Słonecznik zwyczajny

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, obecnie rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza rejonem swojego rodzimego występowania. Jest uprawiany w wielu rejonach świata, w Europie od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna.

Słonecznik zwyczajny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	słonecznik
Gatunek	słonecznik zwyczajny
Nazwa systematyczna
Helianthus annuus L. Sp. pl. 2:904. 1753
Synonimy
Helianthus jaegeri Heiser. Helianthus lenticularis Douglas
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Owoce

Plantacja słonecznika

Słonecznik jest owadopylny – tutaj zapylany przez trzmiela

Łodyga i okrywa kwiatostanu pokryta jest sztywnymi włoskami chroniącymi przed przedostawaniem się roślinożerców do kwiatostanu.

Morfologia i biologia

Łodyga

Wzniesiona, prosta, sztywna, gruba, pojedyncza lub słabo rozgałęziająca się. Osiąga 2–3 m wysokości. Istnieje jednak wiele odmian ozdobnych o wysokości od 0,5 do 1 m.

Kwiaty

Zebrane w bardzo duże kwiatostany typu koszyczek, o średnicy do 30 cm. Koszyczki zwisające po przekwitnięciu. Brzeżne kwiaty języczkowe są duże i żółte, zaś środkowe kwiaty rurkowe – drobne i brunatne. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, wszystkie liście sercowate, duże, ogonkowe, szorstkie, o piłkowanych brzegach.

Owoc

Jadalna niełupka zawierająca dużo tłuszczu.

Model Vogela: budowa kwiatostanu dla 500 kwiatów

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju.

Zastosowanie

• Jest uprawiany jako warzywo o jadalnych nasionach.
• Roślina oleista, jedna z ważniejszych. Z nasion otrzymuje się olej słonecznikowy używany jako tłuszcz jadalny, do produkcji margaryny, a także jako tłuszcz techniczny do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła. Jest bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego.
• Wytłoki pozostałe po wyciskaniu oleju z nasion są dobrą paszą dla zwierząt.
• Istnieją odmiany pastewne, których pędy w postaci kiszonki są używane jako wartościowa pasza dla bydła.
• Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem mikro i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów. Skład aminokwasów na 100 g:
  • Izoleucyna - 1112 mg
  • Leucyna - 1619 mg
  • Lizyna - 917 mg
  • Metionina - 478 mg
  • Cystyna - 439 mg
  • Fenyloalanina - 1140 mg
  • Tyrozyna - 652 mg
  • Treonina - 907 mg
  • Tryptofan - 342 mg
  • Walina - 1287 mg
  • Arginina - 2340 mg
  • Histydyna - 615 mg
  • Alanina - 1092 mg
  • Kwas asparaginowy - 2389 mg
  • Kwas glutaminowy - 5442 mg
  • Glicyna - 1424 mg
  • Prolina - 1151 mg
  • Seryna - 1053 mg
• Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.
• Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych.
• Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru.

Wartość odżywcza Słonecznik, nasiona łuskane (100 g)
Wartość energetyczna 2396 kJ (572 kcal) Białka 24,4 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 53% 53% 53% 53% M 44% 44% 44% 44% Węglowodany 24,6 g szczegółowe informacje Przyswajalne 18,6 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 14% 14% M 14% 14% 14% 14% Dwucukry Sacharoza 1,7 g Laktoza 0,0 g Skrobia 16,3 g Błonnik 6,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 24% 24% 29% 29% M 16% 16% 20% 20% Tłuszcze 43,7 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 4,42 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 8,35 g Wielonienasycone 28,82 g omega-3 0,04 g α-Linolenowy (ALA) 0,04 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,6% 3,6% 3,6% 3,6% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% omega-6 24,78 g Linolowy (LA) 24,78 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 207% 207% 225% 225% M 146% 146% 177% 177% Woda 3,5 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1%			Witaminy Witamina C 0,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tiamina (B1) 1,318 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 120% 120% 120% 120% M 110% 110% 110% 110% Ryboflawina (B2) 0,263 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 24% 24% 24% 24% M 20% 20% 20% 20% Niacyna (B3) 6,97 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 50% 50% 50% 50% M 44% 44% 44% 44% Witamina B6 0,60 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 40% 40% M 46% 46% 35% 35% Foliany 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 15% 15% 15% 15% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,005 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 21,81 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 145% 145% 145% 145% M 145% 145% 145% 145% Makroelementy Fosfor 784 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 112% 112% 112% 112% M 112% 112% 112% 112% Wapń 131 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 11% 11% M 13% 13% 13% 11% Magnez 359 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 116% 112% 112% 112% M 90% 85% 85% 85% Potas 793 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 17% 17% M 17% 17% 17% 17% Sód 3 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,2% 0,2% 0,2% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,3% Mikroelementy Żelazo 4,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 23% 23% 53% 53% M 53% 53% 53% 53% Miedź 1,87 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 208% 208% 208% 208% M 208% 208% 208% 208% Cynk 2,69 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 34% 34% 34% 34% M 24% 24% 24% 24% Mangan 2,61 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 145% 145% 145% 145% M 113% 113% 113% 113%
Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie. Uprawia się z nasion wysiewanych wczesną wiosną wprost do gruntu. Wytrzymuje wiosenne przymrozki (strefy mrozoodporności 4-10). W czasie owocowania może wymagać podparcia, gdyż duże i ciężkie koszyczki mogą wywrócić roślinę wraz z korzeniami (zwłaszcza po opadach deszczu). Wymaga stanowiska w pełnym słońcu i bardzo obfitego nawożenia.