Plac św. Jana w Sanoku
Plac św. Jana w Sanoku – kwadratowy plac w centrum Sanoka.
 Widok od strony Rynku. Po lewej Zajazd przy ul. Zamkowej 2 i willa Zaleskich. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Sanoka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°33′40,3″N 22°12′29,0″E/49,561194 22,208056
| |
Historia
edytujPlac położony jest w centrum Sanoka, w dzielnicy Śródmieście[1], granicząc od południa z rynkiem oraz od północnego zachodu z ulicą Zamkową. Południową pierzeję placu stanowi kamienica przy ul. Rynek 14, północną łącznie dwa budynki: Zajazd przy ul. Zamkowej 2 (siedziba dyrekcji Muzeum Historycznego) oraz willa rodziny Zaleskich. Od wschodu placu umiejscowiona jest skarpa i roztacza się widok na dzielnicę Błonie oraz dalsze tereny Sanoka i okolic.
Pierwotnie nosił obecną nazwę „Plac im. św. Jana”. W 1892 inż. miejski przygotował urządzenie skweru na placu św. Jana w Sanoku[2]. 28 września 1902 na placu odsłonięto pomnik Tadeusza Kościuszki, wykonany przez rzeźbiarza Juliana Markowskiego. Odtąd plac wraz z pomnikiem był miejscem zebrań patriotycznych młodzieży podczas świąt narodowych[3]. Pomnik został zburzony w kwietniu 1941 przez nazistowskich okupantów. Mieszkający obok dr Karol Zaleski podał, że pomnik ulokowano w miejscu nad piwnicami „jakiegoś dawnego nowego domu”[4].
Po wybuchu II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej plac przemianowano na niemieckojęzyczną nazwę św. Jana Platz[5]. W okresie PRL w 1953 rada miejska przyjęła uchwałę o zmianie nazwy na Plac im. Hanki Sawickiej[6][7]. Na początku 1968 radny Miejskiej Rady Narodowej Jan Bezucha wysunął wniosek o zmianę narzuconej nazwy i przywrócenie pierwotnej czyli św. Jana[8]. W tym czasie w Sanoku istniała już ulica Hanki Sawickiej (od 1951)[9][10]. Poparł go inni radni: Stefan Stefański (ówczesny dyrektor Muzeum Historyczne w Sanoku, który w związku z tym został zwolniony ze swojego stanowiska[11]) i Mieczysław Przystasz (za to zwolniony z funkcji kierownika Wydziału Planowania w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Sanoku[12][13], a także Jadwiga Zaleska. Według ks. Adama Sudoła za próbej przywrócenia starej nazwy Placu św. Jana wielu ludzi ucierpiało[14]. W 1989 Miejska Rada Narodowa w Sanoku przywróciła nazwę Plac św. Jana w Sanoku[15][16].
Pod koniec lat 70. miasto zleciło przeprojektowanie placu, lecz przedstawiony pomysł nie został ostatecznie zrealizowany[17]. Do początku XXI wieku plac był w większości pokryty zielenią, znajdowały się na nim drzewa. Od listopada 2005 do grudnia 2007 wykonano projekt „Rewitalizacja Rynku i Placu Św. Jana” (w wyniku konkursu na jego projekt w grudniu 2004 wygrała go firma Neoinwest z Kielc[18]), obejmujący przebudowę, remont wybranych elewacji, modernizację sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, instalację oświetlenia (lampy i światła powierzchniowe), usunięcie drzew, ustawienie ławek oraz wyłożenie kostki brukowej[19]. Przebudowa rozpoczęła się w styczniu 2007 roku[20].
Obiekty na placu:
- Kapliczka św. Jana Nepomucena[21] z końca XVIII wieku[22] przy willi Zaleskich, przyjmuje się, iż została ufundowana w 1810 roku przez Franciszka Ksawerego Krasickiego[23][24][25], jako votum, za ocalenie życia podczas salwowania się ucieczką konno, stromym zboczem do Sanu, po nieudanej, ostatniej obronie zamku sanockiego przed Austriakami, w czerwcu 1809 roku; ma ok. 5,5 m wysokości, wewnątrz znajduje się figura św. Jana Nepomucena. Figura została odnowiona w 2000 przez konserwator Barbarę Bandurkę[26], a kapliczka została odremontowana do 2002 staraniem dzięki staraniom Jerzego Wielgosza[27].
- Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę. Upamiętnia ofiary walk z II wojny światowej, niemieckich obozów koncentracyjnych, zbrodni katyńskiej, zbrodni UPA - pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej.
- Kwadratowa fontanna o wymiarze 3 m ustanowiona po rewitalizacji w 2007 roku,
- Na ścianie elewacji budynku przy ulicy Rynek 14 stała ekspozycja fotografii z historii wojskowości Sanoka.
- W przeszłości na placu znajdowała się rzeźba „Diana z sarenką” autorstwa Romana Tarkowskiego[28], na początku XXI wieku przeniesiona w sąsiedztwie Zamku Królewskiego.
Plac jest miejscem obchodzenia świąt państwowych i uroczystości patriotycznych.
Potocznie plac określono jako „Plac / Park Pedała (Pedałów)”[29].
Związany z Sanokiem poeta Jan Szelc napisał w 2003 wiersz pt. Plac św. Jana, wydany w tomiku poezji pt. Odmawiam góry[30].
Przypisy
edytuj- ↑ O dzielnicy. sanoksrodmiescie.pl. [dostęp 2015-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-16)].
- ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od 1887 do stycznia 1892. T. X. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 350. [dostęp 2022-02-05].
- ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 77-78.
- ↑ Karol Zaleski, Pamiętnik dr Karola Zaleskiego, (zespół 25, sygn. 13), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, s. 1.
- ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1940, s. 36.
- ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 141, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 82, 94, 248, 252. ISBN 978-83-60380-26-0.
- ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 211, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 137, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Janusz Szuber: Mojość. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2005, s. 22. ISBN 83-919470-8-4.
- ↑ Stefan Stefański, Kartki z przeszłości Sanoka, Sanok 2005, s. 5.
- ↑ Andrzej Romaniak. Sanok nie zapomni. Suplement. „Tygodnik Sanocki”, s. 10, Nr 18 (912) z 30 kwietnia 2009.
- ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 260-261.
- ↑ Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 290. ISBN 83-914224-7-X.
- ↑ Nowe nazwy sanockich ulic. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 13 (484) z 1–10 maja 1989. Sanocka Fabryka Autobusów.
- ↑ Nowe nazwy sanockich ulic. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1, 2, Nr 32 (503) z 20-30 listopada 1989. Sanocka Fabryka Autobusów.
- ↑ Roman Tarkowski: Kartki z przeszłości. Kraków: Universitas, 1992, s. 91. ISBN 83-7052-091-X.
- ↑ Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 2001–2004. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 446, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.
- ↑ Oficjalna strona Miasta Sanoka [online], www.sanok.pl [dostęp 2017-11-26] (ang.).
- ↑ Waldemar Och, Kalendarium sanockie 2005-2010, Rocznik Sanocki, Tom X, Rok 2011, Sanok 2011, s 267.
- ↑ Nepomuki dawnego woj. ruskiego I RP (Podkarpackie) [online], nepomuki.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 37
- ↑ Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot, Sztuka Sanoka między Sanokiem a Wschodem, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 948.
- ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 164
- ↑ Ścieżka spacerowa „Śladami Rodu Beksińskich” w Sanoku. 2. Plac Św. Jana, Rynek. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
- ↑ Jolanta Ziobro. Święty u doktora. „Tygodnik Sanocki”. Nr 52/52 (476/477), s. 5, 22 grudnia 2000.
- ↑ Benedykt Gajewski. Nowy dom św. Jana. „Tygodnik Sanocki”. Nr 40 (569), s. 6, 4 października 2002.
- ↑ Chrońmy urocze zakątki naszego miasta. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 8 (209) z 10-20 marca 1981. Sanocka Fabryka Autobusów.
- ↑ Magdalena Grzebałkowska: Beksińscy. Portret podwójny. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2014, s. 179. ISBN 978-83-240-2874-0.
- ↑ Jan Szelc: Odmawiam góry. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, 2004, s. 67. ISBN 83-919470-7-6.