Pierwouste

Pierwouste
	Protostomia
	Grobben, 1908
	; Pijawka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podkrólestwo	tkankowce właściwe
Infrakrólestwo	dwubocznie symetryczne
(bez rangi)	pierwouste
Synonimy
	Gastroneuralia;
	Gastroneuralia;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pierwouste, pragębowce, pierwogębe (Protostomia) – klad zwierząt dwubocznie symetrycznych, u których w rozwoju embrionalnym nie wytwarza się wtórny otwór gębowy, a otwór prowadzący do jamy gastruli (pragęba) staje się w rozwoju osobniczym właściwym otworem gębowym^[2]. Grupa przeciwstawiana wtóroustym (Deuterostomia), z którymi tworzą dwie ewolucyjne linie wielokomórkowych zwierząt trójwarstwowych (Triploblastica) i dwubocznie symetrycznych (Bilateria). Podział zwierząt zaliczanych do Bilateria na pierwouste i wtórouste wprowadził Karl Grobben w 1908 roku.

Rozwój zarodkowy

Pierwouste różnią się od wtóroustych^[3]:

pierwszym podziałem zapłodnionego jaja i bruzdkowaniem,
przeznaczeniem pragęby,
sposobem powstawania mezodermy (jeśli istnieje w danej grupie).

U pierwoustych wrzeciono podziałowe trzeciego podziału podczas bruzdkowania ustawia się skośnie do długiej osi blastomerów, na skutek czego małe blastomery leżą na granicach dużych. Pragęba przemieszcza się na płaszczyznę równikową zarodka i powstaje z niej otwór gębowy, a po przeciwnej stronie przez zagłębienie ektodermy powstaje odbyt. Mezoderma tworzy się w wyniku podziału komórek, które migrują i ustawiają się między ektodermą i endodermą.

Różnice pomiędzy Protostomia i Deuterostomia na etapie rozwoju zarodkowego^[3]:

Stadium rozwojowe	Protostomia (pierwouste)	Deuterostomia (wtórouste)
bruzdkowanie	spiralne	promieniste
przekształcenie blastoporu (pragęby)	gęba	odbyt
mezoderma	wczesna determinacja	oddzielenie się woreczków mezodermalnych od górnej części prajelita
jama ciała	schizoceliczna	enteroceliczna

Systematyka

W tradycyjnej klasyfikacji biologicznej do pierwoustych zaliczana była większość typów zwierząt bezkręgowych^[4]:

płazińce (Platyhelminthes)
wstężnice (Nemertea)
szczękogębe (Gnathostomulida)
wrotki (Rotifera)
brzuchorzęski (Gastrotricha)
ryjkogłowy (Kinorhyncha)
kolczugowce (Loricifera)
nicienie (Nematoda)
nitnikowce (Nematomorpha)
kolcogłowy (Acanthocephala)
kielichowate (Kamptozoa)
pierścienice (Annelida)
niezmogowce (Priapulida)
sikwiaki (Sipuncula)
szczetnice (Echiura)
stawonogi (Arthropoda)
pazurnice (Onychophora)
wrzęchy (Pentastomida)
niesporczaki (Tardigrada)
mięczaki (Mollusca)
kryzelnice (Phoronida)
mszywioły (Bryozoa)
ramienionogi (Brachiopoda)

Pod koniec XX w. przedstawiono hipotezy podziału pierwoustych na:

Lophotrochozoa – lofotrochorowce
Ecdysozoa – wylinkowce

Przypisy

↑ Protostomia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984. ISBN 83-214-0428-6.
↑ ^a ^b Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.
↑ Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.

[itis-1] Protostomia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984. ISBN 83-214-0428-6.

[Moore-3] Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.

[4] Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.

[2]

[1]

[3]

[4]