Wikipedia

Ptolemeusz I Soter

władca Egiptu

Ptolemeusz I Soter (gr. Πτολεμαῖος Σωτήρ, Ptolemaĩos Sōtḗr, ur. 367 p.n.e.[3], zm. 283 p.n.e.) – założyciel dynastii Ptolemeuszy, władca Egiptu w latach 323–283 p.n.e., syn Lagosa i Arsinoe, mąż Artakamy, Eurydyki i Bereniki I. Ojciec: Ptolemeusza Keraunosa, Meleagra, Lizandry, Ptolemais, Teokseny, Arsinoe II, Ptolemeusza II Filadelfosa i Filotery[4].

Ptolemeusz I Soter
Ilustracja
Ptolemeusz I (III w. p.n.e., muzeum Luwru)
władca starożytnego Egiptu
Okres

od 323 p.n.e.
do 283 p.n.e.[1][2]

Następca

Ptolemeusz II Filadelfos

Dane biograficzne
Dynastia

Ptolemeusze

Data urodzenia

ok. 367 p.n.e.

Data śmierci

ok. 283 p.n.e.

Ojciec

Lagos

Matka

Arsinoe

Żona

1. Artakama,
2. Eurydyka,
3. Berenika I

Dzieci

z Eurydyką:
Ptolemeusz Keraunos,
Meleager,
? (syn),
Lizandra,
Ptolemais,
Teoksena,
z Bereniką I:
Arsinoe II,
Ptolemeusz II Filadelfos,
Filotera

Multimedia w Wikimedia Commons
Ubóstwieni Ptolemeusz I i Berenika na monecie bitej po ich śmierci
Ptolemeusz I przedstawiony jako faraon (British Museum)

Życiorys

edytuj

Przed Egiptem

edytuj

Jego ojciec nazywał się Lagos i pochodził z północno-zachodniej Macedonii[3]. Jego matka nosiła imię Arsinoe[3].

Bogusław Kwiatkowski wysunął hipotezę o możliwym pokrewieństwie Ptolemeusza i Aleksandra; wg niego mogli oni być braćmi[3]. Z pewnością Ptolemeusz był jednym z towarzyszy wychowania Aleksandra[5]. Później był jednym z wodzów Aleksandra Wielkiego i jego bliskim przyjacielem. W 324 na politycznym weselu w Suzie pojął za żonę Artakamę, córkę Artabazosa[5].

Okres przed koronacją

edytuj

Po śmierci Aleksandra, w 323 p.n.e., objął rządy jako satrapa Egiptu[6]. Brał czynny udział w wojnach diadochów[6]. W 322 p.n.e. kazał zamordować swojego doradcę i skarbnika, Kleomenesa[7]. Pozwoliło mu to umocnić swoją władzę i przy okazji zgarnąć olbrzymi majątek Kleomenesa zebrany na spekulacji zbożem[8]. W tym samym roku podbił Cyrenajkę[7]. W 321 p.n.e. przechwycił zabalsamowane zwłoki Aleksandra Wielkiego, które przewiózł do Memfis[7], a później do powstałej jako nowa stolica Aleksandrii[9]. W tym samym roku wziął ślub z Eurydyką, córką Antypatra[5]; ze związku tego urodziło się trzech synów i cztery znane z imienia córki[10]. Był to element sojuszu Ptolemeusza, Kraterosa i Antypatra przeciw Perdikkasowi[11]. W 321 p.n.e. armia dowodzona przez Perdikkasa wkroczyła na teren Egiptu, docierając pod Memfis[9]. Ptolemeusz jednak pokonał bez walki Perdikkasa, którego wojsko przeszło na stronę satrapy Egiptu[11]. Sam Perdikkas został zamordowany[9]. Uczestnicy spisku przeciw Perdikkasowi zaproponowali Ptolemeuszowi objęcie po zabitym tytułu basileusa, ten jednak odmówił, rezygnując tym samym z walki o władzę nad całością dziedzictwa po Aleksandrze[9].

Około 320 p.n.e. Ptolemeusz przeniósł stolicę swojego państwa do nowo wybudowanej Aleksandrii[12]. W pierwszych latach panowania uzyskał zwierzchnictwo nad Cyrenajką; ustanowił tam Offellasa, a później Magasa jako udzielnych władców[9]. Około 314 p.n.e. zdławił bunt, który wybuchł przeciwko jego panowaniu na Cyprze[12] (Zdaniem Ewy Wipszyckiej przejął nad nim kontrolę ok. 312 p.n.e.[13]). Około 312 p.n.e. rozbił w bitwie pod Gazą wojska Demetriusza Poliorketesa[12]. W wyniku tego starcia zdołał opanować Syrię i Fenicję, które jednak stracił na rzecz Demetriusza i Antygona rok później[12].W tym samym roku diadochowie zawarli krótkotrwały pokój, na mocy którego Ptolemeusz utwierdził się w posiadaniu Egiptu, części Libii i Arabii[14].

Ogłoszenie królem i późny okres

edytuj

Wkrótce wybuchła kolejna wojna Ptolemeusza z Antygonem[14]. W 310 p.n.e. Ptolemeusz zajął Kos i kilka miast Azji Mniejszej[14]. W 308 p.n.e. jego władza rozciągała się, poza Egiptem, na Cyrenajkę, Cypr, Likię, Karię, Kos i Andros oraz Korynt i Sykion[15]. Około 306 p.n.e. jego flota poniosła klęskę z rąk Demetriusza Poliorketesa pod Salaminą Cypryjską[16]. W efekcie utracił Cypr i Cyrenajkę, w której wybuchł bunt[16]. Zdołał jednak odeprzeć najazd Antygona na Egipt, który nie doszedł do skutku głównie za sprawą warunków pogodowych[16]. W owym czasie Ptolemeusz ogłosił się oficjalnie królem, podobnie jak jego rywal Antygon[13][16]. W 304 p.n.e. pomógł mieszkańcom zaprzyjaźnionego Rodos odeprzeć atak Demetriusza; w wyniku tego Rodyjczycy oficjalnie ubóstwili Ptolemeusza i nadali mu przydomek Soter, co tłumaczy się jako "zbawca"[17]. Około 301 p.n.e. powtórnie przyłączył Cyrenajkę[18]. Brał udział w koalicji, która doprowadziła do klęski Antygona, choć nie brał udziału w rozstrzygającej bitwie pod Issos w 301 p.n.e., zajmując w owym czasie południową Syrię[13] Kilka lat później zawarł przymierze z Lizymachem skierowane przeciwko rosnącej potędze Seleukidów[18]. Później doszło do zmiany sojuszy i Ptolemeusz sprzymierzył się z królem Seleukidów przeciwko Demetriuszowi Poliorketesowi[18]. W latach 90. i 80. III wieku p.n.e. Ptolemeusz zajął Tyr i Sydon oraz rozpostarł kontrolę nad Wyspami Jońskimi[13].

W 285 p.n.e. wyznaczył swojego młodszego syna Ptolemeusza II następcą tronu Egiptu i jednocześnie współrządcą[13]. Był on synem ze związku z Bereniką, córką Magasa, która łącznie urodziła mu co najmniej trójkę dzieci[19]. Berenika, która wcześniej była kochanką Ptolemeusza, w 290 p.n.e. została jego oficjalną żoną[19]. Z decyzją ojca o wyznaczeniu Ptolemeusza II następcą nie pogodził się Ptolemeusz Keraunos, którego w związku z tym władca wygnał z Egiptu[19].

Charakter rządów

edytuj

Rozbudowana za jego panowania Aleksandria stała się głównym ośrodkiem kultury hellenistycznej i centralnym ośrodkiem administracyjnym kraju[20]. Założone przez niego Serapeum, Muzeum Aleksandryjskie (Muzejon) i Biblioteka Aleksandryjska były najważniejszymi ośrodkami naukowymi świata antycznego tego okresu, a wybudowaną na rozkaz Ptolemeusza latarnię morską na wyspie Faros uznawano za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego[20]. Był autorem dzieła opisującego historię wojen Aleksandra[21]. Otaczał protekcją wielu ludzi kultury, np. Demetriusza z Faleronu, który przybył do Egiptu ok. 296 p.n.e.[22] W jego otoczeniu najpewniej powstało dzieło Manetona opisujące historię Egiptu[10].

Ptolemeusz administrował Egiptem, wykorzystując zastane tradycje zarządzania, oparte na podziale na nomy[22]. Uczynił Egipt centrum osadnictwa greckiego, a na najważniejszych urzędach obsadzał Greków[22]. Usiłował rozpowszechnić synkretyczną religię będącą połączeniem tradycji egipskich i greckich[23]. Jednym z kluczowych elementów tej religii miał być bóg Serapis, którego kult Ptolemeusz propagował[23].

Lata panowania

edytuj
  • Od 323–305 p.n.e. – jako satrapa Egiptu
  • Od 305–283 p.n.e. – jako król Ptolemeusz I Soter
  • Od 285–283 p.n.e. – wspólnie z synem Ptolemeuszem II

Tytulatura

edytuj
 
kartusze Ptolemeusza I
 
kartusze Ptolemeusza I
 
fajansowe sistrum z imieniem Ptolemeusza I
Królewski Protokół
serech lub Horusowe:
G5
wr
r		 F9
F9		 swA43q nw
n
a
 
trl.: wr pḥty nsw ḳnı͗[24]
nebti lub Należący do Obu Pań:
G16
V15
D40		 U31sxmU31qHqAd
l
D40
trl.: ı͗ṯ m sḫm ḥḳꜣ ṯl[24]
prenomen lub imię tronowe:
M23
X1		 L2
X1
 
C12C1U21
N35
N36
 
trl.: stp n rꜥ mry ı͗mn[24] (Setepenre Meriamon[3])
tłum.: Wybrany przez Re, ukochany przez Amona
nomen lub imię rodowe:
G39N5
  
Q3
X1		 V4E23
Aa15		 M17M17S29
 
trl.: ptwlmys[24] (Ptulmis[3])
tłum.: Ptolemeusz

Poza wymienionymi znane są nauce dwa odmienne warianty zapisu imienia rodowego oraz dwa odmienne warianty imienia tronowego[25]. Grecka tytulatura Ptolemeusza brzmiała basileus Ptolemaios I Theos Soter I – król Ptolemeusz, Bóg Zbawca[3]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Walbank 1984 ↓, s. 482.
  2. ↑ Ziółkowski 2009 ↓, s. 584.
  3. ↑ a b c d e f g Kwiatkowski 2021 ↓, s. 947.
  4. ↑ Walbank 1984 ↓, s. 482, 488.
  5. ↑ a b c Kwiatkowski 2021 ↓, s. 948.
  6. ↑ a b Kwiatkowski 2021 ↓, s. 949.
  7. ↑ a b c Kwiatkowski 2021 ↓, s. 950.
  8. ↑ Bravo i Wipszycka 1992 ↓, s. 150.
  9. ↑ a b c d e Bravo i Wipszycka 1992 ↓, s. 151.
  10. ↑ a b Kwiatkowski 2021 ↓, s. 964.
  11. ↑ a b Kwiatkowski 2021 ↓, s. 951.
  12. ↑ a b c d Kwiatkowski 2021 ↓, s. 952.
  13. ↑ a b c d e Bravo i Wipszycka 1992 ↓, s. 152.
  14. ↑ a b c Kwiatkowski 2021 ↓, s. 953.
  15. ↑ Kwiatkowski 2021 ↓, s. 954-955.
  16. ↑ a b c d Kwiatkowski 2021 ↓, s. 955.
  17. ↑ Kwiatkowski 2021 ↓, s. 957.
  18. ↑ a b c Kwiatkowski 2021 ↓, s. 958.
  19. ↑ a b c Kwiatkowski 2021 ↓, s. 965.
  20. ↑ a b Kwiatkowski 2021 ↓, s. 959.
  21. ↑ Kwiatkowski 2021 ↓, s. 961.
  22. ↑ a b c Kwiatkowski 2021 ↓, s. 962.
  23. ↑ a b Kwiatkowski 2021 ↓, s. 963.
  24. ↑ a b c d Ronald J. Leprohon, Denise M. Doxey, The great name: ancient Egyptian royal titulary, Atlanta: Society of Biblical Literatures, 2013 (Writings from the ancient world), s. 178, ISBN 978-1-58983-767-6 [dostęp 2023-05-25].
  25. ↑ Jürgen von Beckerath, Handbuch der ägyptischen Königsnamen, München ägyptologische Studien, München: Deutscher Kunstverlag, 1984, s. 287, ISBN 978-3-422-00832-8 [dostęp 2023-05-27] (niem.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ptolemeusz_I_Soter&oldid=72905111”
  NODES
Done 1
Story 1