Ribat
Ribat (arab. رباط) – jest to wojskowy klasztor muzułmański, ufortyfikowany, zwykle położony przy granicy. Budynek otoczony murem posiadał wieżę, salę modlitw (np. ribat w Tunezji w mieście Susa, stąd częste przekształcanie w późniejszych czasach ribatów w meczety). Ich powstanie wiązane jest z obowiązkiem prowadzenia świętej wojny i strzeżenia granic państwowych[1].
Terminu tego na terenie Iranu z biegiem czasu zaczęto używać na określenie umocnionych karawanserajów[1].
Najbardziej znany tunezyjski ribat znajduje się w Monastyrze - na jego terenie kręcono takie filmy, jak: "Angielski Pacjent", "Żywot Briana", "Matrix 2" czy polskie "W pustyni i w puszczy".
Od nazwy al murabitin (mieszkańcy klasztoru) pochodzi nazwa Almorawidzi - nazwa trzech berberyjskich dynastii.
Znaczenie islamskie
edytujZnaczenie historyczne
edytuj
Słowo ribat w swoim skrócie odnosi się do dobrowolnej obrony islamu i dlatego pierwotnie ribaty były używane do przechowywania osób, które walczyły w obronie islamu w dżihadzie.[2] Można je również określać innymi nazwami, takimi jak khanqah, najczęściej używane w Iranie i tekke, najczęściej używane w Turcji.[3]
Klasycznie ribat odnosił się do pełnienia warty na placówce granicznej w celu obrony dar al-Islam. Ten, kto wykonuje ribat, nazywany jest murabitem.
Współczesne zastosowanie
edytujWspółczesne użycie terminu ribat jest powszechne wśród grup dżihadystów, takich jak Al-Ka’ida[4] czy Islamskie Państwo Iraku i Lewantu.[5] Termin ten był także używany przez salafickich dżihadystów działających w Strefie Gazy. W ich terminologii ʻArḍ al-Ribat „Kraina Ribat” to nazwa Palestyny, w dosłownym znaczeniu „kraju czuwającego na granicy”, rozumianego w kontekście ich ideologii globalnego dżihadu, która jest zasadniczo przeciwny palestyńskiemu nacjonalizmowi.[6]
Jako karawanseraj
edytujZ czasem niektóre ribaty stały się schroniskami dla podróżników na głównych szlakach handlowych (karawanserajach).[7]
Sufizm
edytujBractwa sufickie
edytujZ czasem niektóre ribaty stały się schronieniem dla mistyków. W tym ostatnim sensie tradycja ribat była być może jednym z wczesnych źródeł mistycznych bractw sufickich i rodzajem późniejszej zawiya, czyli loży sufickiej, która rozprzestrzeniła się na Afrykę Północną, a stamtąd przez Saharę do Afryki Zachodniej. Tutaj domy marabutów (nauczycieli religii, zwykle sufich) nazywane są ribatami. Takie miejsca duchowego odosobnienia nazywano Khānqāh (pers. خانقاه). Do ważnych rybatów, o których warto wspomnieć, należą Rabati Malik (ok. 1068–80 r.), który znajduje się na pustyni w Azji Środkowej i nadal jest częściowo nienaruszony, oraz Ribat-i Sharaf z XII wieku, który został zbudowany na planie kwadratu z dziedzińcem i długimi sklepionymi pomieszczeniami wzdłuż ścian.[7] Większość ribatów miała podobny wygląd architektoniczny, który składał się z otaczającego muru z wejściem, pomieszczeń mieszkalnych, magazynów prowiantu, wieży strażniczej używanej do sygnalizowania w przypadku inwazji, czterech do ośmiu wież i meczetu.[8]
Termin Ribat był pierwotnie używany do opisania posterunku granicznego, w którym mogli przebywać podróżni (zwłaszcza żołnierze). Termin ten z czasem przekształcił się i stał się znany jako centrum bractw sufickich. Ribaty zostały przystosowane do celów pokojowych, gdzie mogli gromadzić się sufi.[9] Zwykle ribaty zamieszkiwał szejk, a jego rodzina i goście mogli przychodzić i uczyć się od niego.[3] Wielokrotnie w tym samym budynku znajdował się także grób fundatora.[3] Instytucjonalizacja tych ośrodków była możliwa częściowo dzięki darowiznom od bogatych kupców, właścicieli ziemskich i wpływowych przywódców.[10] Niektóre z tych związków otrzymywały również regularne stypendia na ich utrzymanie.[3]
Instytucje te służyły jako swego rodzaju szkoła, w której szejk mógł uczyć swoich uczniów sposobów specyficznego ṭarīqah (arab. طَـرِيْـقَـة, bractwo lub bractwo sufickie). Były również wykorzystywane jako miejsce kultu, gdzie szejk mógł obserwować członków określonego bractwa sufickiego i pomagać mu na wewnętrznej ścieżce do ḥaqīqah (arab. حَـقِـيْـقَـة, ostateczna prawda lub rzeczywistość).
Żeński Sufizm
edytujInne użycie słowa ribat odnosi się do pewnego rodzaju klasztoru lub domu rekolekcyjnego dla sufickich kobiet. Żeńskie szejki (arab. شيخة), średniowieczne badaczki prawa oraz duża liczba wdów i rozwódek żyły w abstynencji i oddawały cześć w ribatach.[11]
Przypisy
edytuj
- ↑ a b Sourdel D., Sourdel J.: Cywilizacja islamu (VII-XIII w.). s. 553.
- ↑ Alastair Northedge. ʿAbbāsid art and architecture. „Encyclopedia of Islam”. 3.
- ↑ a b c d Annemarie Schimmel: Mystical Dimensions of Islam. University of North Carolina Press, 1975, s. 231-232. ISBN 0-8078-1223-4. (ang.).
- ↑ Mark Long. Ribat, al-Qaeda, and the Challenge for US Foreign Policy. „Middle East Journal”. 63 (1), s. 31-47, zima 2009. DOI: 10.3751/63.1.12. (ang.).
- ↑ Archived copy. Foreign Military Studies Office, 2015-06-04. [dostęp 2024-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-18)]. (ang.).
- ↑ RADICAL ISLAM IN GAZA. „Middle East Report”. 104, s. 6-7, 2011-03-29. International Crisis Group.
- ↑ a b Richard Ettinghausen, Oleg Grabar, Marilyn Jenkins: The Art and Architecture of Islam 650-1250. Yale University Press, 1994, s. 277–278. ISBN 0-300-05330-4. (ang.).
- ↑ Hassan S. Khalilieh. The Ribât System and Its Role in Coastal Navigation. „Journal of the Economic and Social History of the Orient”. 42 (2), s. 212–225, 1999. Brill. DOI: 10.1163/1568520991446811. (ang.).
- ↑ VI The Caravansarai. W: Robert Hillenbrand: Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. Nowy Jork: Columbia University Press, 1994, s. 331. ISBN 978-0-231-10132-5. (ang.).
- ↑ Auer Blain. Futūḥ. „Encyclopaedia of Islam”. 3, luty 2012. Brill. (ang.).
- ↑ Valerie Hoffman: Sufism, Mystics, and Saints in Modern Egypt. Columbia (Karolina Południowa): University of South Carolina Press, 1995, s. 232. ISBN 978-1570038495.
Bibliografia
edytuj- Sourdel D., Sourdel J., Cywilizacja islamu (VII-XIII w.), PIW, Warszawa 1980.