Pontifex maximus

Pontifex maximus (łac. najwyższy kapłan; dosłownie: najwyższy budowniczy mostów) – najwyższy w hierarchii kapłan w starożytnym Rzymie, przełożony kolegium kapłańskiego, tzw. pontyfików.

Etymologia

Ogólnie przyjmuje się, że tytuł pontifex maximus znaczy najwyższy budowniczy mostów (od łacińskiego pons i facere)^[1]. Mniejszym zainteresowaniem cieszy się teoria o etruskim pochodzeniu tytułu, który miałby wówczas znaczyć przygotowujący do drogi (od etruskiego słowa pont – droga).

Rzym

Jak podaje tradycja, kolegium kapłańskie wraz z jego przewodniczącym miał utworzyć Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu^[2]. Początkowo najwyższy kapłan mianowany był przez władcę, a po upadku monarchii wybierany dożywotnio przez pozostałych pontyfików z własnego grona. Pod koniec III wieku p.n.e. wprowadzono wybór pontifexa maximusa na komicjach trybusowych^[3].

Najwyższy kapłan zajmował się sprawami kultu państwowego. Tym samym podlegał mu kalendarz i kolegium westalek. W 254 roku p.n.e. urząd pełniony dotychczas tylko przez przedstawicieli patrycjatu objął plebej Tyberiusz Coruncarius.

Po śmierci Lepidusa w 12 roku p.n.e. urząd najwyższego kapłana objął Oktawian August i odtąd aż do roku 375 n.e. tytuł ten noszony był przez każdego kolejnego cesarza^[4]. W przypadku dwuwładztwa czy w okresie tetrarchii tytuł najwyższego kapłana noszony był zawsze tylko przez jednego z augustów, gdyż prawo zabraniało jego dzielenia^[5]. Cesarze pełnili swą sakralną funkcję podczas licznych świąt. Tytuł ten wskazywał także na opiekuńczą funkcję cesarza w stosunku do wszystkich religii w cesarstwie. Cesarz mógł więc ustanawiać kapłanów i kalendarz świąt wszystkich religii cesarstwa. Dopiero w 375 roku chrześcijański cesarz Gracjan po wstąpieniu na tron odmówił przyjęcia do swojej tytulatury godności najwyższego kapłana i zrzekł się związanych z tym urzędem funkcji^[6]. Nie oznacza to jednak, iż od tego czasu cesarze zrezygnowali z interwencji w sprawy kościelne.

Tytuł papieży

Od V w. za sprawą papieża Leona I (440–461) tytułem „pontifex maximus” zaczęto określać biskupów Rzymu^[7]^[8]^[9]. Pomimo że tytuł ten stał się powszechny i pojawiał się w inskrypcjach na budynkach, monumentach i monetach w Watykanie, nigdy nie został włączony do oficjalnej tytulatury papieży (Annuario Pontificio jako czwarty oficjalny tytuł papieży podaje: Summus Pontifex Ecclesiae Universalis).

Lista najwyższych kapłanów

712 p.n.e. – Numa Marcius
...
509–493 p.n.e. – Papirius
...
460–440 p.n.e. – Furius
431–420 p.n.e. – Cornelius Cossus
420–397 p.n.e. – Minucius Folius
397–390 p.n.e. – Minuncius Augurinus
390 p.n.e. – Follius Flaccinator
...
332–304 p.n.e. – Cornelius Callissa
304 p.n.e. – Cornelius Scipio Barbatus
...
254–243 p.n.e. – Tiberius Coruncanius
243–221 p.n.e. – Lucius Caecilius Metellus
221–213 p.n.e. – Lucius Cornelius Lentulus Caudinus
212–183 p.n.e. – Publius Licinius Crassus Dives
183–180 p.n.e. – Gaius Servilius Geminus
180–153 p.n.e. – Marcus Aemilius Lepidus
153–150 p.n.e. – wakat
150–141 p.n.e. – Publius Cornelius Scipio Nasica Corculum
141–132 p.n.e. – Publius Cornelius Scipio Nasica Serapio
132–130 p.n.e. – Publius Licinius Crassus Mucianus
130–123 p.n.e. – Publius Mucius Scaevola
123–103 p.n.e. – Lucius Caecilius Metellus Dalmaticus
103–89 p.n.e. – Gnaeus Domitius Ahenobarbus
89–82 p.n.e. – Quintus Mucius Scaevola
82–63 p.n.e. – Quintus Caecilius Metellus Pius
63–44 p.n.e. – Gaius Iulius Caesar (Cezar)
44–12 p.n.e. – Marcus Aemilius Lepidus (triumwir)
12 p.n.e. – Oktawian August
12 p.n.e. do 375 n.e. – tytuł noszony przez cesarzy rzymskich

Przypisy

↑ Encyklopedia historyczna świata. T. II. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 2000, s. 395. ISBN 83-85909-54-0.
↑ Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 57. ISBN 83-01-00268-9.
↑ Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 608-609. ISBN 83-01-03529-3.
↑ Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006, s. 26. ISBN 83-207-1748-5.
↑ Colin Wells: Cesarstwo rzymskie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005, s. 257. ISBN 83-7337-946-0.
↑ Aleksander Krawczuk: Ostatnia olimpiada. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 77. ISBN 83-04-02966-9.
↑ Carl Koch: A Popular History of the Catholic Church. Winona, Minnesota: Saint Mary's Press, 2005, s. 87. ISBN 0-88489-395-2.
↑ Christopher Kleinhenz (red.): Medieval Italy: An Encyclopedia. T. 2. New York: Routledge, 2004, s. 846. ISBN 0-415-93931-3.
↑ Donald Kagan, Steven E. Ozment, Frank Miller Turner: The Western Heritage. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall, 2004, s. 136. ISBN 978-0-13-150105-8.

[1] Encyklopedia historyczna świata. T. II. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 2000, s. 395. ISBN 83-85909-54-0.

[2] Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 57. ISBN 83-01-00268-9.

[3] Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 608-609. ISBN 83-01-03529-3.

[4] Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006, s. 26. ISBN 83-207-1748-5.

[5] Colin Wells: Cesarstwo rzymskie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005, s. 257. ISBN 83-7337-946-0.

[6] Aleksander Krawczuk: Ostatnia olimpiada. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 77. ISBN 83-04-02966-9.

[7] Carl Koch: A Popular History of the Catholic Church. Winona, Minnesota: Saint Mary's Press, 2005, s. 87. ISBN 0-88489-395-2.

[8] Christopher Kleinhenz (red.): Medieval Italy: An Encyclopedia. T. 2. New York: Routledge, 2004, s. 846. ISBN 0-415-93931-3.

[9] Donald Kagan, Steven E. Ozment, Frank Miller Turner: The Western Heritage. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall, 2004, s. 136. ISBN 978-0-13-150105-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]