Wikipedia

Państwowa Inspekcja Sanitarna

instytucja kontrolująca i nadzorująca warunki higieny
Ten artykuł dotyczy jednego z rozwinięć skrótu PIS. Zobacz też: inne znaczenia tego skrótu.

Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS, zwyczajowa nazwa: sanepid) – wyspecjalizowana instytucja wykonująca zadania z zakresu zdrowia publicznego, poprzez sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia. Inspekcja gromadzi również m.in. dane epidemiologiczne dotyczące niektórych chorób oraz wydaje decyzje m.in. w zakresie chorób zawodowych.

Emblemat Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Zadania

edytuj

Państwowa Inspekcja Sanitarna, zgodnie z ustawą z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 416) jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

  • higieny środowiska,
  • higieny pracy w zakładach pracy,
  • higieny radiacyjnej,
  • higieny procesów nauczania i wychowania,
  • higieny wypoczynku i rekreacji,
  • zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku,
  • higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne

– w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.

Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Państwową Inspekcją Sanitarną kieruje Główny Inspektor Sanitarny jako centralny organ administracji rządowej, który wykonuje swoje zadania przy pomocy Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

Historia

edytuj

Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa

edytuj

W 1917 roku przy Departamencie Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego utworzono Referat Zdrowia Publicznego, który stopniowo został przekształcony w Dyrekcję Służby Zdrowia Publicznego. Zajmowała się ona zagadnieniami sanitarno-epidemiologicznymi, a w terenie te zagadnienia jako organy wykonawcze realizowały okręgowe i powiatowe urzędy zdrowia. W tych organach pracowali lekarze, którzy ukończyli specjalnie zorganizowane kursy[1].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku rozpoczęto tworzenie struktur odpowiedzialnych za bezpieczeństwo zdrowotne i życie ludzi, ważnych z uwagi na szalejące w powojennej Europie epidemie i zarazy oraz katastrofalną sytuację sanitarną na terenie nowo powstałego państwa polskiego.

W styczniu 1919 zostało powołane Ministerstwo Zdrowia Publicznego, do którego zadań należało między innymi zwalczanie chorób przewlekłych i zakaźnych. Instytucją, która w zamierzeniu swych twórców miała wspierać władze państwowe w realizacji celów sanitarno-epidemiologicznych, był powstały w listopadzie 1918 roku Państwowy Centralny Zakład Epidemiologiczny (PCZE) jako zakład badawczy i laboratorium zajmujące się metodami zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych u ludzi. Organizowanie zakładu trwało do 1921 roku i polegało na przejmowaniu przez rząd i łączeniu wszystkich istniejący w Warszawie oraz miastach prowincjonalnych zakładów badawczych mających związek z higieną. Po połączeniu ich, 7 września 1923 roku PCZE zostało przekształcone w Państwowy Zakład Higieny (PZH), który w swej działalności łączy zadania sanitarne z działalnością badawczą[1]. Do roku 1939 powstało 13 filii terenowych PZH, wspierających działalność laboratoryjną i naukową centrali.

Wraz z zapobieżeniem bezpośredniego zagrożenia wybuchu epidemii rozszerzył się katalog obszarów i działań w zakresie zdrowia publicznego – do tradycyjnych zagadnień profilaktyki i diagnostyki kontroli chorób zakaźnych, produkcji szczepionek i surowic dołączyły również zagadnienia z zakresu higieny pracy, kontroli leków, higieny żywności i żywienia czy jakości wody do picia[1].

II wojna światowa to czas spadku poziomu bezpieczeństwa ludności w zakresie sanitarno-epidemiologicznym oraz degradacja i wyniszczanie istniejących już instytucji. Zakończenie wojny to również czas wyzwań dla bezpieczeństwa sanitarnego ludzi z uwagi na epidemie tyfusu, błonicy czy czerwonki, brak leków i szczepionek oraz tworzenie się dużych, sztucznych skupisk ludzi związanych z migracjami i wysiedleniami.

Polska Ludowa

edytuj

Powstałe w 1945 roku Ministerstwo Zdrowia opierało się na działalności doraźnej wykonywanej przez tak zwane Kolumny Sanitarne, które odpowiadały za akcje przeciwepidemiczne na poziomie regionalnym i lokalnym, prowadzące do ograniczania szerzenia się chorób zakaźnych i zwalczania ognisk już istniejących. Wraz z postępującą normalizacją sytuacji w kraju oraz odbudową, zmieniły się również struktury i charakter instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo sanitarne. Znaczne zmiany nastąpiły w roku 1952, kiedy to ostatecznie na szczeblu wojewódzkim wykształciły się wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne (wraz z powstającymi również stacjami powiatowymi). Ich zadaniem był nadzór bieżący i akcje sanitarno-porządkowe.

Państwową Inspekcję Sanitarną (PIS) utworzono na podstawie Dekretu z dnia 14 sierpnia 1954 r. Nowa struktura posiadała kompetencje w zakresie nadzoru zapobiegawczego, profilaktyki i zwalczania chorób zakaźnych i zawodowych oraz bieżącego i popularyzowania zasad higieny oraz zapobiegania chorobom[2][3].

Organami nowo powstałej instytucji zostali inspektorzy sanitarni na szczeblu: wojewódzkim (w tym odrębni dla Warszawy i Łodzi – miast na prawach województwa), powiatowym oraz miejskim (dla miast na prawach powiatu), dzielnicowym (gdy miasto podzielono na dzielnice) i portowym, podporządkowani głównemu inspektorowi sanitarnemu (w randze zastępcy Ministra Zdrowia do spraw sanitarno-epidemiologicznych) odpowiedzialnemu przed Ministerstwem Zdrowia[2]. Organy te posiadały kompetencje i obowiązki na niespotykaną dotychczas skalę, będąc odpowiedzialne za bieżący i zapobiegawczy nadzór sanitarny, zapobieganie chorobom zakaźnym i popularyzowanie zasad higieny.

W 1975 r. przeprowadzono reformę administracyjną, która zniosła powiaty i utworzyła 49 województw. Strukturę PIS dostosowano do nowej siatki administracyjnej poprzez zastąpienie powiatowych, miejskich i dzielnicowych inspektorów sanitarnych przez inspektorów terenowych[4], a rozporządzeniem ustalono siedziby i terytorialny zakres działania poszczególnych terenowych inspektorów sanitarnych[5].

W 1975, 1986 i 1996 r. nowymi rozporządzeniami zmodyfikowano zakres działania poszczególnych inspektorów terenowych[6][7][8]. Również w 1996 r. zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej stacje wojewódzkie, terenowe i portowe stały się oddzielnymi jednostkami budżetowymi, bowiem wcześniej stacje terenowe były placówkami zamiejscowymi stacji wojewódzkich[9].

Współczesność

edytuj

W związku z reformą administracyjną tworzącą powiaty oraz 16 dużych województw zmieniono strukturę PIS, której zadania mieli odtąd wykonywać inspektorzy wojewódzcy, powiatowi, portowi i kolejowi – przy czym organy na szczeblu wojewódzkim i powiatowym zostały włączone w skład administracji zespolonej, odpowiednio województwa i powiatu. Wówczas też z nazwy inspekcji usunięto słowo „państwowa”[10]. Od 1 stycznia 2001 r. zniesiono kolejowe stacje sanitarno-epidemiologiczne i włączono je do stacji powiatowych[11]. 1 stycznia kolejnego roku wyłączono organy inspekcji sanitarnej z wojewódzkiej administracji zespolonej, zlikwidowano stacje portowe i utworzono stacje graniczne[12].

Kilka miesięcy później inspekcji przywrócono w nazwie słowo „państwowa”, podporządkowano inspektora wojewódzkiego głównemu inspektorowi, a inspektorów powiatowych i granicznych podporządkowano inspektorowi wojewódzkiemu[13]. Od 1 kwietnia 2009 r. PIS ponownie funkcjonuje w województwach i w powiatach jako część zespolonej administracji, natomiast inspektorzy graniczni nadal podlegają głównemu inspektorowi[14].

W związku z pandemią w 2020 roku podjęto informatyzację Inspekcji, dostarczono 2000 komputerów i 4000 smartfonów[15].

Organizacja

edytuj

Struktura organizacyjna

edytuj

Państwowa Inspekcja Sanitarna ma struktury centralne i terenowe. Organem centralnym, kierującym PIS, jest Główny Inspektor Sanitarny, będący centralnym organem administracji rządowej. Działa on od 1 stycznia 2000[16]. Swoje zadania wykonuje przy pomocy Głównego Inspektoratu Sanitarnego, centralnego urzędu administracji rządowej[17].

Terenowymi organami PIS są państwowi inspektorzy sanitarni, pod kierunkiem których działają stacje sanitarno-epidemiologiczne. Stacje te posiadają status prawny podmiotu leczniczego działającego w formie zakładu opieki zdrowotnej:

  • w województwach działają państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni (organy rządowej administracji zespolonej w województwie), którzy kierują wojewódzkimi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi[18],
  • w powiatach działają państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni (organy rządowej administracji zespolonej w powiecie), którzy kierują powiatowymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi[19],
  • inspekcję obszarów przejść granicznych, portów lotniczych i morskich oraz jednostek pływających na obszarze wód terytorialnych wykonują państwowi graniczni inspektorzy sanitarni (organy administracji niezespolonej, a nadzór merytoryczny sprawuje właściwy miejscowo Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny), którzy kierują granicznymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi[20].

Kierownictwo GIS[21]

edytuj
  • Paweł Grzesiowski – Główny Inspektor Sanitarny od 17 czerwca 2024[22]
  • Izabela Kucharska – zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego od 25 września 2015
  • vacat – zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego
  • Adam Tokarczyk – dyrektor generalny

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Agnieszka Lorenc, Grażyna Tokarska, Struktura organizacyjna i zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej, [w:] Maran Sygit, Andrzej Wojtyła (red.), Teoria i praktyka działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi, Zielona Góra: Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego w Zielonej Górze, 2008, s. 16-17, ISBN 978-83-923847-7-9.
  2. ↑ a b Dz.U. z 1954 r. nr 37, poz. 160.
  3. ↑ Historia [online], www.psse.bialystok.pl [dostęp 2017-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-10].
  4. ↑ Art. 11 ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 26 listopada 1975 r. w sprawie siedzib i terytorialnego zakresu działania państwowych, terenowych i portowych inspektorów sanitarnych (Dz.U. z 1975 r. nr 41, poz. 215).
  6. ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 28 czerwca 1978 r. w sprawie siedzib i terytorialnego zakresu działania państwowych terenowych i portowych inspektorów sanitarnych (Dz.U. z 1978 r. nr 17, poz. 77).
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 6 czerwca 1986 r. w sprawie określenia terytorialnego zakresu działania oraz siedzib państwowych terenowych i portowych inspektorów sanitarnych (Dz.U. z 1986 r. nr 25, poz. 125).
  8. ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 grudnia 1996 r. w sprawie określenia terytorialnego zakresu działania oraz siedzib państwowych terenowych i portowych inspektorów sanitarnych (Dz.U. z 1996 r. nr 154, poz. 755).
  9. ↑ M.P. z 1996 r. nr 83, poz. 727.
  10. ↑ Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. z 1998 r. nr 106, poz. 668).
  11. ↑ Ustawa z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz.U. z 2000 r. nr 12, poz. 136).
  12. ↑ Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy o Inspekcji Sanitarnej oraz niektórych ustaw (Dz.U. z 2001 r. nr 128, poz. 1407).
  13. ↑ Ustawa z dnia 1 marca 2002 r. o zmianie ustawy o Inspekcji Sanitarnej oraz zmianie innych ustaw (Dz.U. z 2002 r. nr 37, poz. 329).
  14. ↑ Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze zmianami w organizacji i podziale zadań administracji publicznej w województwie (Dz.U. z 2009 r. nr 92, poz. 753).
  15. ↑ Kamil Turecki, Pandemia obnażyła braki, choć budżet na sanepidy jest największy od lat [online], Onet.pl, 16 października 2020 [dostęp 2024-02-18] (pol.).
  16. ↑ Od momentu wejścia w życie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 1999 w sprawie nadania statutu Głównemu Inspektoratowi Sanitarnemu (Dz.U. z 1999 r. nr 111, poz. 1315). Rozporządzenie to zostało zastąpione rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 lipca 2010 r. w sprawie nadania statutu Głównemu Inspektoratowi Sanitarnemu.
  17. ↑ Główny Inspektorat Sanitarny [online], gis.gov.pl [dostęp 2016-04-23].
  18. ↑ Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny [online], gis.gov.pl [dostęp 2016-04-24].
  19. ↑ Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny [online], gis.gov.pl [dostęp 2016-04-24].
  20. ↑ Państwowy Graniczny Inspektor Sanitarny [online], gis.gov.pl [dostęp 2016-04-24].
  21. ↑ Kierownictwo [online], gov.pl/web/gis [dostęp 2024-07-19].
  22. ↑ Dr n. med. Paweł Grzesiowski powołany na stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego [online], gov.pl [dostęp 2024-06-18].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Państwowa_Inspekcja_Sanitarna&oldid=74356824”
  NODES
admin 16
INTERN 1