Sulmierzyce
Sulmierzyce (niem. Sulmierschütz) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim. Miasto stanowi gminę miejską.
| miasto i gmina | |||||
 Drewniany ratusz w Sulmierzycach z 1743 r. | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
1457–1972, 1973 | ||||
| Burmistrz |
Dariusz Dębicki | ||||
| Powierzchnia |
29,2[1] km² | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
62 | ||||
| Kod pocztowy |
63-750 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
PKR | ||||
Położenie na mapie powiatu krotoszyńskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
 51°36′21″N 17°31′51″E/51,605833 17,530833
| |||||
| TERC (TERYT) |
3012011 | ||||
| SIMC |
0937333 | ||||
Urząd miejski Rynek 11,63-750 Sulmierzyce | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.
Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[2], należały do starostwa odolanowskiego, pod koniec XVI wieku leżały w powiecie kaliskim województwa kaliskiego[3].
Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczyło 2895 mieszkańców[4].
W Sulmierzycach urodził się Sebastian Fabian Klonowic.
Struktura powierzchni
edytujWedług danych z roku 2002[5] Sulmierzyce ma obszar 28,98 km², w tym:
- użytki rolne: 64%
- użytki leśne: 18%
Miasto stanowi 4,06% powierzchni powiatu.
Demografia
edytujDane z 31 grudnia 2012[6]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 2.775 | 100 | 1454 | 50,2 | 1441 | 49,8 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
98,8 | 49,6 | 49,2 | |||
- Piramida wieku mieszkańców Sulmierzyc w 2014 roku
Położenie
edytujMiasto leży na skraju Wysoczyzny Kaliskiej, około 42 km na południowy zachód od Kalisza, na wysokości 116–139,8 m n.p.m., nad strumieniem Czarna Woda.
Przez Sulmierzyce przechodzą drogi:
- droga wojewódzka nr 444: Krotoszyn-Sulmierzyce-Ostrzeszów oraz
- droga powiatowa Milicz-Sulmierzyce-Ostrów Wielkopolski.
Historia
edytuj
Gród istniał tu prawdopodobnie już przed XIII wiekiem. Nazwa współczesnego miasta pochodzi od staropolskiego imienia Sulimir. Sulmierzyce były wzmiankowane już w 1297 roku. Prawa miejskie otrzymały, staraniem starosty odolanowskiego Mikołaja Gruszczyńskiego, w roku 1457 z nadania Kazimierza Jagiellończyka. Lokowano je na prawie magdeburskim. Połączono w tym celu trzy wioski: Stare Sulmierzyce, Nowe Sulmierzyce i Granowice. Położenie na samej granicy wielkopolsko-śląskiej, od XIV w. stanowiącej granicę Królestwa Polskiego, i przy drodze handlowej ze Śląska do Kalisza zapewniło Sulmierzycom lata rozwoju (w 1524 roku otwarto tu komorę celną). Było najlepiej rozwiniętym spośród okolicznych mniejszych miast, wyprzedzało m.in. Odolanów, Ostrów, Raszków, Kwiatków, Sobótkę. Utrzymało tę pozycję do połowy XVIII wieku. W 1545 roku urodził się w Sulmierzycach poeta Sebastian Klonowic.
Wraz z II rozbiorem Rzeczypospolitej w 1793 r. Sulmierzyce przeszły pod administrację pruską (z przerwą 1807–1815). Od 1819 roku miasto należało do rodu von Thurn-Taxis. Mieszkańcy brali aktywny udział w Wiośnie Ludów 1848 roku. Sulmierzycki batalion liczący 300 osób odznaczył się, 22 kwietnia w bitwie o Odolanów, a okoliczni chłopi rozbili pruski oddział spieszący na odsiecz z garnizonu w Ostrowie. W 1862 odbyła się tu manifestacja narodowa, w której wzięło udział 7000 osób. Odsłonięto podczas niej pomnik Sebastiana Klonowica, powstały z fundacji Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Działały tu między innymi Towarzystwo Oświaty Ludowej i Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1895 r. miasto zostało połączone wąskotorową linią kolejową z odległym od 20 km Miliczem. W 1902 roku odbył się w Sulmierzycach strajk dzieci szkolnych. Do powstania wielkopolskiego sulmierzyczanie wystawili jednostkę liczącą 200 żołnierzy. W nocy z 18 na 19 stycznia odparła ona dwa ataki wojsk niemieckich na Sulmierzyce.
Traktat Wersalski przywrócił w 1920 r. Sulmierzyce Polsce, ponownie wytyczając granicę wzdłuż zachodnich przedmieści. W konsekwencji jedyne połączenie kolejowe miasta uległo zawieszeniu aż do 1945 r. W 1932 miasto włączono, razem z całym powiatem odolanowskim do powiatu ostrowskiego, a w 1934 roku, wraz z wsią Chwaliszew, do powiatu krotoszyńskiego. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Sulmierzyce”[7].
Podczas II wojny światowej hitlerowcy zniszczyli pomnik Sebastiana Klonowica. Nowy odsłonięto w roku 1957. Przejęcie Śląska przez Polskę i utrata pozycji miasta granicznego po 1945 roku przyczyniła się do znacznego ograniczenia roli Sulmierzyc do tego stopnia, że 1 stycznia 1973[8] straciły prawa miejskie, przywrócone 9 grudnia 1973[9] (a więc już po jedenastu miesiącach) dzięki staraniom mieszkańców i inicjatywie Wacława Rogalińskiego[10]. W 1984 roku Sulmierzyce uzyskały w konkursie Mistrz Gospodarności drugie miejsce, a w latach 1985 i 1986 miejsce pierwsze. W 1988 roku miasto zostało odznaczone, w uznaniu zasług położonych dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[11]. W 1991 r. połączenie kolejowe z Miliczem zostało ponownie zawieszone; tory zostały ostatecznie rozebrane ok. 2000 r.
Zabytki
edytuj
- unikatowy ratusz miejski, z 1743 roku, drewniany, otynkowany, z opartym na filarach, czterospadowym dachem naczółkowym, z cebulastą wieżą i drewnianymi schodami, obecnie Muzeum Ziemi Sulmierzyckiej imienia Sebastiana Fabiana Klonowica,
- kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pseudobarokowy, wybudowany w 1879 roku po pożarze poprzedniej świątyni, posiada wieżę z cebulastym hełmem,
- drewniany wiatrak-koźlak z XIX wieku,
- domy konstrukcji szkieletowej wypełnionej gliną, powstałe w XVIII i XIX wieku,
- domy konstrukcji wieńcowej na obłap, szczytowe, z czarnymi kuchniami,
- grodzisko Sulimira, wczesnośredniowieczne.
Przyroda
edytuj- Obszar Chronionego Krajobrazu Dąbrowy Krotoszyńskie i Baszków Rochy,
- Las Gliśnica.
Gospodarka
edytujNiewielki ośrodek handlowy i usługowy. Występują podmioty działalności gospodarczej i rzemieślniczej oraz gospodarstwa rolne.
Miasta partnerskie
edytujSąsiednie gminy
edytujCieszków, Krotoszyn, Milicz, Odolanów, Ostrów Wielkopolski (gmina wiejska), Zduny
Ludzie związani z Sulmierzycami
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.
- ↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r. Stan w dniu 31 XII, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, s. 104, ISSN 2083-3342 [dostęp 2014-02-19].
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Bank Danych Lokalnych. GUS. [dostęp 2014-02-19]. (pol.).
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 23. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.
- ↑ Dz.U. z 1973 r. nr 40, poz. 237.
- ↑ Mirosława Meissnerowa, Wacław Rogaliński (1910–1980), w: Kronika Miasta Poznania (Raptularz TMMP), nr 4/1987, s. 235–238, ISSN 0137-3552.
- ↑ M.P. z 1988 r. nr 21, poz. 190.
Linki zewnętrzne
edytuj
- Sulmierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 575.
- Oficjalny Serwis Informacyjny Miasta Sulmierzyce – zabytki. sulmierzyce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].