Powiat moniecki

Powiat moniecki
	powiat
	; Starostwo Powiatowe w Mońkach
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
TERC	2008
Siedziba	Mońki
Starosta	Joanna Kitlas
Powierzchnia	1385,39 km²
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności	; 40 412
• gęstość	29,2 os./km²
Urbanizacja	35,64%
Tablice rejestracyjne	BMN
	Adres urzędu:ul. Słowackiego 5a; 19-100 Mońki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich	3
Liczba gmin wiejskich	4
	Położenie na mapie województwa;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Powiat moniecki – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Mońki.

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejsko-wiejskie: Goniądz, Knyszyn, Mońki
gminy wiejskie: Jasionówka, Jaświły, Krypno, Trzcianne
miasta: Goniądz, Knyszyn, Mońki

Mieszka tu około 42 tysiące osób, czyli ok. 3,6% ludności województwa podlaskiego^[2].

Teren powiatu odznacza się wieloma walorami przyrodniczymi i historycznymi. Ze względu na położenie geograficzne i warunki społeczno-gospodarcze posiada duże możliwości rozwoju rolnictwa i turystyki.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 40 412 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 40 251 osób^[4].

Położenie

Powiat moniecki leży na Nizinie Północnopodlaskiej, głównie na terenach Wysoczyzny Białostockiej i Kotliny Biebrzańskiej. Jego granice częściowo wyznaczają rzeki Lega, Biebrza i Narew.

Historia

Osobny artykuł: Zabytki powiatu monieckiego.

Obszar powiatu w pewnej mierze wchodził w skład staropolskiego powiatu goniądzkiego w ramach ziemi bielskiej (uwzględniając wcześniejsze, dynamiczne zmiany przynależności państwowej^[5]). Północno-zachodnia granica powiatu w znacznej mierze pokrywa się z analogiczną granicą dawnego obwodu białostockiego w ramach carskiej Rosji. Następnie obszar powiatu w okresie międzywojennym wchodził w większości w skład ówczesnego powiatu białostockiego w województwie białostockim. W okresie II wojny światowej znaczna część dzisiejszego powiatu została włączona do sowieckiego rejonu monieckiego (następnie przemianowanego na knyszyński).

Powiat moniecki został utworzony 1 kwietnia 1954 roku w województwie białostockim z obszarów wydzielonych z powiatu białostockiego^[6]. W chwili utworzenia składał się on z 2 miast i 5 gmin:

miasta Goniądz i Knyszyn
gminy Goniądz, Jaświły, Krypno, Trzcianne i Kalinówka

Powiat został zlikwidowany wraz z reformą administracyjną w 1975 roku, a ponownie powołany do życia został w 1998. Nowy powiat w znacznej mierze pokrywa się z poprzednią jednostką administracyjną, lecz ich granice nie są tożsame.

Turystyka

Najważniejszym walorem turystycznym powiatu jest Biebrzański Park Narodowy. Związane są z nim liczne szlaki turystyczne, między innymi kajakowe^[7].

W pobliżu miejscowości Osowiec-Twierdza znajduje się Twierdza Osowiec, zespół XIX-wiecznych carskich fortyfikacji. Obecnie jest ona częściowo odnowiona i dostępna do zwiedzania. Do rejestru zabytków wpisane są cztery forty. W jej sąsiedztwie biegnie także Carska Droga, dawniej o przeznaczeniu wojskowym, obecnie wykorzystywana przez miłośników natury.

Na terenie powiatu znajduje się szereg zabytkowych kościołów oraz budynków przykościelnych, między innymi w Knyszynie i w Kalinówce Kościelnej.

We wsi Morusy znajduje się dom pamięci po Włodzimierzu Puchalskim, polskim przyrodniku.

Gospodarka

Ważną gałęzią gospodarki powiatu jest rolnictwo i przemysł spożywczy. W Mońkach znajdują się między innymi spółdzielnia mleczarska, piekarnie oraz zakłady zwierzęce, w Knyszynie zaś rozlewnia napojów.

W okolicach Biebrzańskiego Parku Narodowego funkcjonują obiekty hotelowo-gastronomiczne oraz agroturystyczne.

Stopa bezrobocia

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1 000 osób, a stopa bezrobocia 6,5%^[8].

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	42 606	100	21 341	50,09	21 265	49,91
Miasto	15 184	35,64	7888	18,51	7296	17,12
Wieś	27 422	64,36	13 453	31,58	13 969	32,79

Piramida wieku mieszkańców powiatu monieckiego w 2014 roku^[9].

Religia

Kolegiata Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Krypnie

Zdecydowana większość mieszkańców powiatu to rzymscy katolicy^[10]. Parafia św. Agnieszki w Goniądzu została powołana już w pierwszej połowie XV wieku. Na terenie powiatu mają swoje siedziby dekanat Mońki i dekanat Knyszyn. Parafia pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Osowcu należy do dekanatu Grajewo, a parafia Świętej Trójcy w Jasionówce oraz parafia św. Jana Chrzciciela w Brzozowej do dekanatu Korycin.

We wsi Boguszewo istniała cerkiew prawosławna i unicka pod wezwaniem św. Paraskiewy, przeniesiona później na cmentarz w Knyszynie i zniszczona.

Przed II wojną światową na terenie powiatu żyły społeczności żydowskie. Zostały one zniszczone przez hitlerowców. W miejscowości Jasionówka znajduje się zabytkowy cmentarz żydowski. Inne mieszczą się w Trzciannem, w Goniądzu i w Knyszynie.

Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Krypnie

Osobny artykuł: Kolegiata Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Krypnie.

We wsi Krypno Kościelne znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia, wraz ze słynącym łaskami obrazem Matki Boskiej. W dniu odpustu, 8 września^[11], wyruszają do niego pielgrzymki m.in. z Moniek i Białegostoku.

Transport

Transport kolejowy

Stacja kolejowa w Mońkach

Osobny artykuł: Transport kolejowy w powiecie monieckim.

Przez powiat przechodzi linia kolejowa nr 38 (Białystok – Bartoszyce). Znajduje się przy niej sześć przystanków i stacji.

Transport drogowy

Główną arterią powiatu jest droga krajowa nr 65, przebiegająca przez Osowiec-Twierdzę, Mońki i Knyszyn. Przez gminy Jaświły i Goniądz przebiega droga wojewódzka nr 670, a przez gminy Krypno, Knyszyn i Jasionówka - droga wojewódzka nr 671.

W 2011 roku na terenie powiatu zarejestrowanych (w tym czasowo) było 28390 pojazdów samochodowych i ciągników^[12].

Transport autobusowy świadczą PKS Białystok, Kurier Jankowscy i inni przewoźnicy.

Wojsko

Twierdza Osowiec

Twierdza Osowiec już od momentu powstania stała się ważnym punktem obrony Cesarstwa Rosyjskiego. Oprócz niej, wojska rosyjskie stacjonowały także w Hornostajach. Po I wojnie światowej twierdzę obsadziło Wojsko Polskie. Po II wojnie światowej w Osowcu istniała Centralna Składnica Amunicji Wojsk Lotniczych, a następnie Skład Osowiec.

Obecnie, w Osowcu-Twierdzy znajduje się 11 Składnica Amunicji OSOWIEC.

Środowisko naturalne

Północny i wschodni fragment powiatu obejmuje duża część unikatowych w skali Europy Bagien Biebrzańskich. Na południu znajduje się fragment Puszczy Knyszyńskiej. Najrozleglejszym zbiornikiem wodnym jest sztuczne Jezioro Zygmunta Augusta.

Ochrona przyrody

Na terenie powiatu działają następujące formy ochrony przyrody^[13]:

Parki narodowe:

Biebrzański Park Narodowy

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszar Chronionego Krajobrazu "Dolina Biebrzy I"

Rezerwaty przyrody:

Sąsiednie powiaty

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ Powiat moniecki. Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. [dostęp 2011-04-16].
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ EmilE. Kalinowski EmilE., Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI-XVII wieku [online], 27 listopada 2018, s. 30-60 [dostęp 2019-04-24] (pol.).
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15
↑ Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna [online], www.biebrza.org.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
↑ Powiat moniecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Dane wg liczby katolików w parafiach z http://www.archibial.pl/parafie.php
↑ Archidiecezja Białostocka - Sanktuaria [online], www.archibial.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
↑ Bank Danych Lokalnych http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.display?p_id=390332&p_token=0.6653476337540768
↑ Na podstawie bazy: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. [dostęp 2011-04-16].

Linki zewnętrzne

Starostwo Powiatowe

[populacja2019-1] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[2] Powiat moniecki. Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. [dostęp 2011-04-16].

[3] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[4] GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[5] EmilE. Kalinowski EmilE., Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI-XVII wieku [online], 27 listopada 2018, s. 30-60 [dostęp 2019-04-24] (pol.).

[6] Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15

[7] Biebrzański Park Narodowy - w trosce o bagna [online], www.biebrza.org.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).

[8] GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).

[populacja2016-9] Powiat moniecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[10] Dane wg liczby katolików w parafiach z http://www.archibial.pl/parafie.php

[11] Archidiecezja Białostocka - Sanktuaria [online], www.archibial.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).

[12] Bank Danych Lokalnych http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_cechter.display?p_id=390332&p_token=0.6653476337540768

[13] Na podstawie bazy: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. [dostęp 2011-04-16].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]