Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2011/02

Aktualnie na stronie głównej

Śmierć jak kromka chleba – polski filmowy dramat historyczny z 1994 roku w reżyserii Kazimierza Kutza, oparty na własnym scenariuszu. Film upamiętnia pacyfikację kopalni „Wujek” po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku i heroiczny bunt górników przeciwko oddziałom ZOMO oraz milicji. W rolach głównych wystąpili: Janusz Gajos, Jerzy Trela, Jerzy Radziwiłowicz oraz Mariusz Benoit. Film od samego początku napotykał problemy z dofinansowaniem i produkcją; po premierze cieszył się nikłym zainteresowaniem widowni, budził też kontrowersje pod względem inscenizacyjnego patosu oraz marginalnej reprezentacji kobiet. Część krytyków jednak chwaliła film za trafną obsadę aktorską. Śmierć jak kromka chleba odniosła też skromny sukces festiwalowy. Film wraz z upływem czasu wciąż budził skrajne emocje, lecz część filmoznawców podkreślała, że Śmierć jak kromka chleba pozostaje jednym z najważniejszych polskich filmów o stanie wojennym. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

28 lutego

Odgraniczona grupa neuronów w rogach przednich w odcinku krzyżowym rdzenia, zaangażowana w kontrolę trzymania moczu, stolca, erekcję prącia i łechtaczki oraz ejakulację, nazywana jest jądrem Onufa. Jest to mała, parzysta grupa komórek, znajdująca się w rdzeniu kręgowym w odcinku krzyżowym na poziomie S1–S2 lub S2–S3, zwykle rozmieszczona symetrycznie po obu stronach rogów brzusznych rdzenia. Jądro Onufa unerwia mięśnie prążkowane krocza, w tym zwieracze zewnętrzne cewki i odbytu. Neurony jądra Onufa odpowiadają za zależną od woli kontrolę napięcia mięśni zwieracza zewnętrznego odbytu i zwieracza cewki. Nazwa tej struktury honoruje amerykańskiego neurologa polskiego pochodzenia – Bronislawa Onufa-Onufrowicza.

27 lutego

Jednym ze stopni Odrzańskiej Drogi Wodnej na jej głównym szlaku wodnym prowadzącym przez Wrocław jest Stopień Wodny Bartoszowice. Stopień obejmuje budowle piętrzące zlokalizowane w rejonie osiedla Bartoszowice i Swojczyce – Strachocin. W obrębie tego stopnia wodnego znajdują się takie budowle hydrotechniczne jak Jaz Bartoszowice i Śluza Bartoszowice. Obecny kształt stopnia jest wynikiem realizacji inwestycji, polegającej na budowie nowej drogi wodnej oraz nowego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta, a także innych, następnych inwestycji polegających na modernizacji i budowie nowych obiektów.

26 lutego

Pierwszym bombowcem o napędzie odrzutowym zbudowanym dla United States Army Air Forces był Douglas XB-43 Jetmaster. XB-43 powstał na bazie eksperymentalnego bombowca Douglas XB-42 Mixmaster i podobnie jak on nie wszedł do produkcji seryjnej. Pierwsze próby pokazały, że samolot miał dobre właściwości pilotażowe, ale raczej zbyt mały ciąg silników. W porównaniu z XB-42 miał większą prędkość przelotową i maksymalną, ale mniejszy zasięg, co było spowodowane małą wydajnością ówczesnych silników odrzutowych. Pomimo że pierwsze prace projektowe nad XB-43 rozpoczęto już pod koniec 1944 roku, swój pierwszy lot odbył dopiero 17 maja 1946 i pierwszym seryjnym odrzutowym bombowcem amerykańskim został North American B-45 Tornado.

25 lutego

Dzięki zwycięstwu nad wojskami bizantyńskimi pod Rosokastro w 1332 roku i zawartym traktatom z Serbią i Bizancjum car Bułgarii Iwan Aleksander zapewnił swemu państwu blisko trzydziestoletni okres pokoju. Na lata jego panowania przypadły ożywienie gospodarcze i rozkwit kulturalny Bułgarii. Powstały liczne cerkwie, rozkwitła sztuka dworska, szczególnie iluminatorska, powstała tyrnowska szkoła piśmiennictwa. Pod koniec swego panowania Iwan Aleksander wplątał się w konflikt z Bizancjum, w wyniku którego Bułgaria została zaatakowana przez siły bizantyńskie, węgierskie i hrabiego Sabaudii Amadeusza, tracąc porty nadmorskie i przejściowo Widyń. Umierając, car pozostawił państwo podzielone i słabe wobec napierających na Bałkany Turków osmańskich.

24 lutego

Jednym z najoryginalniejszych dzieł ruskiej literatury hagiograficznej jest Pateryk Kijowsko-Pieczerski. Jest to zbiór opowieści o mnichach monasteru kijowsko-pieczerskiego, późniejszej ławry. Jego podstawę stanowią teksty spisane przez biskupa włodzimierskiego i suzdalskiego Symona oraz mnicha monasteru kijowsko-pieczerskiego Polikarpa, uzupełniane w ciągu wieków o kolejne biografie zakonników. Opowiadania o mnichach klasztoru pieczerskiego łączą w sobie cechy relacji kronikarskich, opowieści ludowych przekazywanych ustnie, tekstów hagiograficznych czy nawet ludowych opowiadań fantastycznych. Wyraźnym źródłem inspiracji jest Pismo Święte, co przejawia się nie tylko w dużej ilości bezpośrednich cytatów, ale i w nawiązaniach fabularnych.

23 lutego

Data wydania szóstego albumu studyjnego zespołu Perfect, zatytułowanego Schody, była opóźniana ze względu na emisję i promocję kompilacji Perfect Symfonicznie. Za powód wydania albumu w Internecie wokalista grupy Grzegorz Markowski podał chęć walki z zakrojonym na szeroką skalę piractwem i kradzieżą muzyki, a także umożliwienie szerokiego dostępu do nagrań słuchaczom mieszkającym np. poza granicami kraju. Od czasu wydania Schodów w kwietniu 2004 do końca marca 2005, album został pobrany z portalu Interia.pl ok. 7 tysięcy razy; szacuje się, że łącznie sprzedał się w nakładzie ok. 10 tysięcy egzemplarzy.

22 lutego

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Janusz Jędrzejewicz pełnił służbę w Wojsku Polskim, a następnie był członkiem Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, posłem na Sejm oraz senatorem. Od 12 sierpnia 1931 do 22 lutego 1934 piastował urząd Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wdrożył wówczas reformę szkolną, zwaną od jego nazwiska reformą jędrzejewiczowską. Od 10 maja 1933 do 13 maja 1934 stał na czele rządu. Po klęsce wrześniowej udał się na emigrację. Początkowo przebywał w Rumunii, potem w Palestynie i Wielkiej Brytanii. Zmarł w 1951 roku w Londynie.

21 lutego

Jednym z pięciu żyjących do dziś gatunków nosorożców jest Rhinoceros sondaicus, zwany zwyczajowo nosorożcem jawajskim. Należy on do tego samego rodzaju co nosorożec indyjski. Łączy je podobna, przypominająca mozaikę skóra, stwarzająca wrażenie uzbrojenia. Nosorożec jawajski, mierząc 3,1–3,2 m długości i 1,4–1,7 m wysokości, jest mniejszy od swego krewniaka, wielkością bardziej zbliża się do nosorożca czarnego. Jego rogi, mniejsze niż u innych nosorożców, osiągają zwykle poniżej 25 cm. Gatunek posiadał niegdyś szeroki zasięg występowania. Rozciągał się on od Indonezji przez południowo-wschodnią Azję do Indii i Chin. Pomimo tego uznaje się go dziś za krytycznie zagrożony. Na wolności przetrwały jedynie dwie populacje. Żaden osobnik nie przebywa w ogrodzie zoologicznym, co czyni go prawdopodobnie najrzadszym dużym ssakiem świata.

20 lutego

Jednym ze stopni Odrzańskiej Drogi Wodnej na jej głównym szlaku wodnym prowadzącym przez Wrocław jest Stopień Wodny Bartoszowice. Stopień obejmuje budowle piętrzące zlokalizowane w rejonie osiedla Bartoszowice i Swojczyce – Strachocin. W obrębie tego stopnia wodnego znajdują się takie budowle hydrotechniczne jak Jaz Bartoszowice i Śluza Bartoszowice. Obecny kształt stopnia jest wynikiem realizacji inwestycji, polegającej na budowie nowej drogi wodnej oraz nowego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta, a także innych, następnych inwestycji polegających na modernizacji i budowie nowych obiektów.

19 lutego

Pierwszym typem okrętu myśliwskiego (SSN) od samego początku konstruowanym jako okręt o napędzie atomowym był typ Skipjack. Jednostki tego typu były najszybszymi okrętami podwodnymi marynarki amerykańskiej, aż do czasu wejścia do służby dwadzieścia lat później okrętów typu Los Angeles. Okręt wiodący tego typu − USS Skipjack (SSN-585) − był pierwszym okrętem podwodnym, w którym stery głębokości zostały przeniesione z dziobu jednostki na jej kiosk. Najważniejszymi zaletami tych jednostek były bardzo duża prędkość oraz manewrowość, okręty te były jednak zbyt głośne, co zdecydowało o rezygnacji z kontynuowania ich budowy na rzecz znacznie bardziej wyciszonych typów okrętów.

18 lutego

Dzięki zwycięstwu nad wojskami bizantyńskimi pod Rosokastro w 1332 roku i zawartym traktatom z Serbią i Bizancjum car Bułgarii Iwan Aleksander zapewnił swemu państwu blisko trzydziestoletni okres pokoju. Na lata jego panowania przypadły ożywienie gospodarcze i rozkwit kulturalny Bułgarii. Powstały liczne cerkwie, rozkwitła sztuka dworska, szczególnie iluminatorska, powstała tyrnowska szkoła piśmiennictwa. Pod koniec swego panowania Iwan Aleksander wplątał się w konflikt z Bizancjum, w wyniku którego Bułgaria została zaatakowana przez siły bizantyńskie, węgierskie i hrabiego Sabaudii Amadeusza, tracąc porty nadmorskie i przejściowo Widyń. Umierając, car pozostawił państwo podzielone i słabe wobec napierających na Bałkany Turków osmańskich.

17 lutego

Jednym z najoryginalniejszych dzieł ruskiej literatury hagiograficznej jest Pateryk Kijowsko-Pieczerski. Jest to zbiór opowieści o mnichach monasteru kijowsko-pieczerskiego, późniejszej ławry. Jego podstawę stanowią teksty spisane przez biskupa włodzimierskiego i suzdalskiego Symona oraz mnicha monasteru kijowsko-pieczerskiego Polikarpa, uzupełniane w ciągu wieków o kolejne biografie zakonników. Opowiadania o mnichach klasztoru pieczerskiego łączą w sobie cechy relacji kronikarskich, opowieści ludowych przekazywanych ustnie, tekstów hagiograficznych czy nawet ludowych opowiadań fantastycznych. Wyraźnym źródłem inspiracji jest Pismo Święte, co przejawia się nie tylko w dużej ilości bezpośrednich cytatów, ale i w nawiązaniach fabularnych.

16 lutego

Najstarsze wzmianki historyczne o Madagaskarze pochodzą z I wieku, gdy wyspa została przypuszczalnie po raz pierwszy wymieniona w źródłach pisanych. Najstarsze ślady człowieka pochodzą z epoki żelaza. W I wieku przybyła tu ludność pochodzenia malajsko-polinezyjskiego. Przez kolejne stulecia miało miejsce kilka faz zaludnienia wyspy. W XIV wieku rozpoczęło się zasiedlenie centrum Madagaskaru przez przybyłych z Indonezji przodków Merina, jednej z obecnych grup etnicznych. Od XV wieku nastąpił rozwój handlu niewolnikami. Najwcześniejsze organizmy państwowe na wyspie pojawiły się w XVII wieku. Panujące prawo rodowo-plemienne nie sprzyjało zjednoczeniu wyspy aż do początków XIX wieku, gdy doszło do scalenia terytorium pod berłem króla z ludu Merina.

15 lutego

Niemiecki lekarz psychiatra Emil Kraepelin poświęcił większość swojej pracy naukowej idei stworzenia klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Badania Kraepelina opierały się na doświadczeniach psychologicznych zapoczątkowanych przez Wilhelma Wundta i na szczegółowych, wieloletnich obserwacjach przebiegów historii chorób. Kraepelin zbierał setki historii chorób i poddawał je systematycznym analizom, wykorzystując m.in. własnego pomysłu karty diagnostyczne. Pierwsze wydanie podręcznika Kraepelina zawierające proponowany przez niego podział chorób psychicznych zostało opublikowane przez wydawnictwo Ambrosiusa Abela w Lipsku w 1883 roku. Drugie wydanie pod zmienionym tytułem Psychiatrie: ein kurzes Lehrbuch für Studierende und Ärzte pojawiło się w 1887 roku.

14 lutego

Żyjący w V wieku p.n.e. prorok Malachiasz był autorem Księgi Malachiasza, będącej ostatnią w grupie dwunastu ksiąg proroków mniejszych Starego Testamentu. Malachiasz jest świętym Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej. Wśród badaczy nie ma zgody co do tego, czy słowo Malachiasz to imię, tytuł proroka, czy też przypisana sobie przez anonimowego autora rola posłańca Bożego. Podobne słowo w takim kontekście pojawia się w Ml 2,7 i Ml 3,1. Rozbieżności mogły powstać za sprawą greckiego tłumacza, który w Septuagincie przełożył z hebrajskiego Brzemię słowa Pańskiego w ręce Malachi na (...) w ręce anioła tj. posła Jego (gr. ἄγγελος), pozbawiając je jednocześnie cech imienia własnego. Na tej podstawie Orygenes i Tertulian sądzili, że prorok był aniołem.

13 lutego

Obszar występowania anturium sięga od północnego Meksyku i Wielkich Antyli do południowej Brazylii, północnej Argentyny i Paragwaju. 82 gatunki anturium są endemiczne dla Panamy. Rodzaj ten jest w obrębie rodziny obrazkowatych najbogatszym w gatunki i najbardziej zróżnicowanym morfologicznie. Wiele kultywarów tego rodzaju uprawianych jest na całym świecie, w tym w Polsce, przemysłowo na kwiaty cięte lub jako rośliny pokojowe. Kwiatostan anturium został rzekomo użyty przez Marcina Lutra przy projektowaniu herbu rodzinnego z uwagi na swój przypominający serce kształt.

12 lutego

Pierwszym typem okrętu myśliwskiego (SSN) od samego początku konstruowanym jako okręt o napędzie atomowym był typ Skipjack. Jednostki tego typu były najszybszymi okrętami podwodnymi marynarki amerykańskiej, aż do czasu wejścia do służby dwadzieścia lat później okrętów typu Los Angeles. Okręt wiodący tego typu − USS Skipjack (SSN-585) − był pierwszym okrętem podwodnym, w którym stery głębokości zostały przeniesione z dziobu jednostki na jej kiosk. Najważniejszymi zaletami tych jednostek były bardzo duża prędkość oraz manewrowość, okręty te były jednak zbyt głośne, co zdecydowało o rezygnacji z kontynuowania ich budowy na rzecz znacznie bardziej wyciszonych typów okrętów.

11 lutego

Pierwsze prototypy czteroosiowego tramwaju KTM-5 zostały zbudowane w 1963 roku w zakładzie w Ust'-Katawiu. Tramwaj był seryjnie produkowany w latach 1969–1992. Nazwa KTM-5 przestała być nazwą oficjalną w 1976 roku, kiedy w ZSRR wprowadzono jednolitą numerację typów taboru kolejowego, tramwajowego i metra, jednakże jest częściej stosowana. Skrót KTM oznacza Kirowskij Tramwaj Motornyj. Tramwaj tego typu został wykonany w największej liczbie egzemplarzy na świecie – ponad 14 tysięcy wagonów. Tramwaje KTM-5 były podstawowym typem tramwajów w większości miast radzieckich. Mimo zaprzestania produkcji w 1992 roku, w części sieci tramwaje te są podstawowym, jeśli nie jedynym, taborem we flocie tramwajowej.

10 lutego

W latach 1130–1218 na terenie Turkiestanu istniało państwo Kara Kitajów. Państwo zostało założone przez Kitanów, którzy uciekli na zachód po upadku dynastii Liao. Nazwa Czarni Kitanowie była używana przez kronikarzy muzułmańskich i została następnie przejęta przez Mongołów. Natomiast dla Chińczyków państwo Kara Kitajów było Zachodnią dynastią Liao, kontynuacją pierwotnej, "wschodniej", dynastii Liao. Władcy Kara Kitajów używali środkowoazjatyckiego tytułu gurchan, oznaczającego chana chanów. Organizacja państwa bardzo różniła się od organizacji muzułmańskich państw, na których terytoriach ono powstało. W znacznym stopniu zsinizowani Kara Kitajowie przenieśli do Azji Środkowej chińskie techniki administracyjne.

9 lutego

Na placu Wolności w Raciborzu umiejscowiony jest od 1934 roku granitowy głaz narzutowy. Jest największym spośród wszystkich głazów odnalezionych na terenie Kotliny Raciborskiej i największym spośród głazów pomnikowych w województwie śląskim. Waży 42,5 t, jego objętość wynosi 16,5 m³, długość 3,25 m, a wysokość – 2,25 m. Obok głazu przebiegają dwa szlaki turystyczne, żółty Szlak im. Polskich Szkół Mniejszościowych i czerwony Szlak Husarii Polskiej. Od 10 czerwca 1960 roku orzeczeniem nr 179 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu posiada status pomnika przyrody nieożywionej.

8 lutego

W późnej kredzie, od około 80 do 73 milionów lat temu, żył wymarły już rodzaj krokodyla, krewny dzisiejszych aligatorów – deinozuch. Jego nazwę tłumaczy się jako "straszny krokodyl". Był on o wiele większy od wszystkich dzisiejszych krokodyli – miał do 12 m długości i ważył do 8,5 tony – jednak ogólnym wyglądem nie różnił się zbytnio od swych żyjących obecnie mniejszych krewnych. Miał duże, solidne zęby przystosowane do kruszenia, a jego grzbiet pokrywały grube półokrągłe osteodermy. Jedno z badań sugeruje, że zwierzę dożywało 50 lat, a rosło w tempie typowym dla dzisiejszych krokodyli, choć oczywiście wzrost ten zajmował o wiele więcej czasu.

7 lutego

Pierwszą żoną króla Węgier Karola I Roberta z dynastii Andegawenów była Maria bytomska. Para pobrała się w 1306 roku. Związek ten był bezpotomny, jednakże starsza literatura naukowa utrzymywała, że pochodziły z niego dwie córki. Niewiele wiadomo o działalności Marii na Węgrzech. Jej małżeństwo z Karolem Robertem utrwalało porozumienie polsko-węgierskie skierowane przeciw Czechom. Przyczyniło się także do nawiązania bliskich kontaktów polsko-węgierskich w XIV wieku, m.in. wpłynęło na zawarcie przez Karola Roberta trzeciego małżeństwa z Elżbietą Łokietkówną oraz na kariery kościelne na Węgrzech braci Marii: Bolesława i Mieszka.

6 lutego

23 stycznia 2008 roku o godzinie 19:07, podczas podchodzenia do lądowania na lotnisku wojskowym 12. Bazy Lotniczej w Mirosławcu doszło do katastrofy lotniczej wojskowego samolotu CASA C-295 M numer 019. Podczas podchodzenia do lądowania doszło do nieświadomego doprowadzenia przez załogę do nadmiernego przechylenia samolotu, powodującego postępujący spadek siły nośnej, co doprowadziło w końcowej fazie lotu do gwałtownego zniżania z utratą kierunku i zderzenia samolotu z ziemią. W wyniku katastrofy śmierć na miejscu poniosły wszystkie osoby znajdujące się na pokładzie samolotu – 4 członków załogi i 16 pasażerów.

5 lutego

Od 1986 roku w zawodach Pucharu Świata w skokach narciarskich występował Matjaž Zupan. Nigdy nie wygrał on zawodów tej rangi. W 1987 roku osiągnął największy sukces w karierze – na skoczni w Planicy zajął drugie miejsce, przegrywając tylko z Ole Gunnarem Fidjestølem. Karierę zawodniczą Zupan zakończył w 1994 roku, a pięć lat później został trenerem narodowej reprezentacji Słowenii w skokach narciarskich. Funkcję tę utracił w 2006 roku, jednak w 2008 roku Słoweński Związek Narciarski odnowił z nim umowę dotyczącą pracy w charakterze trenera kadry A w skokach narciarskich.

4 lutego

Pierwsze prototypy czteroosiowego tramwaju KTM-5 zostały zbudowane w 1963 roku w zakładzie w Ust'-Katawiu. Tramwaj był seryjnie produkowany w latach 1969–1992. Nazwa KTM-5 przestała być nazwą oficjalną w 1976 roku, kiedy w ZSRR wprowadzono jednolitą numerację typów taboru kolejowego, tramwajowego i metra, jednakże jest częściej stosowana. Skrót KTM oznacza Kirowskij Tramwaj Motornyj. Tramwaj tego typu został wykonany w największej liczbie egzemplarzy na świecie – ponad 14 tysięcy wagonów. Tramwaje KTM-5 były podstawowym typem tramwajów w większości miast radzieckich. Mimo zaprzestania produkcji w 1992 roku, w części sieci tramwaje te są podstawowym, jeśli nie jedynym, taborem we flocie tramwajowej.

3 lutego

W latach 1130–1218 na terenie Turkiestanu istniało państwo Kara Kitajów. Państwo zostało założone przez Kitanów, którzy uciekli na zachód po upadku dynastii Liao. Nazwa Czarni Kitanowie była używana przez kronikarzy muzułmańskich i została następnie przejęta przez Mongołów. Natomiast dla Chińczyków państwo Kara Kitajów było Zachodnią dynastią Liao, kontynuacją pierwotnej, "wschodniej", dynastii Liao. Władcy Kara Kitajów używali środkowoazjatyckiego tytułu gurchan, oznaczającego chana chanów. Organizacja państwa bardzo różniła się od organizacji muzułmańskich państw, na których terytoriach ono powstało. W znacznym stopniu zsinizowani Kara Kitajowie przenieśli do Azji Środkowej chińskie techniki administracyjne.

2 lutego

Na placu Wolności w Raciborzu umiejscowiony jest od 1934 roku granitowy głaz narzutowy. Jest największym spośród wszystkich głazów odnalezionych na terenie Kotliny Raciborskiej i największym spośród głazów pomnikowych w województwie śląskim. Waży 42,5 t, jego objętość wynosi 16,5 m³, długość 3,25 m, a wysokość – 2,25 m. Obok głazu przebiegają dwa szlaki turystyczne, żółty Szlak im. Polskich Szkół Mniejszościowych i czerwony Szlak Husarii Polskiej. Od 10 czerwca 1960 roku orzeczeniem nr 179 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu posiada status pomnika przyrody nieożywionej.

1 lutego

Jedną z rodzin dinozaurów ptasiomiednicznych była rodzina heterodontozaurów. Ich skamieniałości należą do rzadkości, choć zwierzęta te zamieszkiwały całą planetę na początku okresu jurajskiego, a kilku przedstawicieli przetrwało do wczesnej kredy. Stworzenia te osiągały rozmiary lisa, nie dorastając dwóch metrów długości, wliczając w to długi ogon. Znane są głównie z charakterystycznego uzębienia obejmującego powiększone zęby przypominające kły oraz zęby policzkowe przystosowane do żucia pokarmu, podobne do wykształconych przez kredowe hadrozaury. Heterodontozaury uznaje się za roślinożerców lub wszystkożerców.