Presjan
Presjan (bułg. Пресиян, według niektórych źródeł Persjan) – chan bułgarski w latach 836–852, syn Omurtaga.
| chan Bułgarii | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
I połowa IX wieku |
| Data śmierci | |
| Ojciec |
Omurtag (prawd.) |
| Dzieci | |
Życiorys
edytujForma imienia w źródłach greckich jest niepewna: Περσιάν||Περσιάμ||Πρεσιανός (Persian||Persiam||Presianos). W literaturze wywodzi się ją od słowiańskiego Prĕsenъ (świeży) lub bułgarskiego prase (prosię) albo też od słowiańskiego Perъsĕninъ (Pers)[1].
Większość uczonych uważa Presjana za chana bułgarskiego w latach 836–852, przy czym sporne jest jego pochodzenie. Według części historyków (m.in. T. Wasilewskiego) Presjan był synem Omurtaga i podobnie jak jego brat Nrawota-Woin, nosił dwa imiona: bułgarskie – Presjan i słowiańskie – Zwinica[2]. Wedle drugiej koncepcji wywodzącej się od W. Złatarskiego reprezentowanej m.in. przez W. Giuzelewa Presjan był synem Zwinicy, syna Omurtaga[3]. J.B. Bury próbował identyfikować Presjana z Małamirem, S. Runciman uważał go za wybitnego bojara, wodza wojsk bułgarskich w wojnie z Serbią z czasów panowania Małamira[1].
W 837 wybuchło wielkie powstanie Słowian w okolicach Salonik: w Rodopach, Tracji Białomorskiej i południowej Macedonii[3]. Ponieważ cesarz Teofil (829–842) prowadził na wschodzie walki z Arabami postarał się o poparcie Bułgarów w tłumieniu buntu. Jednocześnie próbował osłabić nacisk bułgarski na ziemie cesarstwa i nie dopuścić, by Bułgarzy zajęli ziemie ogarnięte powstaniem po jego stłumieniu, organizując akcję dywersyjną na tyłach Bułgarów. Z inspiracji bizantyńskiej w Bułgarii wybuchło powstanie jeńców greckich, wziętych do niewoli jeszcze przez chana Kruma. Ostatecznie flota bizantyńska wpłynęła do delty Dunaju i mimo oporu Bułgarów, ewakuowała jeńców. Bułgarzy wezwali na pomoc Madziarów, Bizantyńczycy pokonali jednak połączone siły bułgarsko-madziarskie i nie niepokojeni powrócili do Konstantynopola. Wśród ewakuowanych był m.in. późniejszy cesarz Bazyli I Macedończyk[4].
Akcja dywersyjna nie w pełni się Bizantyńczykom powiodła. Wprawdzie bunt Słowian udało się im stłumić, choć „krew lała się gęsto, a okolicę opanował ogień” jak pisał bizantyński historyk[5]. Kauchan Isbuł zdążył jednak przyjść z pomocą Smolianom zamieszkującym tereny nad rzeką Mestą i południowo-zachodnie Rodopy. Pod Filippi na wschód od Tesaloniki doszło do spotkania armii bułgarskiej z bizantyńską. Bizantyńczycy zostali rozbici. Miasto i tereny Smolan aż po wybrzeże Morza Egejskiego zostały przyłączone do Bułgarii[3]. W następnych latach Presjan pokojowo ułożył swe stosunki z cesarstwem niemieckim. W 845 roku jego posłowie przebywali na dworze Ludwika Niemca w Paderbornie[1]. Pozwoliło mu to, wykorzystując zaangażowanie Bizancjum na wschodzie, przyłączyć do Bułgarii tereny północno-zachodniej Macedonii i część Albanii aż po Adriatyk i zmusić Bizantyńczyków w 847 roku do uznania podziału stanu posiadania obu państw w tym regionie[6]. Z przyłączonych do Bułgarii ziem on sam albo jego syn Borys utworzył dwie nowe prowincje: Kutmiczewicę obejmującą: Dewol, Ochrydę i Gławnicę, oraz Strumicę we wschodniej części Macedonii Wardarskiej: w dolinach Bregalnicy i Strumicy prawobrzeżnych dopływów Wardaru[7].
Za czasów panowania Presjana Bułgarzy zorganizowali także dużą, lecz niezbyt udaną wyprawę przeciwko Serbom w 839 r. Niepowodzeniem zakończyła się także wojna przeciw Serbom toczona w latach 848–850. Władcy Serbii Włastimirowi udało się pokonać w toku trzyletniej wojny wojska bułgarskie i obronić przy pomocy Chorwatów niezależność swego państwa[8].
Inskrypcja z Filippi
edytujW latach 1923–1933 podczas prac wykopaliskowych w Filippi została odkryta marmurowa płyta z inskrypcją upamiętniającą wydarzenia 837 roku. Jej tekst dotarł do nas uszkodzony, w przekładzie brzmi jak następuje[9]:
Presjan, archont z woli Boga wielu Bułgarów, wyprawił kauchana Isbuła i dał mu wojsko i iczirgu boiła, i chana kołobyra. I kauchan ku Smolanom…[9]
A na odwrocie:
Jeśli ktoś szuka prawdy, Bóg widzi, i jeśli ktoś kłamie, Bóg widzi. Bułgarzy uczynili wiele dobrego dla chrześcijan, a chrześcijanie zapomnieli. Ale Bóg widzi[9].
Rodzina
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Wincenty Swoboda: Słownik starożytności słowiańskich. T. 4. s. 62.
- ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 50.
- ↑ a b c W. Gjuzelew: Bułgaria. Zarys dziejów. s. 39.
- ↑ Steven Runciman: A history of the First Bulgarian Empire. s. 85-86.
- ↑ I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. s. 48.
- ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 49.
- ↑ W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. s. 76.
- ↑ W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. s. 46.
- ↑ a b c S. Waklinow: Kultura starobułgarska. s. 87.
- ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 289.
- ↑ Ch. Cawley: Medieval Lands.
Bibliografia
edytuj- W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
- W. Gjuzelew: Bułgarskie średniowiecze. W: Bułgaria. Zarys dziejów. I. Dymitrow (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11583-6.
- Steven Runciman: A history of the First Bulgarian Empire. Londyn: George Bell & Sons, 1930. OCLC 832687.
- Słownik starożytności słowiańskich. T. 4. Wrocław: Ossolineum, 1970.
- I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. Wrocław: Ossolineum, 2000. ISBN 83-04-04549-4.
- T. Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum, 1983. ISBN 83-0402466-7.
- S. Waklinow, Kultura starobułgarska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984, s. 87. ISBN 83-06-01043-4