka filmowa i teatralna,
- Bolesław Drobiński – polski dowódca wojskowy, major pilot Wojska Polskiego
- Jerzy Gebert – polski radiowy dziennikarz sportowy
- Barbara (Grosser), imię świeckie: Wiera Grosser zd. Dubińska – polska mniszka prawosławna, przełożona monasteru Świętych Marty i Marii na górze Grabarce,
- Kazimierz Kardaszewicz – polski lekarz, generał brygady Wojska Polskiego,
- Witalij Kosowski – ukraiński piłkarz
- Bogusław Litwiniec – polski reżyser teatralny, działacz kulturalny, polityk, senator IV i V kadencji,
- Mirosława Lombardo – polska aktorka teatralna i filmowa,
- Elżbieta Ostrogska – polska magnatka,
- Konstanty Wasyl Ostrogski – ruski magnat, książę, wojewoda kijowski,
- Wołodymyr Salski – ukraiński wojskowy, generał armii Ukraińskiej Republiki Ludowej
- Filip Felicjan Szumborski – greckokatolicki duchowny, biskup unickiej diecezji chełmskiej w latach 1828–1851,
- Włodzimierz Tiunin – polski artysta malarz i pedagog.
Zmarli i pochowani
edytuj- Samuel Eidels – żydowski uczony, rabin, komentator talmudu,
- Stanisław Kardaszewicz – polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga,
- Jan Latosz – polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej,
- Michał Rychlicki – prawosławny duchowny, etatowy katecheta szkół miasta Ostroga w latach 1921–1939.
Miasta partnerskie
edytuj
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ http://db.ukrcensus.gov.ua/PXWEB2007/ukr/publ_new1/2022/zb_Сhuselnist.pdf
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 163.
- ↑ (fragment), 1571, wyd. 2Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna.
- ↑ Witold Józef Kowalów, Szkice z dziejów kościelnych Ostroga i okolicy, 2001, s. 11–12, ISBN 83-88863-02-9.
- ↑ S. Horin, Prawosławni monastyri na Wołyni u druhij połowyni XV – perszij połowyni XVI stolittia, [w:] red. J. Skarbek, Samoidentyfikacja mniejszości narodowych i religijnych w Europie Środkowo-Wschodniej. Problematyka atlasowa, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1998, ISBN 83-85854-34-7, s. 96–97.
- ↑ Janina Berger-Mayerowa, Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach: (działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej), w: Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Wydział 2, Historyczno-Filozoficzny. Tom 18, Zeszyt 1, Lwów 1937, s. 335.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1927 r. o zmianie granic gminy miejskiej Ostróg w powiecie zdołbunowskim, województwie wołyńskiem (Dz.U. z 1927 r. nr 8, poz. 65).
- ↑ Ks. Witold Józef Kowalów. Ostrogska Lista Katyńska. Mieszkańcy Ostroga i okolicy, którzy zginęli z rąk NKWD w Katyniu, Charkowie, Miednoje i innych miejscach kaźni. „Wołanie z Wołynia”, s. 40, nr 2 (93), marzec – kwiecień 2010. Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie / Diecezja łucka.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 706.
- ↑ a b Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 985–988, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ Ostróg, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-03].
- ↑ Brykowska Maria: Kościół Jezuitów w Łucku i architektura zakonu Jezuitów na Wołyniu i Podolu w 1. połowie XVII wieku [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej 1996. T. 2. s. 69. [dostęp 2017-06-20].
- ↑ Alma Kar – córka prawosławnego duchownego wkracza na salony [online], histmag.org [dostęp 2023-07-18].
- ↑ Redaktor naczelny “Wołania z Wołynia” ks. Witold Józef Kowalów obchodzi 30 lat kapłaństwa | CREDO [online], credo.pro [dostęp 2023-07-18].
- ↑ Rozen Zofia (Tomczak). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
- ↑ Historia pomocy – Rodzina Szczawińskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26].
- ↑ Zygadlo Feodor & Horpyna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
- ↑ Зигадло Федір. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-07-13]. (ukr.).
- ↑ Зигадло Горпина. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-08-07]. (ukr.).
- ↑ Borchakovsky Mikhail & Yevdokia ; Daughter: Borchakovskaya Klavdia. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
- ↑ Борчаковський Михайло. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-08-07]. (ukr.).
- ↑ Борчаковська Євдокія. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-08-07]. (ukr.).
- ↑ Рудик (Борчаковська) Клавдія. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-08-07]. (ukr.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Ostróg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 682.
- Wydawnictwo „Wołanie z Wołynia” – parafia rzymskokatolicka w Ostrogu
- Sowiecka mapa topograficzna.. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
- Zdjęcia z Ostroga
- Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona
