Skamielinowiec laotański
Skamielinowiec laotański[3], laotański szczur skalny, zwany czasem „szczuro-wiewiórką” (Laonastes aenigmamus) – gatunek gryzonia opisany w 2005 roku przez Paulinę Jenkins i współautorów z Muzeum Historii Naturalnej[4] na podstawie egzemplarzy zebranych w prowincji Khammouan w Laosie. Na podstawie badań morfologicznych i molekularnych zespół badawczy uznał, że odkryto gatunek tak odmienny od pozostałych gryzoni, iż utworzono nową dla świata nauki rodzinę Laonastidae. Jednakże w 2006 decyzja o potrzebie nowej rodziny w rzędzie gryzoni została zakwestionowana przez Mary Dawson. W artykule opublikowanym w czasopiśmie „Science” Dawson i współpracownicy argumentowali, że skamielinowiec laotański jest członkiem uważanej za wymarłą przed 11 milionami lat rodziny gundioszczurowatych (Diatomyidae). Według Dawson gatunek ten jest przykładem efektu Łazarza wśród współczesnych ssaków[5].
| Laonastes aenigmamus[1] | |
| Jenkins, Kilpatrick, Robinson & Timmins, 2005 | |
 Pożywiający się młody samiec | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Laonastes |
| Gatunek |
skamielinowiec laotański |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Historia odkrycia
edytujPierwsze egzemplarze nowego gatunku zostały odkryte w 1996 przez zespół badaczy z Wildlife Conservation Society w Thakhek, w laotańskiej prowincji Khammouan. Prowadzili oni rutynowe kontrole wiejskich targowisk, na które mieszkańcy danego terenu często przynoszą zwierzęta upolowane w dżungli[6]. Według relacji szefa zespołu, Roberta Timminsa, upolowane gryzonie leżały wystawione na sprzedaż, obok stoiska z warzywami[7]. Zebrane egzemplarze zostały wysłane do londyńskiego Muzeum Historii Naturalnej. W 1998 roku udało się zdobyć od tubylców kolejne trzy okazy oraz szczątki znalezione w wypluwce sowy. Kolejne wyprawy do laotańskiej dżungli przynosiły dowody na liczniejsze występowanie tego gryzonia niż wcześniej przypuszczano[8]. 13 czerwca 2006 roku kolejna wyprawa do Laosu po raz pierwszy sfilmowała skamielinowca laotańskiego[9].
Badania
edytuj
Jenkins i jej współpracownicy z Muzeum Historii Naturalnej przed opublikowaniem artykułu o nowym gatunku i rodzinie wśród gryzoni[4] nie porównali osobników z Laosu ze znanymi skamieniałościami gryzoni. W 2006 roku Dawson uzupełniła materiał badawczy o takie właśnie porównanie i opublikowała artykuł[5], w którym argumentowała, że skamielinowiec laotański jest przedstawicielem wymarłej przed 11 milionami lat rodziny Diatomyidae. Mary Dawson porównała odkrycie tego gryzonia z odkryciem latimerii. Analiza mitochondrialnego DNA oraz cytochromu b przeprowadzona przez Jenkins et al. (2004) dała podstawy do włączenia Leonastes do podrzędu jeżozwierzokształtne (konkretniej – bliskiego spokrewnienia z kretoszczurami). Huchon wraz ze współpracownikami[10] przeprowadziła szeroko zakrojone badania molekularne nad filogenezą gryzoni, uwzględniając wszystkie główne grupy taksonomiczne. Wyniki tych badań skorygowały pozycję taksonomiczną Leonastes i umieściły go jako takson siostrzany rodziny gundiowatych. Wyniki poprzedniego badania były obarczone błędem spowodowanym tzw. long branch attraction, czyli „przyciągania się długich gałęzi”.
Badacze przedstawili w swojej pracy następujący kladogram[10]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Linia skamielinowca oddzieliła się od linii gundiowatych prawdopodobnie około 44 milionów lat temu[11].
Ostatnie analizy molekularne wyraźnie wskazują na kompleks podgatunków lub gatunków, które wymagają dodatkowej analizy morfometrycznej[12].
Opis gatunku
edytujZwierzę porównuje się z wyglądu do dużego szczura, przerastając go istotnie. Długość ciała (bez ogona) 213–300 mm, długość ogona 123–161 mm; masa ciała 309–414 g[13].
Gryzoń ma paciorkowate oczy[11].
Skamielinowiec charakteryzuje się czaszką o cechach mieszanych, zarówno sciuromorficznych (jak u wiewiórkoksztatłnych), jak i hystrikomorficznych (jak u jeżozwierzokształtnych). Pysk ma wydłużony, zaopatrzone w długie wąsy czuciowe. Zarówno szczęka, jak i połowa żuchwy mieszczą pojedynczy siekacz, żadnego kła, jeden przedtrzonowiec i trzy trzonowce. Zwierzę spożywa głównie rośliny, zwłaszcza liście, najchętniej roślin z rodziny wilczomleczowatych, zawierających mleczko zasobne w terpeny. Niekiedy jednak spożywa także pokarm zwierzęcy. Żywi się prawdopodobnie nocą, na co wskazuje obecność jego kości w wypluwkach żerujących nocą sów. Pokarmu poszukuje na dnie lasu tropikalnego, pomiędzy skałami[11].
Ciało wieńczy długi, gruby i owłosiony ogon, nasuwający na myśli kitę wiewiórki[11].
Biologia skamielinowca laotańskiego nie została gruntownie poznana. Prawdopodobnie nie ma jakiegoś jednego okresu rozrodu, rozmnaża się w różnych porach. Samica zachodzi w ciążę, po której wydaje na świat pojedyncze dziecko. Noworodek jest dobrze rozwinięty[11].
Występowanie
edytujZasięg występowania skamielinowca laotańskiego obejmuje środkowy Laos, dokładniej prowincję Khammouan, a także przylegającą część Wietnamu[11].
Zwierzę zamieszkuje las tropikalny porastający formacje krasowe, zasobne w szczeliny skalne i groty, dostarczające mu kryjówek[11].
Wydaje się, że skamielinowiec laotański nie należy do zwierząt rzadkich. Spotykano go w różnych miejscach, a odłowione osobniki cechowały się istotną różnorodnością genetyczną. rozważa się możliwość, że nie chodzi w istocie o pojedynczy gatunek, a o więcej gatunków kryptycznych[11].
Status zagrożenia
edytujW Wietnamie skamielinowca odławia się. Ceni się tam jego mięso. Celem odłowu stosuje się pułapki, a schwytane gryzonie lądują później na targach. Może to mu zagrażać, podobnie jak zmiany środowiskowe niszczące lasy tropikalne, związane z wycinką lasów i wydobycie surowców[11]. W 2008 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) przyznała gatunkowi status zagrożonego (EN), ale od 2016 roku klasyfikuje go jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern)[2].
Przypisy
edytuj- ↑ Laonastes aenigmamus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b J.W. Duckworth, Laonastes aenigmamus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-2 [dostęp 2023-09-19] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 286. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b Paulina D. Jenkins, C. William Kilpatrick, Mark F. Robinson, Robert J. Timmins. Morphological and molecular investigations of a new family, genus and species of rodent (Mammalia: Rodentia: Hystricognatha) from Lao PDR. „Systematics and Biodiversity”. 2 (4), s. 419–454, 2005. DOI: 10.1017/S1477200004001549. (ang.).
- ↑ a b Mary R. Dawson, Laurent Marivaux, Chuan-kui Li, K. Christopher Beard, Grégoire Métais. Laonastes and the „Lazarus Effect” in Recent Mammals. „Science”. 311 (5766), s. 1456–1458, 2006. DOI: 10.1126/science.1124187. (ang.).
- ↑ Science News Online Week of May 21, 2005; Vol. 167, No. 21, p. 324.
- ↑ Live Science, 11 maja 2005.
- ↑ BBC News Science/Nature, 6 kwietnia 2006.
- ↑ Florida State University, 2006-06-13. rinr.fsu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)]..
- ↑ a b Dorothée Huchon, Pascale Chevret, Ursula Jordan, C. William Kilpatrick, Vincent Ranwez, Paulina D. Jenkins, Jürgen Brosius, Jürgen Schmitz. Multiple molecular evidences for a living mammalian fossil. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 104 (18), s. 7495–7499, 2007. DOI: 10.1073/pnas.0701289104. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Błaszak 2020 ↓, s. 155–156.
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 542. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ P. Jenkins: Family Diatomyidae (Kha-nyou). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 303. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Czesław Błaszak, Zoologia, t. 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).