Piotr Artomiusz
Piotr Artomiusz, inne formy nazwiska: Artomius; Krzesichleb, (ur. 26 lipca 1552 w Grodzisku Wielkopolskim, zm. 2 sierpnia 1609 w Toruniu) – toruński teolog i kaznodzieja luterański, pisarz religijny i autor kancjonału.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
26 lipca 1552 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
2 sierpnia 1609 |
| Narodowość |
polska |
| Język |
polski |
| Alma Mater |
uniwersytet w Wittenberdze |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
Życiorys
edytujUrodził się w Grodzisku Wielkopolskim w rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec, Łukasz Krzesichleb, był szewcem i ławnikiem miejskim. Zgodnie z renesansowym zwyczajem przybrał sobie nazwisko na modłę antyczną. Uczęszczał do szkoły w rodzinnym Grodzisku. W roku 1573 był nauczycielem domowym Ostrorogów. Dzięki ich wsparciu wyjechał za granicę, a w roku 1577 rozpoczął (wpisany w poczet studentów) studia uniwersyteckie w Wittenberdze, będącej wówczas głównym centrum szerzenia reformacji. Po powrocie do Polski (1578) rozpoczął działalność jako kaznodzieja kościoła ewangelickiego w Warszawie. Trzy lata później (1581), po zburzeniu zboru i zakazie nabożeństw ewangelickich w obrębie miasta, przeniósł się do Węgrowa. W roku 1584 zamieszkał w Kryłowie. Dwa lata później (1586) został powołany na kaznodzieję w toruńskim kościele Najświętszej Maryi Panny i aż do śmierci był związany z tym miastem. Miał umiarkowane poglądy teologiczne, był zwolennikiem zgody sandomierskiej z roku 1570, był podejrzewany o sprzyjanie i współpracę z kalwinami (rzeczywiście Artomiusz współpracował z kalwinami). W roku 1585 objął stanowisko seniora dystryktu bełskiego. Rok później (1586) wyjechał do Torunia, gdzie do końca życia pełnił urząd polskiego kaznodziei. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego[1]. Zmarł 2 sierpnia 1609 w Toruniu, w wieku 57 lat.
Twórczość
edytujArtomiusz był znanym pisarzem religijnym posługującym się polszczyzną renesansową oraz pedagogiem związanym z Gimnazjum Akademickim w Toruniu. Pisał liczne panegiryki, kazania, utwory religijne, pieśni kościelne. Najważniejszym jego dziełem był kancjonał w języku polskim wydany w 1587, zatytułowany Cantional albo Pieśni Duchowne z Pisma Ś. ku czci a chwale P. Bogu sporządzone. Do lat 20. XVIII wieku doczekał się 11 dalszych wydań i przeróbek. Kancjonały Artomiusza odegrały znaczą rolę w dziejach ewangelickiego piśmiennictwa religijnego i muzyki staropolskiej. W ramach prac nad podręcznikami dla toruńskiego gimnazjum wydał w 1591 słownik łacińsko-niemiecki-polski zatytułowany Nomenclator selectissimas rerum appelationes tribus linguis Latina, Germanica, Polonica explicatas indicans in usum scholarum Borussiacarum et Polonorum, który był przeróbką łacińsko-niemieckiego słownika Johanna Bibera. Trójjęzyczny Nomenclator był najczęściej wznawianym słownikiem polskim w XVII wieku, ale większość edycji podpisana była fałszywie nazwiskiem Murmeliusza[2]. Najważniejsze jego dzieła:
- Cantional, to jest pieśni chrześcijańskie, Toruń 1578, drukarnia A. Coteniusz; wyd. następne: pt. Cantional albo Pieśni duchowne, Toruń 1587; Toruń 1596; Toruń 1601; Toruń 1620; Toruń 1638; Gdańsk 1640; Gdańsk 1647; Toruń 1648; Toruń 1672; Toruń 1697 (2 edycje); Lipsk 1728. Jeden utwór przedr.: Śpiewnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa 1956, nr 258
- Thanatomachia, to jest bój ze śmiercią, Toruń 1600, drukarnia A. Coteniusz
- Posłanije do Simona erietika Budnogo; wyd. w: P. Gildebrandt: Pamiatniki polemiczeskoj litieratury w Zapadnoj Rusi, "Russkaja Istoriczeskaja Bibliotieka" t. 4 (1878).
Przypisy
edytuj- ↑ https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/2532/1/Studia_Podlaskie_12_Guzowski.pdf
- ↑ Por. W Gruszczyński, Wokabularze ryskie na tle XVI- i XVII-wiecznej leksykografii polskiej, Warszawa 2000, s. 67-74.
Bibliografia
edytuj- Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 43-44
- Wybitni ludzie dawnego Torunia, Warszawa-Poznań-Toruń 1982, s. 45-49
- T. 2: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964, s. 10-11.
- Joanna Kamper-Warejko, Pieśni pasyjne i wielkanocne w kancjonale Piotra Artomiusza (Toruń 1601), Toruń: Towarzystwo Naukowe, 2006, ISBN 83-87639-86-9, OCLC 169658188.
- Literatura uzupełniająca
- Marja Sipayłłówna, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 168–169. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0
- E. Oloff: Polnische Liedergeschichte..., Gdańsk 1744, s. 9-21
- M. Wiszniewski: Historia literatury polskiej t. 6, Kraków 1844, s. 514; t. 9, Kraków 1857, s. 72
- W. A. Maciejowski: Piśmiennictwo polskie t. 3, Warszawa 1852, s. 373-374
- K. Mecherzyński: Historia wymowy w Polsce t. 2, Kraków 1858, s. 488-489; także pt. Historia wymowy kaznodziejskiej w Polsce, Kraków 1864
- K. Wł. Wójcicki: Artomius (Piotr), "Encyklopedia powszechna" Orgelbranda, t. 2 (1860)
- B. Erzepki: Wiadomość bibliograficzna o nieznanym kazaniu P. Artomiusza w Toruniu wydanym r. 1593, "Dziennik Poznański" 1884 nr 25
- B. Erzepki: Nowy przyczynek do bibliografii pism P. Artomiusa, "Dziennik Poznański" 1884 nr
- Artomiusz Piotr, "Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana" t. 5 (1891)
- T. Grabowski: Literatura luterska w Polsce wieku XVI, Poznań 1920.