Szlachar
Szlachar[4], tracz długodzioby[2], długodziób[5] (Mergus serrator) – gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję i Amerykę Północną. Mimo rozległego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków[6][7]. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Mergus serrator[1] | |||
Linnaeus, 1758 | |||
Samiec w szacie godowej | |||
Samica | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
szlachar | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
Zasięg występowania | |||
w sezonie lęgowym przeloty zimowiska |
Zasięg występowania
edytujSzlachar zamieszkuje Eurazję (pas od Wysp Brytyjskich, przez Beneluks, Europę Środkową i Wschodnią, południową Syberię po Mandżurię i północną Japonię) oraz Amerykę Północną po Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie na południu, a także Grenlandię i Islandię.
Niektóre populacje są osiadłe lub koczujące. Północne populacje wędrowne, przeloty w marcu–maju i październiku–grudniu. Zimuje na brzegach Morza Śródziemnego, europejskich brzegach Atlantyku, Morza Północnego, Bałtyku, pacyficznych wybrzeżach Azji oraz wschodnim i zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej.
W Polsce do niedawna skrajnie nielicznie gnieździł się na Kaszubach, Pomorzu i na Mazurach[8][9]. Jeszcze w latach 1986–1995 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 40–60 par[10]. Ostatni potwierdzony lęg (według stanu na 2020) odnotowano w 2003 roku na Jeziorach Wdzydzkich[10]. W trakcie przelotów pojawia się w całym kraju, liczniej na wybrzeżu[8]. Również zimuje na wybrzeżu, głównie w dwóch rejonach: na Zatoce Pomorskiej i wzdłuż zachodniego wybrzeża oraz na Zatoce Gdańskiej[9].
Charakterystyka
edytuj- Wygląd zewnętrzny
- Zarówno samiec, jak i samica mają na głowie rozdwojony, postrzępiony czub. Samiec znacznie większy, w upierzeniu godowym ma głowę i górę szyi czarne z metalicznym połyskiem, a dół szyi biały z czarną linią wzdłuż kręgosłupa. Pierś rdzawa z ciemnymi, podłużnymi pręgami, za kolorem rdzawym czarny pas z białymi plamami w kształcie łzy, łączący się z czarnym grzbietem. Brzuch biały, boki, ogon i nadogonie szare. Dziób i nogi krwistoczerwone. Samica ma głowę i szyję rdzawą, podgardle i przód szyi białe o rozmytych brzegach, reszta ciała szara z ciemnym deseniem. Żółtoczerwony dziób. Skrzydła od spodu białe, z białym lusterkiem z wierzchu. W locie na białych skrzydłach widać dwa czarne pasy. Samiec w szacie spoczynkowej i młodociane podobne do samicy, choć jej grzbiet jest ciemniejszy. Czubki młodych są krótkie. Na przodzie szyi widnieje wąski, jasny kołnierzyk.
- Samica podobna do nurogęsi, ale brązowa głowa nie jest u szlachara wyraźnie odgraniczona od szyi, a jej przód nie jest czysto biały.
- Rozmiary
- długość ciała 52–58 cm, rozpiętość skrzydeł 67–86 cm[6]
- Masa ciała
- samiec 947–1350 g, samica 900–1100 g[6]
Środowisko
edytujCzyste wody, zarówno stojące jak i bieżące, w strefie tundry, tajgi i lasów mieszanych, a także morskie wybrzeża, wysepki i fiordy. Wytrzymują ostre mrozy na rzekach o wartkim prądzie, które zimą nie zamarzają.
Pożywienie
edytujWyłącznie zwierzęta, głównie drobne ryby słodkowodne i morskie. Pokarm zdobywają nurkując, często w stadzie.
Rozród
edytujOkres godowy
edytuj- Toki
- Już pod koniec zimy samce i samice zbliżają się do siebie i wykazują zainteresowanie, ale w pary łączą się dopiero na lęgowiskach od kwietnia do czerwca. W czasie toków kaczor wydaje z szeroko otwartym dziobem dźwięk podobny do „gneng” lub „hue-eng”, a kaczka chrapliwe „rok-rok-rok”. Samiec wykonuje charakterystyczne tzw. załamanie, czyli unosi głowę, a potem zanurza szybko pod wodę pierś i szyję. Jednocześnie unosi tylną część ciała.
- Gniazdo
- Samica na początku maja, 3 tygodnie przed rozpoczęciem składania jaj, zaczyna szukać miejsca na gniazdo – na ziemi, często daleko od wody, w trawie, pod krzewem, rzadziej w trzcinie i innej roślinności nadbrzeżnej. Stanowi je płytka jamka wypełniona suchymi częściami roślin suchych i świeżych, zebranymi z okolicy. W czasie poszukiwań i budowy gniazda kaczor trzyma się w pobliżu na wodzie.
Okres lęgowy
edytuj- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może znieść jaja ponownie w przypadku utraty lęgu), składając w kwietniu–czerwcu 4 do 14 różowawych lub różowawozielonkawych jaj.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 29 do 35 dni przez samicę.
- Pisklęta
- Pisklęta opuszczają gniazdo po 1–3 dniach, po czym matka wodzi je nad wodę. Kaczęta w puchu mają szarobrązowe grzbiety przypominające bardzo młode tracza nurogęsi. Różnią się jednak od nich układem plam na policzkach i kształtem dzioba. Młode usamodzielniają się przed pierzeniem, które ma miejsce w wieku 60–65 dni. Po 8–9 tygodniach zdolne są do lotu.
Status, zagrożenia i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody szlachar nieprzerwanie od 1988 roku uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2016 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 495–605 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny, choć według szacunków organizacji BirdLife International (2015) populacja europejska zmniejsza się[3].
W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE) – dotyczy populacji lęgowej[10]. Wśród przyczyn, które doprowadziły do wymarcia krajowej populacji, wymienia się: drapieżnictwo ze strony ssaków takich jak norka amerykańska, jenot lub kuna (plądrowanie lęgów, zagryzanie wysiadujących samic), płoszenie ptaków przez ludzi, czy też eutrofizację wód[10]. Liczebność populacji zimującej w Polsce w latach 2013–2018 szacowano na 1000–6700 osobników[12].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Mergus serrator, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Denis Lepage: Szlachar (Mergus serrator) Linnaeus, 1758. Avibase. [dostęp 2013-11-26].
- ↑ a b Mergus serrator, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-13].
- ↑ Janusz Strutyński: Polskie nazwy ptaków krajowych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- ↑ a b c Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Red-breasted Merganser (Mergus serrator). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-13].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-13]. (ang.).
- ↑ a b Mergus serrator (Szlachar). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 194–198. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 187–190. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ a b c d Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia
edytuj- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Mergus serrator (Szlachar). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 194–198. ISBN 83-86564-43-1.