Pont
Pont – kraina historyczna w północno-wschodniej Azji Mniejszej, nadmorska część Kapadocji, w starożytności niezależne królestwo, a następnie prowincja rzymska.
Pont starożytny
edytujGłówne miasta Pontu zostały założone lub zasiedlone przez helleńskich kolonistów w VIII w. p.n.e.[1]
na początku jego panowania
przed I wojną z Rzymem
w czasie I wojny z Rzymem
W czasie wojen diadochów Mitrydates I Ktistes, syn tyrana Chersonezu Mitrydatesa, założył tam niezależne królestwo. Władcy Pontu prowadzili wojny z koloniami greckimi, m.in. Synopą, Trapezuntem, Amisos. Okres świetności Pontu zapoczątkował Farnakes I, który zdobył Synopę i ogłosił ją stolicą państwa. Za Mitrydatesa V Euergetesa i Mitrydatesa VI Eupatora Pont był najsilniejszym państwem w Azji Mniejszej. Mitrydates VI opanował całą Anatolię, Królestwo Bosporańskie na Krymie, Małą Armenię, Kolchidę i wybrzeża Morza Czarnego.
Rywalizacja o władzę na obszarze Azji Mniejszej wywołała wojny z Rzymem, trwające 88–63 p.n.e. W trakcie wojny domowej w Rzymie, w latach 49 – 45 p.n.e., królestwo Pontu było sojusznikiem Pompejusza. W roku 47 p.n.e. Juliusz Cezar pokonał króla Pontu Farnakesa II pod Zelą, o czym zawiadomił rzymski Senat słowami „Veni, vidi, vici” – „Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”.
Pont pozostał królestwem klienckim Rzymu do 33 r., kiedy to cesarz Tyberiusz po śmierci królowej Pythodoris ustanowił w nim namiestnika w randze prokuratora. Kaligula przywrócił królestwo Pontu, nadając je przyjacielowi z dzieciństwa Polemonowi II (synowi trackiego króla Kotysa VIII i Antonii Tryfajny). W 64 Neron ostatecznie zlikwidował królestwo, a Pont włączył do prowincji Galacja.
Z Pontu wywodzić się miał wymieniany w Ewangeliach prefekt Judei Poncjusz Piłat[2].
Pont w średniowieczu
edytuj
W 1204 r. Pont, stanowiący wcześniej część Cesarstwa Bizantyńskiego, po zdobyciu Konstantynopola przez uczestników IV wyprawy krzyżowej stał się centrum Cesarstwa Trapezuntu rządzonego przez władców z dynastii Komnenów. W 1461 r. Trapezunt został zdobyty przez Mehmeda II Zdobywcę i przyłączony do Imperium Osmańskiego.
Grecy pontyjscy w XX w.
edytuj
Grecy pontyjscy, określający się jako Pontowie (Πόντιοι) zamieszkiwali tereny Pontu od czasów antycznych. Antyczne królestwo Pontu uznaje się za całkowicie zhellenizowane[3]. Na relatywnie wysokim poziomie stało lokalne, greckojęzyczne szkolnictwo, w 1890 roku obejmowało ponad 500 szkół różnego szczebla[4], następnie było jeszcze rozwijane. Pod koniec I wojny światowej na tym terenie powstała grecka Republika Pontyjska. Rząd Eleftheriosa Wenizelosa, realizując politykę Wielkiej Idei dążył do przyłączenia jak największej części terenów zamieszkiwanych przez Greków od czasów starożytnych; idea ta nie mogła jednak dotyczyć Pontu, jako zbyt oddalonego od Grecji[5]. Z tego powodu pojawiła się koncepcja federacji z sąsiednią Armenią (w traktacie z Sèvres ustalono, że rejon ten będzie częścią Armenii), która wywołała drastyczną reakcję turecką w formie najpierw deportacji i eksterminacji Ormian, a następnie Greków pontyjskich. Greccy badacze oceniają liczbę ofiar mordów z lat 1913–1923 na około 360 tysięcy mieszkańców Pontu, w tym większą część mężczyzn. Inne, nowsze opracowania, wskazują jednak, że wymordowanych zostało zapewne około 250 tysięcy osób, czyli około 50% populacji[6][7][8].
Zwycięstwo Kemala Atatürka nad armią grecką odniesione w roku 1922 spowodowało, że traktat w Lozannie potwierdził przynależność Pontu do Turcji oraz wymusiło wymianę ludności między Grecją a Turcją. W jej ramach wysiedlono z Pontu resztę chrześcijan. Do dziś zamieszkują ten teren zislamizowani potomkowie Greków, zachowujący jednak język i obyczaje greckie.
W Poncie znajdują się ważne miejsca kultu chrześcijańskiego (zazwyczaj obecnie o statusie muzealnym, a nie liturgicznym). Najbardziej znanym z nich jest dawny klasztor Panagia Soumela, w którym od IV w. do 1930 r. przechowywano i czczono uznawaną za cudowną ikonę Matki Bożej z Soumela, której autorem według tradycji był św. Łukasz[9]. Potomkowie prawosławnych uchodźców z Pontu, często wciąż kultywujący tradycje kulturowe i językowe, zamieszkują dziś głównie Grecję (zwłaszcza prowincje Macedonia i Tracja Zachodnia), USA oraz wybrzeża Morza Czarnego na terenach dawnego ZSRR.
Obecnie, mimo zamieszkiwania w Poncie wyłącznie ludności muzułmańskiej i mimo urzędowej turcyzacji, o ile mężczyźni jednakowo łatwo posługują się językami pontyjskim i tureckim, część kobiet włada swobodnie jedynie pontyjskim[10].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ John Freely, „Children of Achilles: The Greeks in Asia Minor Since the Days of Troy”, s. 17, wyd. I.B.Tauris, London – New York, 2010, ISBN 978-1-84511-941-6.
- ↑ Piłat Poncjusz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-12-13].
- ↑ John Freely, „Children of Achilles: The Greeks in Asia Minor Since the Days of Troy”, s. 70, wyd. I.B.Tauris, London – New York, 2010, ISBN 978-1-84511-941-6.
- ↑ E.Taksidis, Szkolnictwo Greków w Poncie, wyd. Bracia Kiriakidis, artykuł, na podstawie książki, ellinismos1922.gr, Saloniki 2013 [dostęp 2019-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-09].
- ↑ John Freely, „Children of Achilles: The Greeks in Asia Minor Since the Days of Troy”, s. 207, wyd. I.B.Tauris, London – New York, 2010, ISBN 978-1-84511-941-6.
- ↑ The Genocide and Its Aftermath. [w:] The Australian Institute for Holocaust and Genocide Studies [on-line]. [dostęp 2009-12-27]. (ang.).
- ↑ Zestawienie opracowań nt. ludobójstwa na Grekach pontyjskich.
- ↑ Łączna liczba greckiej ludności w Turcji, wymordowanej w tym okresie, może przekraczać 1,5 mln [1].
- ↑ RELIGIOUS MONUMENTS Sumela Monastry. kultur.gov.tr. [dostęp 2011-11-05]. (ang.).
- ↑ Peter Mackridge (University of Oxford) – Greek-speaking Moslems of north-east Turkey: prolegomena to a study of the Ophitic sub-dialect of Pontic, s. 115,116.
Linki zewnętrzne
edytuj- Pontos World
- Kara Lahana: A travel guide of Turkey Black Sea Region (Pontus). karalahana.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-11)].