Roman Wilhelmi
Roman Zdzisław Wilhelmi (ur. 6 czerwca 1936 w Poznaniu, zm. 3 listopada 1991 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy. Jeden z najwybitniejszych polskich aktorów w historii[1][2][3].
 Roman Wilhelmi (1970) | |
| Data i miejsce urodzenia |
6 czerwca 1936 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 listopada 1991 |
| Zawód | |
| Lata aktywności |
1958–1991 |
Życiorys
edytuj
Urodził się 6 czerwca 1936 roku jako najstarszy syn Zdzisława i Stefanii Wilhelmich. Miał dwóch młodszych braci, Eugeniusza i Adama. W dzieciństwie został przeniesiony przez rodziców za niesforne zachowanie do szkoły powszechnej z internatem Kolegium Kujawskiego księży salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim[4]. Właśnie tam wystąpił w swojej pierwszej sztuce i odkrył zamiłowanie do aktorstwa[4]. Po kilku latach wrócił do Poznania, gdzie ukończył liceum oraz średnią szkołę teatralną (szkołę instruktorów ruchu amatorskiego)[5]. Będąc piętnastolatkiem, wygrał konkurs recytatorski organizowany przez poznańskie radio[6].
Przed egzaminami na studia złamał rękę w łokciu, przez co nie mógł później jej w pełni wyprostować. Wydarzenie to poskutkowało koniecznością ukrywania tej niedoskonałości i poprzez to dobrym opanowaniem gestu[7]. Studiował w PWST w Warszawie, którą ukończył w roku 1958[8]. Na trzecim roku studiów występował już w Teatrze Polskim w roli pazia w sztuce Skowronek Jeana Anouilha[9]. Zaraz po studiach ożenił się i zaczął grać w Teatrze Ateneum, którym kierował Aleksander Bardini. Zamieszkał wówczas, z braku innych możliwości, w pracowni krawieckiej tego teatru. U Bardiniego Wilhelmi wcześniej grał z powodzeniem Stanleya Kowalskiego w Tramwaju zwanym pożądaniem. Była to jedna z ról, którą odgrywał w ramach warsztatów dyplomowych. Jego żona, Danuta, wprowadziła się do niego dopiero po dwóch latach (zamieszkiwali w maszynowni teatru)[10].
Przez pierwsze lata kariery otrzymywał jedynie niewielkie role. Pierwszą znacząca rolą w teatrze było zagranie Murzyna – Wioski w sztuce Murzyni według Jeana Geneta[11]. Pierwszą główną rolę w filmie odegrał w filmie Wiano w 1963 roku. Sam nie był zadowolony z odegrania tej roli, ponieważ była zbyt teatralna, niepasująca do realiów wsi[12]. Później występował w licznych pierwszoplanowych rolach filmowych (Czterej pancerni i pies, Zaklęte rewiry, Kariera Nikodema Dyzmy), często charyzmatycznych.
W serialu Czterej pancerni i pies kręconym w drugiej połowie lat 60. zagrał tylko w pierwszych ośmiu odcinkach, gdyż zgodnie ze scenariuszem jego postać zginęła. Ze względu na popularność serialu twórcy zamierzali wskrzesić odgrywaną postać Olgierda Jarosza, jednak Wilhelmi odmówił, ponieważ w tym czasie otrzymał atrakcyjną propozycję w NRD. Popularność serialu zarówno dla niego, jak i dla pozostałych aktorów grających pierwszoplanowe role, nie przełożyła się na szybką karierę aktorską. Byli jednak prezentowani swoim fanom w różnych częściach Polski, co wiązało się z częstymi libacjami alkoholowymi[13]. Na przełomie lat 60. i 70. nie dostawał w filmie żadnych ról poza serialami młodzieżowymi i dwiema niewielkimi rolami w filmach Stanisława Różewicza. Było to wynikiem założenia, że aktor grający popularną postać w Czterech pancernych nie mógł być kojarzony z negatywnymi bohaterami[14]. W tym czasie za to rozwijała się jego kariera teatralna. W roku 1967 zagrał znaczące role w sztukach: Zmierzch, Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata... oraz Niemcy, a w kolejnych latach były to role w Dozorcy, Sonacie Belzebuba oraz rola Peera Gynta, która okazała się przełomowa dla jego kariery na scenie[15].
Grane przez niego postacie były charakterystyczne, co w dużej mierze należy przypisywać jego osobowości. Prezentował aktorstwo w różnych gatunkach filmowych od debiutanckiego kina historycznego, przez dramat (Bez znieczulenia, 1979), akcję (Prywatne śledztwo), po komedię (Kariera Nikodema Dyzmy, Alternatywy 4).
Zmarł na raka wątroby[16]. Został pochowany na cmentarzu wilanowskim w Warszawie.
Życie prywatne
edytujPierwszy związek małżeński zawarł w 1958 roku z Danutą, późniejszą dziennikarką. Drugie małżeństwo zawarł z Mariką Kollar – węgierską tłumaczką, z tego związku pochodzi syn Rafał (ur. 1970)[17]. Po rozwodzie w 1976 roku trudna sytuacja Mariki zmusiła ją do emigracji z synem do Austrii[18][19].
Filmografia
edytujFilmy
edytuj- 1955: Uwaga, chuligani! – robotnik Janek; wystąpił w fabularnej części filmu
- 1957: Eroica – powstaniec
- 1958: Orzeł – marynarz na „Orle”
- 1960: Krzyżacy – kniaź Jamont
- 1961: Dziś w nocy umrze miasto – Francuz Pierre
- 1962: Wielka, większa i największa – mieszkaniec planety układu Vega
- 1963: Wiano – Staszek Stosina
- 1967: Westerplatte – mat Franciszek Bartoszak
- 1967: Mąż pod łóżkiem z cyklu pt. Komedie pomyłek – młodzieniec spod łóżka
- 1969: Paragon gola – Roman Wawrzysiak, brat „Królewicza”
- 1970: Ponieważ cię kocham – doktor Gerd Thiessen
- 1971: Mateo Falcone – Gianetto Sanpierro (głos)
- 1971: Dekameron 40 czyli cudowne przytrafienie pewnego nieboszczyka – Ruggiero (głos)
- 1973: Nagrody i odznaczenia – kapitan „Szpak”, dowódca leśnego oddziału NSZ
- 1975: Zaklęte rewiry – Robert Fornalski
- 1975: Dzieje grzechu – bandyta Antoni Pochroń, wspólnik Płazy-Spławskiego
- 1976: Mistrz zawsze traci z cyklu pt. Parada oszustów – Brassieur, mieszkaniec Labriet
- 1977: Sprawa Gorgonowej – inżynier Henryk Zaremba, ojciec Lusi
- 1977: Sam na sam – ginekolog Bogdan, przyjaciel Witka
- 1977: Tajny detektyw z cyklu pt. Parada oszustów – złodziej Władysław Trzpil
- 1977: Jaguar 1936 z cyklu pt. Parada oszustów – recepcjonista
- 1978: Pieśni miłości i nienawiści – Leonard Cohen
- 1978: Bez znieczulenia – Broński
- 1979: Aria dla atlety – Bolcio Rogalski
- 1980: Mniejsze niebo – Artur Gutner
- 1980: Ćma – dziennikarz Jan
- 1981: Zapach psiej sierści – Paweł
- 1981: Wojna światów – następne stulecie – Iron Idem
- 1981: Okolice spokojnego morza – kapitan Roman Markowski
- 1982: Odwet – inżynier Świdrycki
- 1983: Widziadło – Piotr Strumiński
- 1983: Pobyt – Ohnehals, strażnik na oddziale niemieckim
- 1983: Straszydła – Belzebub (głos)
- 1985: Pan W. – Pan W.
- 1985: Jesienią o szczęściu – Jan Grabowski, reżyser filmowy
- 1986: Rykowisko – Wiktor Szałaj
- 1986: Prywatne śledztwo – Rafał Skonecki
- 1987: Zad wielkiego wieloryba – fryzjer
- 1987: Klątwa Doliny Węży – Bernard Traven
- 1988: Głupia mądrość – Jean-Jacques Rousseau
- 1989: Złoty wiek Transylwanii – Dénes Bánfi
- 1990: Błękitna nuta – Wojciech Grzymała
Seriale
edytuj- 1966: Czterej pancerni i pies – Olgierd Jarosz (odc. 1–6)
- 1969: Do przerwy 0:1 – Roman Wawrzysiak, brat „Królewicza”
- 1970: Wakacje z duchami – Grzegorz Otowicz, naukowiec z Uniwersytetu Warszawskiego (odc. 4, zdubbingowany przez Bogusława Sochnackiego)
- 1973: Stawiam na Tolka Banana – Wacek, właściciel volkswagena
- 1974: S.O.S. – Andrzej Szmidt, mąż Ewy (odc. 1 i 6)
- 1974: Ile jest życia – dziennikarz Marek Godzwon, kochanek Anny (odc. 5)
- 1976: Zaklęty dwór – starościc Mikołaj Żwirski, maziarz Czaczała
- 1977: Lalka – Kazimierz Starski
- 1978: Zielona miłość – Błażej Morawiecki, ojciec „Sarny”, sekretarz wojewódzki PZPR
- 1979: Niewidzialna kamera – Chabert (odc. 15–16)
- 1980: Kariera Nikodema Dyzmy – Nikodem Dyzma
- 1983: Alternatywy 4 – Stanisław Anioł
- 1985: Goreszczi podąża – komisarz Muller
Etiudy filmowe
edytuj- 1964: Prawo w naszych rękach
Teatr Telewizji
edytuj- 1956: Skowronek – Brat
- 1959: Księga apokryfów
- 1960: Mario i czarodziej
- 1962: Pierwsza koniugacja – Boruta
- 1962: Cicha noc – Barney
- 1963: Dzieje jednego pocisku – żołnierz
- 1964: Irkucka historia – Chór
- 1964: Don Juan czyli Kamienny gość
- 1964: Arszenik i stare koronki – Jonatan
- 1965: Skąpiec
- 1965: Powrót
- 1967: Układy. Rzecz z roku 1860 – Rene
- 1967: Ostatnie rozmowy – podporucznik Breywoy
- 1967: Klub kłamców – John
- 1968: Wieczór poza domem
- 1968: Szewska pasja Filipa Hotza – Wilfrid
- 1968: Przeszło nie minęło – Gaspar
- 1968: Ballady i romanse
- 1969: Znaki wolności – Capignac
- 1969: W małym domku – Jurkiewicz
- 1969: Oddaj buty – Jawor
- 1969: Igraszki z diabłem
- 1970: Wakacje kata – Nurek
- 1970: Czarująca szewcowa – don Drozdilio
- 1971: Tren – Borys
- 1971: Kurka wodna – drań
- 1971: Czwarty manekin – zaopatrzeniowiec Kasprzyk
- 1971: Czekając na Godota – Pozzo
- 1972: Umarły zbiera oklaski – Darcy
- 1972: Jak błyskawica – Mark Paxton
- 1972: Idź z nami w tamte dni – sierżant Wania
- 1973: Zamek w Szwecji – Sebastian
- 1973: Wspólniczka – morderca
- 1973: To niemożliwe kochanie – Chuck Dawson
- 1973: Pomarańcze – Antoni Venaco
- 1973: Pomarańcze – Jimmy
- 1973: Kto winien? – prokurator
- 1973: Bunkier – Hermann Fegelein
- 1974: Żona z orchideami – inspektor Gray
- 1974: Wieczór teatralny
- 1974: Sława i chwała – Walery Royski
- 1975: Żywa maska – Belcaredi
- 1975: Henryk IV – Henryk Percy, zwany Hotspur
- 1976: Upiór w kuchni – Mike Speely
- 1976: Rozbitki – Strasz
- 1976: Po upadku – mężczyzna w parku
- 1976: Osaczony – Buddy Suraci
- 1976: Dzika kaczka – Hjalmar
- 1976: Dwie rundy – Paweł
- 1977: Przecież ty nie żyjesz – George
- 1977: Lęki poranne – Alf
- 1978: Osobne stoliki – Maleck
- 1978: Most – prokurator Razmadze
- 1978: Historia z naszych dni – Sandor
- 1979: Czarownice z Salem – John Proctor
- 1979: Archipelag Lenoir – Ferdynand Boresku
- 1980: Ziemia tragiczna – Spence Douthit
- 1980: Proces – Józef K.
- 1980: Panna Julia – Jean-służący
- 1980: Bella – Ryan
- 1981: Kat czeka niecierpliwie – Slim
- 1985: Szewcy – prokurator Scurvy
- 1986: Paskudna historia – Iwan Ilicz
- 1986: Notatki z podziemia – Iwan Ilicz
- 1988: Kłopot z Jubilatem – profesor Własow
- 1990: Sammy – Sammy
- 1990: Niezłomny z Nazaretu – Herod Antypas
- 1990: Na pełnym morzu – Gruby
- 1990: Kolacja na cztery ręce – Georg Friedrich Händel
- 1990: Gorący wiatr – Filip Marlowe
- 1990: Dwoje na huśtawce – Jerry
- 1991: Król umiera, czyli ceremonie – król
Polski dubbing
edytujFilmy
edytuj- 1961: Alicja w Krainie Czarów – pan Gąsienica[20]
- 1962: Proces Oscara Wilde’a – Lord Douglas[21]
- 1963: Rozbójnik – Michele[22]
- 1964: Towarzysz regent – Pantůček[23]
- 1965: Pierwszy krzyk – Sławek[24]
- 1965: Człowiek, który wątpi – Lowa[24]
- 1965: Taki jest Bałujew – Marczenko[24]
- 1966: Sposób na kobiety – Tolen[25]
- 1967: BS 38-15 – por. Timm[26]
- 1967: Synowie Wielkiej Niedźwiedzicy – Roach[27]
- 1968: Ostatni Mohikanin – Unkas[26]
- 1968: Noc iguany – Hank Prosner[28]
- 1968: Wątła nić – Alan Newell[28]
- 1968: Rozwód z miłości – Sandor Balogh[28]
- 1969: O jednego za wiele – Groubec[29]
- 1969: Napad stulecia – Ronald Cameron[28]
- 1969: Każdemu swoje – Arturo Manno[29]
- 1970: Życie, miłość, śmierć – inspektor Marchand[30]
- 1970: Nie smuć się – Łuka[30]
- 1970: Zwiadowca – Marfutenko[30]
- 1971: Winnetou w Dolinie Śmierci – Murdock[31]
- 1971: Pogromca zwierząt – Nat Bumpo[31]
- 1971: Gwiazda Południa – Dan Rockland[31]
- 1971: Gott mit uns – chorąży Bruno Grauber[31]
- 1971: Walka o Rzym[32]
- 1972: Trzej świadkowie – doktor Schwartz[33]
- 1972: Ktoś za drzwiami – Nieznajomy[33]
- 1972: Minuta milczenia – sierżant Bokariew[33]
- 1973, 1989: Dwunastu gniewnych ludzi (druga wersja dubbingowa) – ławnik nr 1[34]
- 1982: Teheran 43 – Max Richard[35]
- 1985: Porwanie – tajemniczy mężczyzna
Seriale
edytuj- 1970–1971, 1986–1987: Saga rodu Forsyte’ów – Jolyon Forsyte Jr.[30]
- 1973: Elżbieta, królowa Anglii – Leicester (odc. 3, 5)
- 1979: Pogoda dla bogaczy – Falconetti
- 1979: Ja, Klaudiusz – Tyberiusz
- 1985: Królowie przeklęci – Robert d’Artois
Nagrody
edytuj- 1967: Nagroda zespołowa dla realizatorów i wykonawców serialu pt. Czterej pancerni i pies
- 1980: Nagroda komitetu ds. RTV I stopnia za rolę w serialu pt. Kariera Nikodema Dyzmy
- 1981: Złoty Ekran za osiągnięcie artystyczne w dziedzinie aktorstwa telewizyjnego ze szczególnym uwzględnieniem ról w serialu pt. Kariera Nikodema Dyzmy oraz w spektaklu pt. Proces
- 1975: Nagroda aktorska za rolę w filmie pt. Zaklęte rewiry
- 1980: Nagroda aktorska za rolę w filmie pt. Ćma
Festiwal Teatrów Telewizyjnych w Olsztynie
- 1979: Nagroda za rolę w spektaklu pt. Czarownice z Salem
- 1979: Nagroda za rolę męską w spektaklu pt. Lot nad kukułczym gniazdem
- 1980: Główna nagroda zespołowa w przeglądzie sztuk telewizyjnych za rolę w spektaklu pt. Czarownice z Salem
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie
- 1981: Medal za najlepszą rolę męską oraz nagroda dziennikarzy radzieckich z APN „Nowosti” za rolę w filmie pt. Ćma
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Imafic '81” w Madrycie
- 1982: Nagroda za najlepszą rolę męską w filmie pt. Wojna światów – następne stulecie
Festiwal Filmów Fantastycznych Triest
- 1982: Nagroda za najlepszą rolę męską w filmie pt. Wojna światów – następne stulecie
- 1983: Nagroda zespołowa Wydziału Kultury Uniwersytetu Warszawskiego oraz Puchar Stoczni Szczecińskiej za rolę w spektaklu pt. Dwoje na huśtawce
Upamiętnienie
edytuj- Cykliczne Dni Romana Wilhelmiego w Poznaniu.
- Tablica pamiątkowa poświęcona Romanowi Wilhelmiemu na frontonie Sceny na Piętrze w Poznaniu (odsłonięta 3 listopada 2008)[36].
- Skwer Romana Wilhelmiego w Poznaniu, w obrębie Starego Miasta (uroczystość nadania imienia miała miejsce 6 czerwca 2011)[37].
- Pomnik Romana Wilhelmiego w Poznaniu (odsłonięty 3 listopada 2012).
- Tablica pamiątkowa poświęcona Romanowi Wilhelmiemu na budynku przy ul. Sikorskiego 1[38] (miejsce jego urodzenia) w Poznaniu (odsłonięta 1 grudnia 2012)[39].
- W 2021 imię Romana Wilhelmiego nadano rondu na skrzyżowaniu ulic Alternatywy i Polskie Drogi w warszawskiej dzielnicy Ursynów[40].
Przypisy
edytuj- ↑ Roman Wilhelmi: to nie ja wybrałem aktorstwo, to aktorstwo wybrało mnie - Wiadomości - polskieradio24.pl [online], polskieradio24.pl [dostęp 2019-07-17].
- ↑ Roman Wilhelmi - 55 l. - geniusz, który przegrał z nałogiem - blog Marek Różycki jr [online], salon24.pl [dostęp 2019-07-17] (pol.).
- ↑ Roman Wilhelmi: Mężczyźni z kompleksami - Film w INTERIA.PL [online], film.interia.pl [dostęp 2019-07-17] (pol.).
- ↑ a b Grzegorz Kłos, Mały łobuz - Roman Wilhelmi: Do końca nie przyjmował do wiadomości, że jest śmiertelnie chory [online], film.wp.pl, 24 listopada 2015 [dostęp 2020-04-09] (pol.).
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 23.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 26.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 28.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 35.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 31.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 34-36.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 40-45.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 49-50.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 52-53.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 59.
- ↑ Rychcik 2016 ↓, s. 63.
- ↑ Nieznane zdjęcia Romana Wilhelmiego. se.pl, 03-11-2010.
- ↑ Syn znad Dunaju. „Rzeczpospolita”. [dostęp 2020-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-04)]. (pol.).
- ↑ Tygodnik Życie na gorąco nr 42, 16 października 2014, s. 35
- ↑ Nie mam żalu do ojca – wyznaje Rafał Wilhelmi. Plejada.pl. [dostęp 2020-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-04)]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: Rok 1961. Polski-dubbing.pl, 2008-03-13. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: cd. Rok 1962.. Polski-dubbing.pl, 2010-01-15. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: rok 1963. Polski-dubbing.pl, 2008-03-13. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: CIĄG DALSZY FILMÓW DUBBINGOWANYCH W R.1964. Polski-dubbing.pl, 2009-05-17. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ a b c Zbigniew Dolny: Ciąg dalszy rok 1965. Polski-dubbing.pl, 2013-06-17. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: Rok 1966. Polski-dubbing.pl, 2008-12-29. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ a b Zbigniew Dolny: Rok 1967. Polski-dubbing.pl, 2008-04-10. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: Ciąg dalszy rok 1966. Polski-dubbing.pl, 2008-12-29. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ a b c d Zbigniew Dolny: Rok 1968. Polski-dubbing.pl, 2008-04-20. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ a b Zbigniew Dolny: Rok 1969. Polski-dubbing.pl, 2008-04-26. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ a b c d Zbigniew Dolny: Rok 1970. Polski-dubbing.pl, 2008-04-27. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ a b c d Zbigniew Dolny: Rok 1971. Polski-dubbing.pl, 2008-06-21. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: Re: Rok 1971. Polski-dubbing.pl, 2013-09-06. [dostęp 2022-01-09]. (pol.).
- ↑ a b c Zbigniew Dolny: ROK 1972 cd. Polski-dubbing.pl, 2008-11-03. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: Rok 1959. Polski-dubbing.pl, 2008-11-05. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Dolny: Rok 1982. Polski-dubbing.pl, 2009-06-10. [dostęp 2021-05-23]. (pol.).
- ↑ Odsłonięcie tablicy R. Wilhelmiego. scenanapietrze.pl, 2008-11-03. [dostęp 2012-11-03]. (pol.).
- ↑ Skwer ma już imię. scenanapietrze.pl, 2011-06-13. [dostęp 2012-11-03]. (pol.).
- ↑ w 1936 ulica nazywała się Strumykowa nr 11
- ↑ Wilda pamięta o Wilhelmim w: epoznan.pl z 2 grudnia 2012
- ↑ Uchwała nr XLIV/1362/2021 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 lutego 2021 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 1696 [on-line]. 2 marca 2021. [dostęp 2021-04-27].
Bibliografia
edytuj- Marcin Rychcik, I tak będę wielki, Agencja Rytm 2004 ISBN 83-7399-039-9
- Marcin Rychcik: Roman Wilhelmi. Biografia. Warszawa: Axis Mundi, 2016. ISBN 978-83-64980-18-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Roman Wilhelmi w bazie IMDb (ang.)
- Roman Wilhelmi w bazie filmpolski.pl
- Roman Wilhelmi, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09].
- Roman Wilhelmi o swoich rolach, wirtualny album
- Roman Wilhelmi: nigdy nie byłem łatwym aktorem. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2016-06-06. [dostęp 2016-10-31].