Smoła pogazowa

Ten artykuł od 2023-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Smoła pogazowa, smoła węglowa, dawniej: maź pogazowa – smoła otrzymywana w wyniku odgazowania węgla kamiennego w temperaturze około 1000 °C. Jest jednym z produktów ubocznych (ok. 3–5% masy surowego węgla) z produkcji koksu z węgla kamiennego, dawniej również była produktem ubocznym z produkcji gazu świetlnego. Jest wydzielana z surowego gazu koksowniczego, w którym pary smoły występują w stężeniach rzędu 100 g/m³. Smoła pogazowa znajduje zastosowanie w lecznictwie jako produkt standaryzowany pod nazwą „prodermina”.

W temperaturze pokojowej smoła węglowa to czarna, mazista ciecz o intensywnym zapachu, o gęstości 1,19-1,24 kg/dm³. Jest mieszaniną wielu (co najmniej 300) związków organicznych, dlatego zwykle jest poddawana dalszej destylacji na frakcje o określonym składzie i określonych właściwościach. Z szeroko stosowanej destylacji retortowo-kolumnowej uzyskuje się różne frakcje olejów smołowych i 50–60% pozostałości w formie paku.

Najczęściej wydzielane frakcje olejów smołowych według wzrastających temperatur wrzenia i gęstości w 20 °C (uwaga: podane wartości są orientacyjne, ponadto różne źródła nie zawsze stosują jednakowy podział, a dokładne zakresy temperatur są dobierane dla konkretnej instalacji przemysłowej, konkretnego surowca i żądanego produktu):

olej lekki (90–170 °C; ≤ 0,95 kg/dm³), stanowiący ok. 1% smoły, o składzie podobnym do benzolu, dlatego łączony z nim do dalszej przeróbki
oleje średnie, stanowiące łącznie ok. 12–16% smoły; gęstość 1,00–1,04 kg/dm³:
- olej karbolowy (fenolowy, ok. 1,5–2,5% smoły; 175–210 °C) – zawierający znaczną ilość składników kwaśnych, w tym fenolu i krezoli (kwasy karbolowe)
- olej naftalenowy (207–230 °C) – zawierający głównie (ok. 60%) naftalen, po oddzieleniu którego (metodą krystalizacji), olej odciekowy bywa powtórnie rozdestylowany
oleje ciężkie, stanowiące łącznie ok. 10–11% smoły; 1,05–1,10 kg/dm³:
- olej płuczkowy (235–285 °C), po wydzieleniu naftalenu stosowany głównie przez samą koksownię w płuczkach do absorpcji benzolu z gazu koksowniczego
- olej acenaftenowy (260–320 °C; 2–3% smoły, o ile jest osobno wydzielany; gęstość ok. 1,10 kg/dm³)
olej antracenowy (300–360 °C, ok. 11–12% smoły, a 240–360 °C, do ok. 25% smoły, o ile najcięższe oleje nie są rozdzielane), o charakterystycznej zielonkawej fluoryzującej barwie; gęstość ok. 1,12 kg/dm³
olej chryzenowy (315–420 °C; ok. 5–6% smoły, o ile jest osobno wydzielany; gęstość ok. 1,15 kg/dm³).

Zobacz też

mazut

Bibliografia

Jerzy Chodkowski (red. nacz.): Mały słownik chemii praktycznej. Warszawa: PW „Wiedza Powszechna”, 1975.
Encyklopedia techniki. Chemia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1993. ISBN 83-204-1312-5.
Edward Grzywa, Jacek Molenda: Technologia podstawowych syntez organicznych. 1 Surowce do syntez. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1987. ISBN 83-204-0878-4.