Wikipedia

Pola Negri

polska aktorka, gwiazda kina niemego (1897-1987)

Pola Negri, właśc. Apolonia Chałupiec[a][1][2][3] (ur. 22 grudnia 1896?/3 stycznia 1897[b] w Lipnie, zm. 1 sierpnia 1987 w San Antonio) – polska aktorka teatralna i filmowa, międzynarodowa gwiazda kina niemego.

Pola Negri
Ilustracja
Pola Negri (1931)
Imię i nazwisko

Apolonia Chałupiec

Data i miejsce urodzenia

3 stycznia 1897
Lipno

Data i miejsce śmierci

1 sierpnia 1987
San Antonio

Zawód

aktorka, piosenkarka

Współmałżonek

hr. Eugeniusz Dąmbski (1919–1922; rozwód)
książę Serge Mdivani (1927–1931; rozwód)

Lata aktywności

1912–1965

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Biografia

edytuj

Genealogia

4. Adam Matuš vel Chalupec
(1837-?)		      
    2. Juraj Chalupec
(1871–1920)
5. Apolonia Plevko
(1834–1923)		        
      1. Apolonia Chałupiec
(1897–1987)
6. Franciszek Kiełczewski
(1835–1913)		    
    3. Eleonora Kiełczewska
(1861–1954)		    
7. Karolina Przybyłowska
(1836–?)		      
 
 
Dom w Sosnowcu, w którym mieszkała Pola Negri
 
Tablica na ścianie domu

Apolonia Chałupiec urodziła się w Lipnie na ziemi dobrzyńskiej (ówcześnie stanowiącej część guberni płockiej), w rodzinie drobnomieszczańskiej. Jej ojciec, z pochodzenia Słowak[4], Jerzy Chałupiec (Juraj Chalupec, 1871–1920), pochodzący ze wsi Nesluša w północnej Słowacji[5], był drobnym rzemieślnikiem, a matka – Polka, Eleonora z Kiełczewskich (1861–1954) – prowadziła dom. Gdy Pola była małym dzieckiem, ojca aresztowały rosyjskie władze i zesłały na Sybir[6]. Była to jednak prawdopodobnie legenda ukuta dla celów reklamowych. W rzeczywistości ojciec Poli porzucił jej matkę[7]. Odtąd wychowywała ją tylko matka, z którą przeprowadziła się w 1902 do Warszawy. W Warszawie matka prowadziła sklep, pracowała też jako pomoc domowa[6]. Na wakacje przyjeżdżały jednak stale do dziadków od strony matki, do Brdowa. Matka, zauważywszy uzdolnienia aktorskie córki, wspierała jej ambicje i rozwój w tym kierunku posyłając ją na lekcje tańca i gry aktorskiej[8].

Po ukończeniu dwóch pierwszych kursów teatralnej Szkoły Aplikacyjnej w Warszawie Pola, z pomocą wiceprezesa Warszawskich Teatrów Rządowych – Kazimierza Hulewicza, 1 września 1912 zadebiutowała rolą Klary w Ślubach panieńskich w warszawskim Teatrze Małym[9]. Debiut ten umożliwił jej następnie występy w innych teatrach warszawskich: Teatrze Wielkim (Sumurun, Niema z Portici) i Teatrze Letnim, w których szybko zdobyła dużą popularność.

Przed I wojną światową zachorowała na gruźlicę. Leczyła się w Zakopanem. Po powrocie z sanatorium studio filmowe „Sfinks” zaproponowało jej rolę. Debiutowała w filmie Niewolnica zmysłów w 1914 roku. Wystąpiła także w innych polskich filmach: Żona, Studenci, Bestia (inny tytuł: Kochanka apasza), w cyklu Tajemnice Warszawy (Arabella, Pokój nr 13, Jego ostatni czyn). W tym czasie na cześć swojej ulubionej włoskiej poetki – Ady Negri przyjęła pseudonim artystyczny Pola Negri.

Podczas podróży z Warszawy do Berlina na początku 1919 zatrzymano ją na stacji granicznej w Sosnowcu, rekwirując pudełka z kopią jej pierwszego filmu Niewolnica zmysłów. Ostatecznie nieporozumienie zakończyło się nawiązaniem bliskiej znajomości z komendantem Straży Granicznej, podporucznikiem Eugeniuszem Dąmbskim i jeszcze w listopadzie tego samego roku para pobrała się[10]. Akt ślubu potwierdzający to wydarzenie znajduje się w katedrze sosnowieckiej (Kościół Wniebowzięcia NMP przy ul. Kościelnej), a aktorka podpisała się na nim od razu jako „Apolonia hr. Dąmbska-Chałupiec”. Przez kilka miesięcy mieszkała u rodziny Dąmbskich, w istniejącej do dziś kamienicy przy ul. Kołłątaja 6 (fakt ten przypomina tablica pamiątkowa umieszczona na ścianie budynku). Małżeństwo nie trwało długo, a całą winę za rozpad związku aktorka przypisała w swojej autobiografii mężowi. Po rozwodzie w 1922 Pola Negri nigdy nie wróciła już do Sosnowca.

7 lipca 1920 Pola Negri zakupiła kamienicę przy ul. J. Zamoyskiego 8 w Bydgoszczy, która do 1922 była pod jej osobistym zarządem i w której 2 sierpnia 1920 zamieszkała Eleonora Chalupec – matka aktorki[11]. W tym czasie, podejrzewana (niesłusznie) o szpiegostwo na rzecz Niemiec, znajdowała się pod ścisłą inwigilacją polskiej policji[12].

Przez długi czas kwestią sporną była data jej urodzenia. Na nagrobku widnieje podany w autobiografii 31 grudnia 1899, jednak wiele źródeł podawało 1897, a nawet 1894. Sprawę wyjaśniła ostatecznie Wiesława Czapińska, która dotarła do metryki z datą 22 grudnia 1896?/3 stycznia 1897 (w Królestwie Polskim, czyli w zaborze rosyjskim, a więc także i w Lipnie, używano podwójnego datowania – juliańskiego/gregoriańskiego).

Kariera filmowa

edytuj
 
Negri (aut. Abbé, 1921)
 
Negri i Chaplin (1923)
 
Odciski dłoni i stóp Negri (w Teatrze Chińskim Graumana)
 
Gwiazda Negri na Hollywood Boulevard (Hollywood)
 
Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd
 
Zdjęcie promocyjne Negri (Hi Diddle Diddle, 1943)

W 1917 wyjechała do Berlina, gdzie występowała u Maxa Reinhardta. Kontakt z reżyserem Ernstem Lubitschem okazał się przełomowy dla kariery Poli Negri i Ernsta Lubitscha. Film Oczy mumii Ma (1918) była pierwszą z kilku ich wspólnych produkcji. Sukcesem okazały się też takie filmy Lubitscha jak Carmen (1918), Madame Du Barry (1919) czy Sumurun (1920)[13].

W 1923 przybyła do Hollywood i wystąpiła w filmach: Hiszpańska tancerka, Cesarzowa (wysoko oceniana przez krytykę za rolę carycy Katarzyny), Hotel Imperial, Miłość aktorki i wielu innych. Była rywalką innej ciemnowłosej divy Glorii Swanson.

W Stanach Zjednoczonych została gwiazdą kina niemego i symbolem seksu, do czego przyczyniły się także głośne romanse z Charlie Chaplinem (według informacji prasowej z 1923 była z nim zaręczona[14]) i Rudolphem Valentino (zarzucano jej, że pogrzeb Valentino wykorzystała dla autoreklamy) oraz plotki o jej uczuciu do długoletniej przyjaciółki Margaret West(inne języki). Po 1931 wiązano ją też z chicagowskim milionerem Haroldem F. McCormickiem, producentem maszyn rolniczych, który miał być jej sponsorem po swoim rozwodzie (w 1931 zakończyło się jego małżeństwo ze śpiewaczką polskiego pochodzenia, Hanną Walską)[15].

Nie odniósłszy sukcesu w filmach dźwiękowych (Z rozkazu kobiety[16]) z powodu silnego akcentu i niskiego głosu odczuwanego jako zbyt ordynarny jak na wielką gwiazdę, powróciła do Niemiec, gdzie kontynuowała karierę. Po dojściu do władzy nazistów minister propagandy Joseph Goebbels zakazał angażowania jej do filmów z powodu rzekomo żydowskiego pochodzenia. Uwolniona od podejrzeń w wyniku osobistej interwencji Adolfa Hitlera, który był jej wielbicielem, zagrała ponownie w filmach Mazurka (Mazurek, 1935), Moskau-Shanghai (Moskwa-Szanghaj, 1936), Madame Bovary (1937), Tango Notturno (1937), Die fromme Lüge (Pobożne kłamstwo, 1938) i Die Nacht der Entscheidung (Decydująca noc, 1938).

Przed wybuchem II wojny światowej powróciła do Stanów Zjednoczonych. Wystąpiła jeszcze w kilku filmach, jak Hi Diddle Diddle (1943) i Księżycowe prządki (1964).

Po wojnie popadła w zapomnienie, ale dzięki swojej firmie maklerskiej żyła w dostatku. Zamieszkiwała w San Antonio w Teksasie[17]. W 1970 opublikowała wspomnienia Pamiętnik gwiazdy (wydanie polskie 1976). Zmarła w wieku 90 lat. Została pochowana na Calvary Cemetery w East Los Angeles[18].

Filmografia

edytuj

Wybrane filmy długo- i krótkometrażowe z udziałem Poli Negri[19]:

Polska

edytuj

Niemcy

edytuj

Stany Zjednoczone (I okres)

edytuj

Europa

edytuj

Stany Zjednoczone (II okres)

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Od 2007 Lipnowskie Towarzystwo Kulturalne im. Poli Negri organizuje festiwal „Pola i inni”. Podczas imprezy emitowane są filmy z udziałem aktorki oraz przyznawane są statuetki „Politki” dla artystów polskich robiących karierę za granicą podobnie do Poli oraz promotorzy jej pamięci. Laureatami tej nagrody są.: Joanna Kulig (2018), Magdalena Lamparska (2018), Marcin Dorociński (2018), Andrzej Seweryn (2017), Daniel Olbrychski (2016), Małgorzata Zajączkowska (2016), Teatr Polski w Toronto (2016), Paweł Deląg (2015), Peter Lucas/Piotr Andrzejewski (2015), Piotr Adamczyk (2014), Magdalena Boczarska (2014), Weronika Rosati (2013), Robert Więckiewicz (2012), Natasza Urbańska (2012), Jerzy Maksymiuk (2012), Agnieszka Grochowska (2011), Mariusz Kotowski (2011), Agata Buzek (2010), Jan Nowicki (2010), Izabella Miko (2009), Olgierd Łukaszewicz (2009), Karolina Gruszka (2008), Bogusław Kaczyński (2007), Wiesława Czapińska (2007), Igor Chalupec (2007). Festiwal organizowany jest od kilku lat w Lipnie (mieście urodzenia Poli Negri).

W 2012 Janusz Józefowicz zrealizował pierwszy na świecie musical w technologii 3D oparty na biografii Poli Negri pod tytułem „Polita”. Odegrała ją Natasza Urbańska. W sierpniu 2014 ukazała się polska edycja książki o Poli Negri pt. Pola[20], autorstwa Danieli Dröscher, w tłumaczeniu Sławy Lisieckiej.

W grudniu 2021 Rada Miasta Bydgoszczy nadała jej patronat jednej z ulic na Prądach[21].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Oryginalne nazwisko Poli Negri brzmiało Chalupec; spotykana jest też pisownia Chałupiec.
  2. ↑ Sama aktorka w autobiografii „Pamiętnik gwiazdy” pisze, że urodziła się „w przeddzień nowego wieku, 31 grudnia 1899”. Akt urodzenia mówi jednak, że Pola przyszła na świat 3 stycznia 1897[2][3].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Tadeusz Lubelski: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Katowice: Videograf II, 2009, s. 37. ISBN 978-83-7183-666-4.
  2. ↑ a b Odpis skrócony aktu urodzenia z 1978 roku. polanegri.pl. [dostęp 2016-08-28].
  3. ↑ a b Odpis skrócony aktu urodzenia z 1960 roku. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2016-08-28].
  4. ↑ Ludomir Molitoris, Słowacka mniejszość narodowa w Polsce, w: Słowacy, historia Kultura. Muzeum Narodowe Rolnictwa, Szreniawa 2015, s. 15.
  5. ↑ Kto bola Pola Negri? Jedenásta hviezda na Chodníku slávy v Hollywoode mala korene v Nesluši. e-kysuce.sk, 2016-05-31. [dostęp 2024-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-31)]. (słow.).
  6. ↑ a b Kotowski Mariusz, Pola Negri. Legenda Hollywood, Prószyński i S-ka, Warszawa 2011.
  7. ↑ Ireneusz Dembowski, Dwa oblicza Poli Negri, „Film na świecie 307-308/2984”, 1984 [dostęp 2022-08-28].
  8. ↑ Mirosław Krajewski, Powiat lipnowski. Materiały do monografii, Brodnica-Lipno 2018, s. 147–148, 172, 605, 621–623, 633–634, 637, 640.
  9. ↑ Roman Taborski: Warszawskie teatry prywatne w okresie Młodej Polski. Warszawa: PWN, 1980, s. 135–138. ISBN 83-01-01366-4.
  10. ↑ Pola Negri – polska królowa Hollywood. polskieradio.pl, 3 stycznia 2016. [dostęp 2016-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 sierpnia 2016)].
  11. ↑ Bydgoskie odkrywanie Poli Negri.
  12. ↑ 40 sekretów Bydgoszczy: Policyjni tajniacy chodzili za wielką gwiazdą krok w krok.
  13. ↑ Adam Gusowski: Pola Negri, porta polonica.
  14. ↑ Zamach morderczy na Polę Negri. „Nowości Illustrowane”. Nr 24, s. 9–10, 16 czerwca 1923. 
  15. ↑ Longin Pastusiak, Chicago, portret miasta, Warszawa 1997, s. 150.
  16. ↑ Muzeum Kinematografii, Pola Negri: legenda kina = a cinema legend, Barbara Kurowska (red.), Łódź: Muzeum Kinematografii, 2008, ISBN 978-83-88820-27-4 [dostęp 2023-05-21].
  17. ↑ Ze świata. 70-lecie Poli Negri. „Nowiny Rzeszowskie-Stadion”, s. 2, nr 3 z 4 stycznia 1967. 
  18. ↑ Calvary Cemetery, East Los Angeles. [w:] Cemetery [on-line]. timenote.info. [dostęp 2022-08-01]. (ang.).
  19. ↑ Pola Negri [online], IMDb [dostęp 2020-04-03].
  20. ↑ Dröscher Daniela: Pola. Łódź: Od Do, 2014. ISBN 978-83-934075-5-2. OCLC 894947094.
  21. ↑ Ulica w Bydgoszczy będzie nosić imię wielkiej, filmowej gwiazdy. Śledzili ją policyjni tajniacy.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pola_Negri&oldid=75295947”
  NODES
INTERN 1
Note 1