Republika Komi
Komi (ros. i komi Коми), pełna nazwa Republika Komi (ros. Республика Коми, komi Коми Республика) – republika w składzie Federacji Rosyjskiej.
| republika | |||||
| |||||
| |||||
| Hymn: Коми Республикаса кып | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
RU-KO | ||||
| Zarządzający | |||||
| Powierzchnia |
416 774 km² | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
1,95 os./km² | ||||
| Tablice rejestracyjne |
11 | ||||
| Strefa czasowa |
czas moskiewski, UTC +3:00 | ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie Rosji
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Geografia
edytujRepublika Komi leży po zachodniej stronie gór Ural, na północnym wschodzie Niziny Wschodnioeuropejskiej, w północno-wschodniej europejskiej części Rosji. Graniczy z Krajem Permskim, obwodami: archangielskim, kirowskim, swierdłowskim oraz z okręgami autonomicznymi: Nienieckim, Chanty-Mansyjskim i Jamalsko-Nienieckim.
Terytorium republiki zajmuje 415 900 km² (15. na terenie Rosji), zamieszkuje ją zaledwie 1 019 000 mieszkańców (54. na terenie Rosji), gęstość zaludnienia równa jest 2,44 osoby/km². Stolicą republiki jest Syktywkar, położony w południowo-zachodniej części republiki. Językami urzędowymi są język rosyjski i język komi.
Lasy zajmują ponad 70% terytorium republiki, a bagna około 15%.
Ponad 32 800 km² północnej części Republiki Komi jest pokryte dziewiczymi lasami Komi. Jest tu Peczorsko-Iłycki Rezerwat Biosfery, który wraz z Parkiem Narodowym „Jugyd Wa” został w 1995 wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Znajduje się tu też Park Narodowy „Kojgorodzkij”.
Strefa czasowa
edytujOd 2014 r. Komi należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, na terenie republiki obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.
Hydrologia
edytujRzeki
edytujWiększość obszaru Komi leży w dorzeczu dużych równinnych rzek: Wyczegdy, Łuzy, Mezeni i Waszki. Prócz rzek typu równinnego przez teren kraju płyną też rzeki górskie. Są nimi prawe dopływy Peczory, m.in. Unja, Iłycz, Podczerem, Szczugor i in.
Głównymi rzekami Komi są:
Od wieków rzeki Komi odgrywały znaczącą rolę przy zasiedlaniu i zagospodarowywaniu zarówno tego kraju, jak i regionów położonych dalej na wschód. Już w XII wieku przez obszar dzisiejszej republiki (określanej wówczas mianem) przebiegała tzw. wielka nowogrodzka droga do Jugry (tj. dzisiejszego Chanty-Mansyjskiego Okręgu Autonomicznego – Jugry) (ros. великий новгородский чрезкаменный путь в Югру), której znaczna część wiodła właśnie ułatwiającymi komunikację licznymi rzekami Komi.
Jeziora
edytujNa terenie Komi znajduje się ponad 78 tysięcy jezior, które łącznie zajmują obszar ok. 4,5 tys. km², jednak 98% tych zbiorników wodnych to jeziora niewielkie, o powierzchni nieprzekraczającej 0,5 km².
Jeziora te podzielić można ze względu na pochodzenie, jak też ze względu na położenie. Pod względem genezy wśród lokalnych zbiorników wyróżnić można polodowcowe, krasowe, torfowiskowe i reliktowe. Z uwagi na lokalizację i związaną z tym faunę i florę jeziora dzielą się na tundrowe, tajgowe (leśne), górskie oraz zalewowe. Największe rozmiary posiadają reliktowe jeziora leśne, które jednak są na ogół płytkie; największą głębokość (do 50 m) mają jeziora górskie, które z kolei są niewielkie pod względem obszaru – rzadko przekraczają 1 km².
Największe jeziora
- Jezioro Sindorskie (ros. Синдорское озеро) – powierzchnia 35 km²
- Jezioro Jam (ros. Ям озеро) – powierzchnia 48,7 km²
- Wielkie Charbiejty (ros. Большое Харбейты) – powierzchnia 21 km², głębokość – do 17 m
Inne większe jeziora, ważne z gospodarczego, krajobrazowego lub ekologicznego punktu widzenia
- Jezioro Donty (Don) (powierzchnia – 4,6 km², długość – 20 km, średnia głębokość – 1,5 m)
- Jezioro Kadomskie (długość ok. 4 km, szerokość – 3,5 km)
- Jezioro Wad
- Jezioro Dodźskie
- Jezioro Wiejsakoty (powierzchnia – 6,3 km², długość – 3 km, szerokość – 0,6 km)
- Jezioro Wadybty
- Jezioro Smolne (Smolmoje)
- Jezioro Tielpos (górskie, głębokość 49,5 m, powierzchnia – 0,25 km²)
- Jezioro Długie (Dlinnoje) (górskie, głębokość 40–50 m)
- Jezioro Torgowoje (górskie, głębokość 40–50 m)
Bagna
edytujBagna zajmują ok. 7,7% powierzchni Komi, tj. 3,2 mln ha. Obszary te stanowią odrębne ekosystemy, silnie oddziałujące na tereny sąsiednie poprzez wpływ na poziom wód gruntowych, akumulację wilgoci i oczyszczanie wód z zanieczyszczeń, a także jako miejsca lęgowe licznych gatunków ptaków.
Największe bagna:
- Bagno usińskie (Усинское болото) – 139,190 ha
- Okiean (“Ocean”) (Океан) – 178,975 ha
- Dziorniur (Дзёрнюр) – 32,228 ha
- Tybjuniur (Тыбъюнюр) – 60,042 ha
- Martiuszewskie (Мартюшевское) – 9,285 ha
Górnictwo
edytujNa terenie republiki wydobywa się: węgiel, ropę naftową, gaz ziemny, złoto i diamenty.
Klimat
edytujWiększość obszaru republiki leży w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, typu kontynentalnego, jedynie północne skrawki kraju pozostają w strefie klimatu subpolarnego.
Zima na tym obszarze jest dość długa i bardzo chłodna; średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca – stycznia waha się od −17 °C na południu kraju do −20 °C w części północnej. Lato, jakkolwiek krótkie, jest dość ciepłe – średnia temperatura lipca to od +11 °C na północy do +15 °C na południu republiki.
W regionie występuje dość wysoki poziom opadów – średnio ok. 700 mm; opady te mają głównie postać deszczu, a ich największe nasilenie ma miejsce w sierpniu.
Historia
edytujOd średniowiecza tereny dzisiejszej republiki wchodziły w skład Państwa Nowogrodzkiego; pod koniec XV wieku stały się częścią Państwa Moskiewskiego. Obszary te były ważnym źródłem futer. Z racji surowego klimatu i braku dróg ziemie Komi pozostawały bardzo słabo zaludnione.
W XVIII wieku tereny dzisiejszej republiki wchodziły w skład guberni archangielskiej, w której ramach stanowiły 3 ujezdy (jareński, solwyczegodzki i pustoziorski); w 1780 z części terenu ujezdu jareńskiego wydzielono ujezd ust-sysolski. Niższą od ujezdu jednostką podziału administracyjnego była wołost (ros. волость) – jednostka zbliżona do polskiej gminy.
Na początku XX wieku niewielkie części dzisiejszego obszaru Komi wchodziły też w skład guberni wołogodzkiej i wiackiej.
Komi w czasach Związku Radzieckiego
edytujW latach 30. odkryto na terenie Komi duże zasoby węgla kamiennego (eksploatacja rozpoczęła się jednak dopiero w latach II wojny światowej, gdy Wehrmacht zajął dostarczające węgla na potrzeby radzieckiej gospodarki obszary zagłębia Donbasu). W latach 30. rozpoczęto w Komi budowę przemysłu, zbudowano koleje i drogi. Spowodowało to szybki napływ osadników (głównie Rosjan) i wzrost zaludnienia.
Od lat 30. do 50. XX wieku obszar republiki był ważnym punktem na mapie radzieckiego systemu obozów – Gułagów. Część ówczesnych obozów funkcjonuje do dziś jako więzienia lub kolonie karne.
Komi w niepodległej Rosji
edytujPo upadku ZSRR przemysł republiki (główne źródło dochodów mieszkańców) znalazł się w kryzysie. Spowodowało to znaczną emigrację, w konsekwencji czego w latach 1990–2007 liczba mieszkańców kraju spadła o 22%.
Historia autonomii komiackiej
edytujAutonomia Komiaków utworzona została 22 sierpnia 1922, kiedy to zorganizowano Komi-Zyriański Obwód Autonomiczny. Tworzenie autonomicznych jednostek terytorialnych dla mniejszości narodowych było częścią polityki tzw. korienizacji, tj. przyznawania autonomii mniejszościom narodowym zamieszkującym obszary dawnego Imperium, poprzednio dyskryminowanym i rusyfikowanym przez carat. Obwód istniał do 5 grudnia 1936. Wtedy to zmieniono status tej autonomicznej jednostki administracyjnej – podniesiono jej rangę i poszerzono zakres autonomii, tworząc Komijską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. Komijska ASRR została zlikwidowana w 1990 na fali zmian związanych z rozpadem ZSRR. Jej prawną kontynuacją jest obecna Republika Komi.
Prezydenci Komi
edytuj- Jurij Aleksiejewicz Spiridonow 1994–2002
- Władimir Aleksandrowicz Torłopow 2002–2010
- Wiaczesław Michajłowicz Gajzer od 2010; 14 stycznia 2014 został wyznaczony na czasowo pełniącego obowiązki – do czasu przeprowadzenia wyborów[2]
Ludność
edytuj
Komiacy
edytujRdzenną ludnością kraju są ugrofińscy Komiacy (dawniej zwani też Zyrianami). Wywodzą się oni ze średniowiecznych plemion ugrofińskich, zamieszkujących tereny między jeziorem Ładoga a Uralem. Już od XI wieku podlegali ruskim (potem rosyjskim) wpływom kulturowym, które nasiliły się jeszcze w XIV i XV w., gdy ziemie Komi zostały formalnie włączone do Rosji. Na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej Komiacy pod wpływem Rosjan przyjęli religię prawosławną, choć do dziś, zwłaszcza na północy i na odizolowanych obszarach wiejskich zachowali elementy dawnego kultu przyrody.
Statystyki demograficzne
edytujLudność ogółem: 975 000 (szacunkowo na koniec 2006)
- Ludność według miejsca zamieszkania:
- ludność miejska: 75,7%
- ludność wiejska: 24,3%
- liczba kobiet na 1000 mężczyzn: 1106
- Ludność według wieku
- średnia wieku dla ogółu populacji: 34,5 lat
- średnia wieku w miastach: 33,7 lat
- średnia wieku na wsiach: 36,8 lat
- średnia wieku mężczyzny: 32,3 lat
- średnia wieku kobiety: 36,8 lat
- gospodarstwa domowe:
- ogółem: 381 626
- w miastach: 289 854
- na wsiach: 91 772
- Przyrost naturalny (2005)
- urodzenia: 10 975 (współczynnik urodzeń 11,1)
- zgony: 15 074 (współczynnik zgonów 15,2)
- ubytek naturalny: 4099 (- 4,1)
Skład etniczny
edytujZmiany składu etnicznego populacji Komi w latach 1926–2002 (według danych spisowych)
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Komiacy | 191 245 (92,2%) |
231 301 (72,5%) |
245 074 (30,4%) |
276 178 (28,6%) |
280 798 (25,3%) |
291 542 (23,3%) |
256 464 (25,2%) |
| Rosjanie | 13 731 (6,6%) |
70 226 (22,0%) |
389 995 (48,4%) |
512 203 (53,1%) |
629 523 (56,7%) |
721 780 (57,7%) |
607 021 (59,6%) |
| Ukraińcy | 34 (0,0%) |
6010 (1,9%) |
80 132 (9,9%) |
82 955 (8,6%) |
94 154 (8,5%) |
104 170 (8,3%) |
62 115 (6,1%) |
| Białorusini | 11 (0,0%) |
3323 (1,0%) |
22 339 (2,8%) |
24 706 (3,1%) |
24 763 (2,2%) |
26 730 (2,1%) |
15 212 (1,5%) |
| Tatarzy | 32 (0,0%) |
709 (0,2%) |
8459 (1,0%) |
11 906 (1,5%) |
17 836 (1,6%) |
25 980 (2,1%) |
15 680 (1,5%) |
| Niemcy | 15 (0,0%) |
2617 (0,8%) |
19 805 (2,5%) |
14 647 (1,8%) |
13 339 (1,2%) |
12 866 (1,0%) |
9246 (0,9%) |
| inni | 2246 (1,1%) |
4810 (1,5%) |
40 395 (5,0%) |
42 207 (4,4%) |
49 948 (4,5%) |
67 779 (5,4%) |
52 936 (5,2%) |
Wyznania
edytujZdecydowana większość populacji republiki wyznaje prawosławie. Prócz tego istnieje liczna grupa ateistów; z mniejszości religijnych najliczniejsi są muzułmanie (ok. 2%). Katolicy stanowią 0,4% populacji.
Miasta i osiedla typu miejskiego
edytujmiasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)
| Nazwa | Nazwa rosyjska | Liczba mieszkańców |
|---|---|---|
| Syktywkar | Сыктывкар | 228 928 |
| Uchta | Ухта | 103 064 |
| Workuta | Воркута | 82 000 |
| Peczora | Печора | 47 726 |
| Usinsk | Усинск | 45 238 |
| Inta | Инта | 38 772 |
| Sosnogorsk | Сосногорск | 29 203 |
| Worgaszor | Воргашор | 19 873 |
| Jemwa | Емва | 15 777 |
| Siewiernyj | Северный | 14 228 |
| Wuktył | Вуктыл | 14 031 |
| Niżnyj Odes | Нижний Одес | 11 654 |
| Mikuń | Микунь | 11 409 |
| Żeszart | Жешарт | 9832 |
| Jariega | Ярега | 8519 |
| Troicko-Pieczorsk | Троицко-Печорск | 8499 |
| Krasnozatonskij | Краснозатонский | 8464 |
| Wodnyj | Водный | 6662 |
| Ussogorsk | Усогорск | 5432 |
| Zapoliarnyj | Заполярный | 4498 |
| Wierchniaja Maksakowka | Верхняя Максаковка | 4010 |
| Wojwoż | Войвож | 3673 |
| Szudajag | Шудаяг | 3620 |
| Komsomolskij | Комсомольский | 3426 |
| Kożwa | Кожва | 3421 |
| Sindor | Синдор | 2973 |
| Błagojewo | Благоево | 2607 |
| Wierchniaja Inta | Верхняя Инта | 2095 |
| Siedkyrkieszcz | Седкыркещ | 2011 |
Gospodarka
edytujGospodarka Komi opiera się głównie na wydobyciu surowców energetycznych (ropa naftowa, gaz ziemny oraz węgiel) oraz wykorzystaniu lasów (przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy).
Po rozpadzie ZSRR lokalna ekonomia pogrążona jest w kryzysie; spowodował on m.in. to, iż w ciągu ostatniego dwudziestolecia populacja kraju spadła o blisko ¼.
Podział administracyjny
edytujRepublika Komi dzieli się na 15 rejonów municypalnych (ros. муниципальный район); 5 największych miast stanowi wydzielone okręgi miejskie.
Rejony
edytuj- Rejon iżemski (ros. Ижемский район)
- Rejon kniażpogostski (ros. Княжпогостский район)
- Rejon kojgorodzki (ros. Койгородский район)
- Rejon kortkierosski (ros. Корткеросский район)
- Rejon priłuski (ros. Прилузский район)
- Rejon syktywdiński (ros. Сыктывдинский район)
- Rejon sysolski (ros. Сысольский район)
- Rejon troicko-pieczorski (ros. Троицко-Печорский район)
- Rejon udorski (ros. Удорский район)
- Rejon ust-cilemski (ros. Усть-Цилемский район)
- Rejon ust-kułomski (ros. Усть-Куломский район)
- Rejon ust-wymski (ros. Усть-Вымский район)
- Rejon Peczora (ros. Муниципальный район «Печора»)
- Rejon Sosnogorsk (ros.Муниципальный район «Сосногорск»)
- Rejon Wuktył (ros. Муниципальный район «Вуктыл»)
Okręgi miejskie
edytuj- Syktywkar (ros. Городской округ «Сыктывкар»)
- Workuta (ros. Городской округ «Воркута»)
- Inta (ros. Городской округ «Инта»)
- Usinsk (ros. Городской округ «Усинск»)
- Uchta (ros. Городской округ «Ухта»)
Surowce mineralne
edytujNa obszarze Komi znajdują się złoża kopalin opałowych, zwłaszcza węgla (213 mld ton, z czego – węgiel kamienny, ok. 78%, węgiel brunatny – 19%, antracyt – 3%), łupków opałowych, asfaltytu, torfu (złoża: 12 mld ton) oraz ropy naftowej (blisko 4 mld ton) i gazu ziemnego (ok. 3 trylionów m³).
Ponadto na terenie republiki istnieją pokłady pierwiastków i minerałów wykorzystywanych w przemyśle chemicznym, przede wszystkim fosforytów, siarki, soli kamiennej i wapiennych, barytu i fluorytu.
Prócz tego w Komi wydobywane są wapienie i dolomity, gips, piaskowiec i kwarcyt. W górach Uralu na wschodzie znajdują się złoża kwarcu, rubinów, granatów, prehnitu i bursztynu. W różnych częściach kraju znajdują się także miejsca wydobycia agatów, jaspisu, marmuru (różnych typów), nefrytu, jadeitu itd.
Z rud metali odkryto m.in. tytan, rudy aluminium (boksyty) i metale szlachetne – zwłaszcza złoto (w Uralu Polarnym i na Timanie oraz w dorzeczu rzeki Korzym).
Tablice rejestracyjne
edytujTablice pojazdów zarejestrowanych w Republice Komi mają oznaczenie „11” w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.
Przypisy
edytuj- ↑ Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год [online] [dostęp 2021-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-04].
- ↑ Официальное опубликование правовых актов [online], gov.ru:8080 [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-19].