Stanisław Jaster (1892–1942)
Stanisław Jaster (ur. 20 sierpnia 1892 w Warszawie, zm. 3 grudnia 1942 w KL Auschwitz) – żołnierz Legionów Polskich, major uzbrojenia Wojska Polskiego, urzędnik, kawaler orderów Virtuti Militari, Krzyża Niepodległości i Krzyża Walecznych, zamordowany przez okupantów niemieckich.
| |
 major uzbrojenia
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1929 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
2 Pułk Piechoty Legionów, |
| Stanowiska |
dowódca kompanii piechoty, |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
Ministerstwo Skarbu |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujUrodził się w Warszawie w rodzinie wyznania ewangelicko-augsburskiego[1]. Był synem Jana Gustawa Jastera i jego żony Marianny z d. Leszczyńskiej. Jego ojciec był zatrudniony w Towarzystwie Przemysłowym Zakładów Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein” na stanowisku kierownika Działu Maszynowego, Wagonowego i Konstrukcji Mostów Żelaznych[2].
W latach 1901–1906 uczęszczał do czterooddziałowej szkoły przy parafii ewangelicko-augsburskiej Świętej Trójcy, następnie kontynuował edukację w prywatnym Gimnazjum Realnym im. Emiliana Konopczyńskiego. W okresie gimnazjalnym zaangażował się w działalność niepodległościową. Od 1910 roku był członkiem nielegalnego polskiego skautingu. Uczęszczał na tajne ćwiczenia wojskowe urządzane przez polską młodzież w lasach podwarszawskich, a podczas letnich pobytów w Bielsku Podlaskim uczył wiejskie dzieci czytania i pisania po polsku[3].
W 1911 roku złożył egzamin maturalny. Następnie przeniósł się do Lwowa, gdzie na miejscowej Politechnice podjął studia z zakresu budowy maszyn[4] (na uczelnię uczęszczał przez cztery semestry)[5]. Kontynuował także działalność niepodległościową. 1 sierpnia 1911 roku wstąpił w szeregi Polskich Drużyn Strzeleckich. Rok później został słuchaczem szkoły podchorążych PDS, którą ukończył w stopniu podoficera–kadeta[6].
W sierpniu 1914 roku, wkrótce po wybuchu I wojny światowej, wstąpił ochotniczo w szeregi Legionów Polskich. Uzyskał przydział do 4 kompanii 2 pułku piechoty w II Brygadzie Legionów, przy czym od 10 stycznia 1915 roku sprawował dowództwo nad tym pododdziałem. 26 maja tegoż roku otrzymał awans do stopnia porucznika[7]. Przeszedł szlak bojowy 2 pp, odznaczył się m.in. w bitwie pod Kirlibabą[8]. 12 czerwca 1915 roku został ciężko ranny w bitwie pod Rarańczą (postrzał brzucha, uszkodzenie kręgosłupa)[9]. Po powrocie do zdrowia, będąc wykluczonym ze służby liniowej, służył jako oficer w komendzie placu Legionów Polskich we Lwowie (od 15 stycznia 1916 roku pełnił tam funkcję zastępcy komendanta)[a][9].
Po zakończeniu Wielkiej Wojny wziął udział w obronie Lwowa przed wojskami ukraińskimi[9]. Później pełnił rozmaite funkcje w strukturach odrodzonego Wojska Polskiego. W latach 1920–1925 kierował pracami Wydziału Indywidualizacji Żołnierza w Wojskowym Instytucie Sanitarnym w Warszawie. Na tym stanowisku dał się poznać jako innowator oraz zwolennik właściwego rozpoznawania i wykorzystywania indywidualnych predyspozycji poborowych[b][10]. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 334. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 2 pułk piechoty Legionów[11]. Z dniem 25 września 1924 roku został zwolniony z obowiązków zastępcy członka Oficerskiego Trybunału Orzekającego[12]. W 1925 został przydzielony służbowo do Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrów Łomżyński celem odbycia praktyki poborowej. W czerwcu tego roku został odkomenderowany z PKU Mińsk Maz. do PKU Łomża na stanowisko I referenta, na cztery miesiące[13]. Z końcem października 1925 roku został przydzielony do PKU Łomża na stanowisko I referenta[14]. W lutym 1926 został przydzielony do PKU Mińsk Mazowiecki na stanowisko kierownika I referatu[15]. W maju 1927 został przydzielony do Departamentu X Przemysłu Wojennego Ministerstwa Spraw Wojskowych na stanowisko referenta[16]. We wrześniu tego roku, w związku z likwidacją Departamentu X, został przydzielony do Biura Ogólno Administracyjnego MSWojsk.
W kwietniu 1928 został przeniesiony do korpusu oficerów uzbrojenia z równoczesnym przeniesieniem macierzyście do kadry oficerów artylerii i przydziałem do Zbrojowni nr 2 w Warszawie[17][18]. 30 czerwca 1929 roku został przeniesiony w stan spoczynku[19]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[20].
Po odejściu do cywila pracował jako urzędnik w służbie skarbowej. W 1936 roku jego kontrakt służbowy został jednak rozwiązany. Nie mogąc znaleźć innego zatrudnienia, prowadził przez pewien czas kiosk owocowo–warzywny w Halach Mirowskich[5][21]. Mimo problemów zdrowotnych spowodowanych ranami odniesionymi pod Rarańczą udzielał się aktywnie w sekcji piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Żoliborz”[22].
We wrześniu 1939 roku walczył ochotniczo w obronie Warszawy. Przed kapitulacją wraz z synami miał jakoby ukryć dużą ilość broni w swoim mieszkaniu przy ul. Pogonowskiego 11/13 na Żoliborzu[23]. Po rozpoczęciu niemieckiej okupacji rodzina Jasterów włączyła się w działalność konspiracyjną. W ich mieszkaniu przechowywano broń, organizowano tajne spotkania oraz czytano konspiracyjną prasę[24].
21 czerwca 1942 roku mjr Jaster został wraz z żoną aresztowany przez Gestapo. Był to odwet za brawurową ucieczkę ich starszego syna z obozu koncentracyjnego KL Auschwitz[25]. Po kilkumiesięcznym pobycie na Pawiaku został wywieziony do KL Auschwitz. Do obozu przybył wraz z transportem 21 listopada 1942 roku. Został zarejestrowany jako więzień numer 77 180. Z zachowanych dokumentów obozowych wynika, że zmarł 3 grudnia 1942 roku, a więc niespełna dwa tygodnie po osadzeniu w Auschwitz. Jako oficjalną przyczynę jego śmierci podano odoskrzelowe zapalenie płuc[26].
Rodzina
edytujW lutym 1917 roku poślubił młodszą o dwa lata Eugenię Sosnowską, członkinię Żeńskiego Oddziału PDS we Lwowie, od 1914 roku sanitariuszkę Legionów[27]. Małżeństwo doczekało się dwóch synów: Stanisława Gustawa (ur. 1921) i Andrzeja (ur. 1922)[28].
Żaden z członków rodziny Jasterów nie przeżył II wojny światowej. Aresztowana wraz z mężem Eugenia trafiła w marcu 1943 roku do obozu na Majdanku, skąd trzy miesiące później skierowano ją do Auschwitz[29]. Zmarła w obozie 26 lipca 1943 roku[30]. Starszy syn po ucieczce z Auschwitz walczył w szeregach Armii Krajowej. Latem 1943 roku został oskarżony o zdradę i w niewyjaśnionych okolicznościach zabity przez kolegów z konspiracji (wiele wskazuje, że padł ofiarą tragicznej pomyłki)[31]. Młodszy syn również walczył w szeregach AK; aresztowany przez Niemców zmarł na tyfus w podobozie KL Flossenbürg w Leitmeritz (marzec 1945)[32].
Stanisław i Eugenia Jasterowie oraz ich synowie Stanisław i Andrzej zostali upamiętnieni symbolicznymi inskrypcjami na grobowcu rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie[33].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[34]
- Krzyż Niepodległości[34]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1938 „za zasługi na polu pracy społecznej”[35]
- Krzyż Walecznych[34]
Uwagi
edytuj- ↑ Daria Czarnecka podaje, że 27 listopada 1917 roku Jaster został na własną prośbę zwolniony z szeregów Legionów. Patrz: Czarnecka 2012 ↓.
- ↑ Ostatecznie jego idee z zakresu indywidualizacji żołnierza nie zostały zrealizowane z powodu braku funduszy i sceptycznego nastawienia generalicji. Patrz: Czarnecka 2016 ↓, s. 26.
Przypisy
edytuj- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 18.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 17.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 18–20.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 20.
- ↑ a b Czarnecka 2012 ↓.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 20–21.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 21–22.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 22–23.
- ↑ a b c Czarnecka 2016 ↓, s. 24.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 24–27.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 32.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 111 z 19 października 1924 roku, s. 618.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 62 z 10 czerwca 1925 roku, s. 313.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 114 z 28 października 1925 roku, s. 617.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 5, 8.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 130.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 135.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 440, 502.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 141.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 364, 858.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 27–30.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 31.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 50–51.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 53.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 101.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 104–105.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 32–33.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 35 i 44.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 125–127.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 145.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 7–8 i 199–200.
- ↑ Czarnecka 2016 ↓, s. 145–147.
- ↑ Cmentarz Ewangelicko-Augsburski: JAN GUSTAW JASTER, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-04-03].
- ↑ a b c Czarnecka 2016 ↓, s. 27.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
- Daria Czarnecka: Największa zagadka Polskiego Państwa Podziemnego. Stanisław Gustaw Jaster – człowiek, który zniknął. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016. ISBN 978-83-01-18809-2.
- Daria Czarnecka: Zapomniany legionista mjr Stanisław Jaster. jpilsudski.org, 2012-04-04. [dostęp 2017-01-22].