Program rozruchowy

Program rozruchowy (ang. bootstrap loader, skr. bootloader) – działający na zasadzie „samorozruchu” program uruchamiany jako pierwszy po zakończeniu wykonywania przez BIOS lub UEFI procedury POST, służący do załadowania systemu operacyjnego do pamięci operacyjnej komputera.

Bootstrap

Bootstrap (od ang. pull oneself up by one’s bootstraps, dosł. „wyciągnąć się za pomocą pętli z tyłu butów”) to idea rozwiązania systemowego w informatyce obrazująca samorozruch komputera. Procedura rozruchowa nazywana jest w języku angielskim terminami boot lub booting.

Pierwotnie (np. EXEC) bootstrap polegał na ręcznym wpisaniu bit po bicie z pulpitu technicznego komputera komendy „Ładuj i wykonaj z urządzenia”, na którym załadowany był system operacyjny, interpreter komend lub inny program.

Później proces ten został zaszyty sprzętowo jako koniec prawidłowo przeprowadzonego przebiegu procedury testującej POST i działał w kooperacji z interpreterem komend systemu nadrzędnego, takiego jak DOS, UNIX czy Windows. Proces ten został nazwany programem rozruchowym.

Rozruch w różnych architekturach komputerów

W komputerach PC nagłówek (segment startowy) programu rozruchowego może być umieszczony w pierwszym, 512-bajtowym fragmencie sektora startowego dysku twardego (ang. Master Boot Record). W systemach DOS/Windows jest tam zapisany program, który ładuje kolejny program rozruchowy z partycji oznaczonej jako aktywna. W systemach uniksowych pliki dodatkowe programu rozruchowego znajdują się zazwyczaj w katalogu lub partycji montowanej w katalogu /boot.

Rozruch z innych urządzeń

Program rozruchowy oraz cały system operacyjny może być pobierany także z innych urządzeń takich jak stacja dyskietek, napęd CDROM, dyski USB, a nawet spoza komputera, z serwera w sieci lokalnej (zob. PXE). Dawniej także z taśmy perforowanej albo pamięci bębnowej.

Boot Device Menu

Boot Device Menu (z ang. menu urządzeń rozruchowych) to menu służące do uruchamiania systemu z innego urządzenia niż domyślne bez potrzeby zmiany kolejności uruchamiania w ustawieniach BIOS-u.

Boot Device Menu wywołuje się klawiszami funkcyjnymi zaraz po uruchomieniu komputera, a przed startem systemu. W zależności od sprzętu najczęściej używa się: Esc lub F8 lub F9 lub F10 lub F11 lub F12. Boot Device Menu niekiedy mylnie nazywane jest w skrócie Boot Menu^[a].

Lista klawiszy wywołujących Boot Device Menu

Acer – Esc lub F12 lub F9
Albatron – F8
Asus – Esc lub F8
Compaq – Esc lub F9
Dell – F12
DFI – Prt Scr
ECS – F11
Epox – Esc
Gigabyte – F12
HP – Esc lub F9
Intel – F10
Lenovo – F12 lub Lenovo One Key Recovery (przycisk ten znajduje się obok przycisku zasilania lub obok gniazda zasilania)
Microstar – F11
MSI – F11
Packard Bell – F8
Sony Vaio – F11
Toshiba – F12
Samsung – Esc lub F12

Przykłady

NT OS Loader (NTLDR) – program rozruchowy stosowany w Windows NT
GRUB – projekt GNU
GRUB2 – następca GRUB-a
LILO – Linux Loader, towarzyszy rozwojowi tegoż systemu od jego narodzin
SYSLINUX – stosowany do rozruchu m.in. z płyt CD/DVD oraz z bezpośrednio sieci komputerowej.

Uwagi

↑ Boot Menu dotyczy menu wyboru systemu operacyjnego, a nie urządzenia, z którego zostanie właśnie uruchomiony. W menu rozruchu urządzeń standardowo znajduje się napęd optyczny oraz dysk twardy. Dodatkowo może być: sieć, dysk usb, wszelkiego rodzaju pamięci flash lub coraz rzadziej stacja dyskietek lub inne urządzenia umożliwiające uruchamianie. Wybór z listy zatwierdza się klawiszem „Enter”.

[1] Boot Menu dotyczy menu wyboru systemu operacyjnego, a nie urządzenia, z którego zostanie właśnie uruchomiony. W menu rozruchu urządzeń standardowo znajduje się napęd optyczny oraz dysk twardy. Dodatkowo może być: sieć, dysk usb, wszelkiego rodzaju pamięci flash lub coraz rzadziej stacja dyskietek lub inne urządzenia umożliwiające uruchamianie. Wybór z listy zatwierdza się klawiszem „Enter”.

[a]